Mirağa Cəfərquliyev
Azərbaycan
Respublikasının
ərazisində
hüquqi
yardımın
göstərilməsi qaydasında sorğu edən tərəfin qanunvericiliyin tələbləri
nəzərə alınmaqla tərtib edilmiş prosessual sənədlər onlara xarici
dövlətin səlahiyyətli hakimiyyət orqanının vəzifəli şəxsi tərəfindən
imzalanmış və həmin orqanın gerbli möhürü ilə təsdiq edilmiş müvafiq
hüquqi yardımın göstərilməsi xahişi ilə rəsmi müraciət əlavə edildikdə
Azərbaycan Respublikasının cinayət təqibi orqanlan tərəfindən icraata
qəbul edilir.
Cinayət işi üzrə hüquqi yardımın göstərilməsi haqqında tapşırığa
prosessual hərəkətlərin, axtarış və ya əməliyyat-axtarış tədbirlərinin
həyata keçirilməsi haqqında təsdiq edilmiş və lazım gəldikdə sorğu edən
razılığa gələn tərəfin qanunvericiliyində müəyyən edilmiş qaydada
sanksiyalaşdırılmış qərarlar əlavə edilir.
Tapşırığın tam və düzgün icra edilməsi məqsədilə sorğu edən
razılığa gələn tərəfin ədliyyə müəssisəsindən əlavə məlumatın təqdim
edilməsini xahiş edə bilər. Bundan başqa, tapşırığı icra edən zaman
sorğu edən və sorğu alan razılığa gələn tərəfin ədliyyə müəssisəsi bir-
biri ilə istintaq hərəkətlərinin, axtarış və ya əməliyyat-axtarış
tədbirlərinin həyata keçirilməsi haqqında məlumat mübadiləsi,
bir-birinə əlavə məlumatlar təqdim edə, habelə əlavə istintaq
hərəkətlərinin həyata keçirilməsi məsələsini razılaşdıra bilərlər.
Bağlanmış müqavilələrdə cinayət işləri üzrə hüquqi yardımın
göstərilməsi haqqında tapşınqlann icra müddəti ilə bağlı məsələlər də
əvvəlcədən öz təsbitini tapmalıdır. Məsələn, MDB ölkələrin "Mülki,
ailə və cinayət işləri üzrə hüquqi yardım və hüquqi münasibətlər
haqqında" Konvensiyanın 62-ci maddəsində bu məsələ öz konkret
həllini tapmışdır. Bununla bağlı göstərilir ki, cinayət işləri üzrə hüquqi
yardımın həyata keçirilməsi haqqında tapşınqlar sorğu alan razılığa
gələn tərəfin qanunvericiliyində nəzərdə tutulan müddətdə icra edilir.
Ola bilsin ki, nəzərdə tutulmuş müddətdə sorğunu icra etmək mümkün
olmasın. Konvensiyada bu situasiyadan da çıxış yolü göstərilmişdir.
Lazım gəldikdə, hüquqi yardımın göstərilməsi haqqında tapşınğın icra
müddəti razılığa gələn tərəflərin səlahiyyətli ədliyyə müəssisələrinin
razılığı ilə uzadıla bilər.
Hüquq-mühafizə orqanlarının praktikasından aydın olur ki, daxil
olmuş tapşınqlann icrası, bəzən, müəyyən şərtlərlə həyata keçirmək
mümkün olur. İstinad etdiyimiz MDB-nin Konvensiyasında bu şərtlərdə
nəzərdə tutulmuşdur. Orada izah edilir ki, əgər tapşırığın təxirə sal
XX FƏSİL XÜSUSİ İCRAATLAR
madan icrası sorğu edən razılığa gələn tərəfin ərazisində həyata
keçirilən istintaqa və ya məhkəmə araşdırmasına mane olarsa, sorğu
edən razılığa gələn tərəfin ədliyyə müəssisəsi tapşınğın icrasını təxirə
sala və ya qismən icra edə bilər. Konvensiyanın 64-cü maddəsində
bununla bağlı daha bir şərt irəli sürülür. Buda ondan ibarətdir ki, sorğu
alan razılığa gələn tərəfin ədliyyə müəssisəsi tapşınğın icrasının təxirə
salınması və ya onun qismən icrası məsələsi həll edilənə qədər
tapşırığın müəyyən şərtlərlə icrasının mümkünlüyünə baxır. Əgər sorğu
edən razılığa gələn tərəfin ədliyyə müəssisəsi həmin şərtlərlə razılaşırsa,
onda
0
, bu barədə sorğu alan razılığa gələn tərəfin ədliyyə müəssisəsinə
yazılı şəkildə bildirir və qoyulan şərtləri yerinə yetirir.
Hüquqi yardımın göstərilməsi həm açıq və həm də məxvi xarakter
daşıya bilər. Bu məsələlər də bağlanmış müqavilələrdə öz təsbitini
tapmalıdırlar. "Cinayət işlərinə dair hüquqi yardım haqqında"
Azərbaycan Respublikası Qanununun 6-cı maddəsində izah edilir ki,
Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti və ya başqa
səlahiyyətli orqanı sorğu edən xarici dövlətin səlahiyyətli orqanının
xahişinə əsasən hüquqi yardımın göstərilməsi haqqında sorğunun
mövcudluğunun, sorğunun və ona əlavə edilən sənədlərin
məzmununun, hüquqi yardımın göstərilməsinin məxviliyini təmin edir.
Amma, eyni zamanda bu Qanunda o da nəzərə alınmışdır ki,
Azərbaycan Respublikasının müvafiq icra hakimiyyəti və ya başqa
səlahiyyətli orqanı sorğunun məxviliyini təmin etməklə onun icrasını
qeyri-mümkün hesab etdikdə xarici dövlətin səlahiyyətli orqanına bu
barədə məlumat verir. Xarici dövlətin səlahiyyətli orqanı sorğunun belə
olan hallarda icrasına razılıq verərsə, hüquqi yardım müvafiq sorğu
əsasında göstərilə bilər.
Bağlanmış müqavilə, konvensiya və sazişlərdə tapşınğın icrası
nəticəsində əldə edilən sübutların hüquqi əhəmiyyəti barədə konkret
normanın nəzərdə tutulması prosessual cəhətdən olduqca müsbət bir
haldır. MDB-nin istinad etdiyimiz Konvensiyanın 65-ci maddəsində
bununla əlaqədar konkret və birmənalı şəkildə qeyd edilir ki, tapşırığın
icrası nəticəsində sorğu alan razılığa gələn tərəfin qanunvericiliyinə
əsasən onun ərazisində əldə edilən sübutlar sorğu edən razılığa gələn
tərəfdə də sübutedici qüvvəyə malikdir.
Digər bir ümumi şərtə görə, yəni xərclərin ödənilməsi ilə bağlı
CPM- in 489.3 maddəsində qeyd edilmişdir ki, xarici dövlətin sorğu
edən səla