Mirağa Cəfərquliyev
məsi haqqında” 1969-cu il 11 iyul tarixli SSRİ Qanununa, habelə “SSRİ
və müttəfiq respublikaların cinayət mühakimə icraatı Əsasları
haqqında” 1970-ci il 31 avqust tarixli SSRİ Ali Soveti Rəyasət
Heyətinin Fərmanına müvafiq olaraq və cinayət-prosessual
qanunvericiliyin tətbiqi təcrübəsini nəzərə alaraq Azərbaycan SSR Ali
Soveti Rəyasət Heyətinin 1971-ci il 19 may tarixli Fənnanı ilə
respublikamızın CPM-inə bir sıra mühüm dəyişikliklər və əlavələr
edildi
(136. mad.70).
Adı çəkilən fərmanda hər şeydən əvvəl məcəlləyə
“İbtidai həbs” adlı yeni bir müstəqil bölmə (10-cu bölmə) daxil edildi.
Bu bölmədə (427-445-ci maddələr) ibtidai həbs haqqında
qanunvericiliyin vəzifələri, ibtidai həbsin əsasları və ibtidai həbs
yerləri, həbsə alınmış şəxslərin hüquq və vəzifələri, habelə ibtidai
həbslə əlaqədar digər məsələlər hərtərəfli və mükəmməl tənzim
edilmişdir. Yuxanda qeyd olunan fərmanla, eyni zamanda, CPM-in
57-ci maddəsinə də mühüm dəyişikliklər və əlavələr edildi. Bu
maddənin yeni redaksiyası prokurora belə bir səlahiyyət verirdi ki, o,
mülahizəsindən asılı olaraq ittiham elan olunan vaxtdan etibarən işdə
müdafiəçinin iştirak etməyə buraxılması məsələsini həll etsin. Amma
bir incəliyə də diqqət yetirmək lazımdır ki, Əsasların 22-ci maddəsinə
dəyişikliklər edilməsi haqqında Ümumittifaq Qanununa müvafiq
olaraq, Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1972-ci il 19 iyul
tarixli fərmanı ilə məcəllənin 57-ci maddəsinin 2-ci və 3-cü bəndlərinə
ciddi dəyişikliklər edildi
(137. mad.53).
Buna əsasən mühakimə
icraatının aparıldığı dili bilməyən şəxslərin işləri üzrə müdafiəçinin
ittiham elan edilən vaxtdan işdə iştirak etməyə buraxılması əvəzinə,
onun ibtidai istintaqın qurtarmasının təqsirləndirilən şəxsə elan edildiyi
və iş üzrə bütün icraatın tanış olmaq üçün təqsirləndirilən şəxsə
verildiyi vaxtdan iştirakı müəyyən edildi. Əslində bu cinayət-prosessual
qanunvericilikdə təqsirləndirilən şəxsin müdafiə hüququnun təmin
edilməsi məsələləri ilə bağlı ən qüsurlu və geriyə atılmış bir addım idi
(73. s.116-172; 31. s.l57- 214; 77. s. 156-220; 33. s. 64-65).
Çox maraqlıdır ki,
sonradan göstərilən bəndlər (ikinci və üçüncü) 57-ci maddədən
çıxarılmış və həmin maddənin dördüncü bəndi dəyişdirilərək aşağıdakı
redaksiyada verilmişdir: “İbtidai istintaq”! apanimayan işlər üzrə
müdafiəçi müttəhimin məhkəməyə verildiyi vaxtdan etibarən işdə
iştirak etməyə buraxılır
(138. mad.33).
III FƏSİL AZƏRBA YCAN CİNA YƏT-PROSESSUAL QANUNVERİCİLİYİNİN İNKİŞAFI
SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1977-ci il 8 aprel tarixli
Fərmanına müvafiq olaraq, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət
Heyətinin 1977-ci il 28 mart tarixli Fərmanı ilə Məcəlləyə 10-1-ci
maddə əlavə edildi
(138. mad.30).
Bu maddə ilə şəxsi inzibati
məsuliyyətə cəlb etməklə materialları yoldaşlıq məhkəməsinə, yetkinlik
yaşına çatmayanların işləri üzrə komissiyaya verməklə, yaxud təqsirkan
ictimai təşkilatın və ya əmək kollektivlərinin zaminliyinə verməklə
cinayət işinin xitam edilməsi mümkünlüyü dəqiq müəyyən edildi.
Belə bir vacib məqamı da nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, digər
qanunvericilik sahələrində olduğu kimi, müttəfiq respublikalann
cinayət-prosessual qanunvericiliyinin gələcək inkişafı və təkmilləşdiril-
məsində SSRİ-nin yeni Konstitusiyasının (1977-ci il) böyük rolu oldu.
Məhz bu Konstitusiyaya uyğun olaraq 1979-cu il 30 noyabr tarixdə
SSRİ Ali Sovetinin X çağırış ikinci sessiyası SSRİ Ali Məhkəməsi
haqqında, SSRİ Prokurorluğu haqqında, SSRİ-də vəkillik haqqında
qanunlar qəbul etdi. SSRİ Konstitusiyasının qəbulundan sonra
cinayət-prosessual qanunvericilik sahəsində qəbul olunmuş qanunlar
müttəfiq respublikaların cinayət-prosessual qanunvericiliyinin gələcək
inkişafı və daha da təkmilləşdirilməsində yeni mərhələ oldu. Bütün
bunlarla bağlı demək olar ki, Azərbaycan SSR cinayət-prosessual
qanunvericiliyini
SSRİ
Konstitusiyasına,
Azərbaycan
SSR
Konstitusiyasına, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin “SSRİ İttifaqı və
müttəfiq respublikaların cinayət mühakimə icraatı Əsaslarına dəyişiklik
və əlavələr edilməsi haqqında” 1981-ci il 13 avqust tarixli, “Cinayət və
is- lah-əmək qanunvericiliyini daha da təkmilləşdirmək haqqında”
1982- ci il 26 iyul tarixli, “SSRİ-nin bəzi qanunvericilik aktlanna
dəyişiklik və əlavələr edilməsi haqqında” 1982-ci il 15 oktyabr tarixli
fərmanlarına, SSRİ-nin digər qanunvericilik aktlarına uyğunlaşdırmaq,
həmçinin onu daha da təkmilləşdirmək məqsədilə Azərbaycan SSR Ali
Sovetinin Rəyasət Heyəti 1983-cü il 30 sentyabr və 5 fevral 1985-ci il
tarixli fərmanlan ilə respublikanın Cinayət-Prosessual Məcəlləsinə
geniş miqyasda xeyli əlavələr və dəyişikliklər etdi.
Yeni ittifaq və respublika konstitusiyaları prokuror nəzarətinin
sonrakı inkişaf tarixində də böyük bir iz buraxmışdır. Demək olar ki,
həm 1977-ci il SSRİ Konstitusiyasında, həm də 1978-ci il Azərbaycan
SSR Konstitusiyasında əvvəlki konstitusiyalardan fərqli olaraq, ölkənin