Müdafiə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu
Yüklə 2,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Haşiyə 19.1. Ombudsmanın Tərifi
- Ombudsman İnstitutlarının Modelləri
- Müdafi ə Sektoru üzrə Klassik Ombudsman Modeli
300 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu Haşiyə 19.1. Ombudsmanın Tərifi Ombudsman sözünü geniş mənada tərcümə etsək “vətəndaşın müdafi əçisi” və “xalqın nümayəndəsi” kimi olar. Ombudsman gender baxımından neytral sayılan termindir, dünyanın hər tərəfi ndə qadın və ya kişi bu vəzifəni tutarsa bu söz işlədilir. Lakin, bir çox adamlar “ombuds” və “ombudsperson”da deyirlər (Bax: www.usombudsman.org ). Ombudsman idarəsini təmsil edən başqa adlardan da istifadə olunur. Məsələn, İngilis dilli ölkələrdə
Bir çox ölkələrdə insan hüquqlarının qorunması ombudsman idarəsinin əsas məqsədlərindən biridir və bu da tez-tez idarənin adında əks olunur. Məsələn, Meksikanın İnsan Hüquqları üzrə Milli Komissiyası, Polşanın Mülki Hüquqlar Qoruyucusu, Sloveniya İnsan Hüquqları Ombudsmanı, Macarıstan İnsan Hüquqları üzrə Parlament Komissarı. Mənbə: Petter Bolme, International Overview of the Ombudsman Concept (Stockholm: Global Reporting Sweden AB, 2008), 4. Bu ilkin konsepsiyanın əsas özəyini təşkil edir. Yəni,hərbi qüvvələrə tətbiq edildikdə bu instituta xalqın müdafi əçisi və ya hərbi qulluqçuların hüquqlarını qoruyan və hərbi qüvvələrin daxilində demokratik konstitusiya prinsiplərini vurğulayan hərbi ombudsmanın funksiyalarını yerinə yetirir. Ombudsmanın funksiyalarıni daşıyan və ancaq təşkilatın rəhbəri tərəfi ndən təyin olunan “Daxili ombudsman” və ya “baş müfəttiş” kimi ifadələrin il- kin konsepsiyadan əyilmə kimi göründüyünü qeyd emək mühümdür. Onlar təşkilat daxili mühitə müsbət təsir edə bilərlər, ancaq onlara alternativ kimi ba- xıla bilməz.Rəngarəng təşkilati mədəniyyətlə xarakterizə olunan bürokratiya- lar, müxtəlif dərəcəli uğurlarla,ilkin ombudsman konsepsiyasının dəyişilmiş versiyalarını işə salmışlar. İlkin konsepsiyalar haqda bilgi və onların spesifi k icra mexanizmləri, ölkə və qurum səviyyəsində dürüstlüyü təmin etmək stra- tegiyasına müvafi q ombudsman institutunun yaranmasına kömək edir. Hərbi ombudsman institutunun yaranması liberal demokratiyada müdafi ə sektorunun iki mühüm problemıni həll etmək məqsədinə xidmət edir: vətəndaş cəmiyyətləri və müvafi q hərbi qurumlar arasındakı münasibətləri mülki nəzarət altında saxlamaq və eyni zamanda,orduda xidmət edən insanların insan və sosial hüquqlarını qorumaq. Beləliklə, mülki-hərbi münasibətlərdə mövcud olan klassik sual,” kim qoruyanları qoruyacaq” digər suala birləşir: “hərbi forma daşıyan vətəndaşlar kimi, qoruyanların hüquqlarını necə qoru- 301 Ombudsman Qurumunun Rolu malı”?. Hər iki sualın mənimsədiyi məsələlər təkcə konseptual baxımdan yox,həm də ictimai və hərbi institutlaşmanın inkişaf siyasəti və strategiyası kimi bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədədirlər. Ombudsmanın beynəlxalq baxımdan qəbul olunmuş rolu yalnız araşdır- ma aparmaq və həll üçün tövsiyələr verməkdir. Ona görə də bu cür institu- tun qurulması hər hansı mövcud hakimiyyətə təhlükə kimi görülməli deyil 165
. Hərbi ombudsmanın fəaliyyət dairəsi böyük mənada,dəyişən hərbi mühi- tin niyyətindən,nüfuzundan və təbiətindən asılı olacaq. Onun “nəzarətdən kənar”-a çıxması etimal edilmir 166 . Korrupsiya özünün çox saylı formalarında və təzahürlərində, mülki-hərbi münasibətlərin bütöv spektrındə inandırıcıdır. Ona görə də “geniş hüquqlu ombudsman” ciddi mülki-hərbi münasibətlərin öhdəsindən gəlmək üçün səlahiyyət və bacarığa sahib olmalıdır. Bir çox ölkələrdə bu cür idarənin qurulması öz xidməti borclarını yerinə yetirən hərbçilərin davranış normalarında çox mühüm dəyişikliklərə gətirmişdir.
Ümumiyyətlə, ombudsman institutları iki qrupa bölünür-“klassik” və “təşkilati”. Hər qrupun içində daimi təkamül gedir və onlar arasındakı sərhəd xətləri sürətlə dəyişir 167 . Lakin, həm hökümət siyasəti baxımından, həm də ictimai struktur olaraq müdafi ə sektoru fərqli məna daşıyır. Bu səbəbə görə müdafi ə sektorunda çoxlu növ ombudsman institutları var və onların da fərqli tapşırıqları və səlahiyyətləri var. Üç əsas model praktiki cəhətdən fərqləndirilə bilər- klassik ombudsman, müdafi ə sektoru üzrə güclü ombudsman və silahlı qüvvələrin zəif təşkilati ombudsmanı. İdarəetmənin əsas prinsipini xatırlasaq, “ölcülməli olan şey varsa, o da görülən işdir”, burada ombudsmanın nüfuzuna hərbi idarəçiliyin monito- rinq və qiymətləndirmə prosesinın bir hissəsi kimi baxıla bilər, xüsusilə də, müdafi ə siyasətinin formalaşdırılması və həyata keçirilməsi məsələsində.
Bu model ondan irəli gəlir ki, istənilən parlamentlı hökümətdə parlament 165 Bir çox hallarda bu cür fəaliyyət hərbi tabeçiliyə zidd kimi qəbul edilir və doğru və ya yanlış olsa da hərbi və ya siyasi hakimiyyətin və rəhbərliyin aşılanması kimi izah olunur. 166
Phasoane Mokgobu, “Determining a Role for a Military Ombudsman in the South African National Defence Force,” African Security Review 8:1 (1999), www.iss.co.za/ASR/8NO1/ Determining.html. 167
ABŞ- dakı Ombudsmanlar Assosiasiyasının materiallarına görə.Kanada Silahlı Qüvvələrinin website-nə də bax: www.ombudsman.forces.gc.ca. Yüklə 2,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|