51
l
ərə sözsüz əməl etdiyi, hamısının və ya əksəriyyətinin ev tapşı-
rıqlarına hazır gəldikləri dərs hesab edilmişdir. Pedaqoji proses-
d
ə adətən müəllim subyekt, şagirdlər isə obyekt funksiyasını ye-
rin
ə yetirmişlər. Müəllim öyrədib, şagirdlər öyrənib
cavab verib-
l
ər. Avtoritar münasibət, avtoritar idarəçilik üslubu bu dərslərin
xarakterik c
əhəti olmuşdur. Lakin etiraf etmək lazımdır ki,
burada da tamlıq, bütövlük olmuşdur. Ancaq bunlar daha çox re-
sursların, əyani vəsaitlərin, əlavə materialların, əlavə vaxtın və s.
hesabına olmuşdur. Həmçinin, bu tipli dərslərdə istedadlı şagird-
l
ərin fərqləndirilməsində də düzgün olmayan metodlardan
istifa-
d
ə edilmiş, bütün sinfə orta şagird mövqeyindən yanaşılmış,
bunun da n
əticəsində xüsusi istedada malik olan şagird olsa–olsa
orta m
əktəbi “əla” qiymətlərlə başa vurmuşdur.
Lakin öt
ən yüzillikdə istər xarici ölkələrdə, istərsə də
bizim ölk
əmizdə dərsin təkmilləşdirilməsi istiqamətində xeyli
işlər aparılmış və müxtəlif təlim konsepsiyaları şəraitində sinif–
d
ərs formasının təkmilləşdirilməsi sahəsində xeyli müsbət nəti-
c
ələr əldə edilmişdir ki, bunu da inkar etmək olmaz. XVIII əsrin
sonunda Hindistanda t
ətbiq
olunan
Bell-Lankaster
t
əlim
sistemi,XIX
əsrin sonunda ABŞ-da meydana gələn təlimin
batav
sistemi, Q
ərbi Avropada
Manheym
sistemi, Y.Zikkinker t
ərəfin-
d
ən irəli sürülən dərs yükünün və təlim metodlarının uşaqların
real imkanları və qabiliyyətlərinə müvafiq olaraq 4 tipdə
sinifl
ərin təşkil edilməsi sistemi, 1905-ci
ildə ABŞ-n Dalton
şəhərində müəllimə Yelena Parkhersttərəfindən ilk dəfə
f
ərdiləşdirilmiş təlim sistemi olan və bəzən laboratoriya sistemi
adlandırılan, o zamanSSRİ-də
laboratoriya-briqada
t
əlim
sisteminin yaranma
sını şərtləndirən
Dalton-plan
sistemi, ilk d
əfə
Amerika m
əktəblərində təşəkkül tapan və müəllifi U.Kilpatrik
olan, 1920-ci ill
ərdən SSRİ məktəblərində tətbiq olunan təlimin
layih
ələrsistemi,
1960-
cı illərdə amerikalı pedaqogika
professoru L.Tram
pın adı ilə adlanan
Tramp planı
sisteml
əri
bel
ə formalar kimi meydana gəlmiş və müəyyən dövrdən sonra
öz missiyalarını başa vurmuşlar. Göründüyü kimi, bir sıra
52
ölk
ələrdə yeni təlim formaları meydana gəlsə də,
təlimin yeni
yaranan dig
ər təşkili formalarından heç biri dərs qədər
uzunömürlü olmamışdır. Lakin dərs həmişə diqqəti cəlb etmiş
v
ə onun təkmilləşdirilməsi sahəsində böyük işlər görülmüşdür.
Keç
ən əsrin 60–cı illərindən SSRİ–də, o cümlədən, bizim
respublikamızda inkişafetdirici təlim,
problemli təlim, proqram-
laşdırılmış təlim, qarşılıqlı təlim texnologiyası, didaktik vahidin
böyüdülm
əsi və s. kimi konsepsiyaların meydana gəlməsi məhz
d
ərsin təkmilləşdirilməsi istiqamətində yeni tədqiqatlara yol
açmış və dərsin məzmun və metodlarının yeniləşdirilməsində
xeyli müsb
ət təcrübələr əldə edilmişdir.
Dostları ilə paylaş: