Mühazirə kursu а з я р бай ж ан р е с публика

Gərginlik-deformasiya diaqramı. Yuxarıda qeyd edildi ki, deformasiyanın kiçik dəyişmələrində gərginliyin deformasiyadan asılılığı xətti olur. Deformasiyanın sonrakı artmasında bu asılılıq mürəkkəb xarakter daşıyır. Şəkil 10.5-də əksər materiallar üçün xarakterik olan gərginlik-deformasiya diaqramı göstərilmişdir. Şəkildə OA parçası Huk qanununa tabe olan hissədir. D nöqtəsi cismin dağılmasına (qırılmasına) uyğundur. Bu nöqtəyə uyğun gərginlik dağılma gərginliyi və ya möhkəmlik hüdudu adlanır və _d ilə işarə olunur. A nöqtəsinə uyğun gərginlik elastiklik hüdudu gərginliyidir və _m (mütənasiblik hüdudu) ilə işarə olunur.



Şəkil 10.5

116
_m =_d olarsa, belə cisim kövrək cisim adlanır. Kövrək cisim elastiklik hüdudunda dağılır. AD hissəsi plastik deformasiyaya uyğundur. A nöqtəsindən başlayaraq S nöqtəsinə qədər deformasiya gərginliyə nisbətən daha çox artır. Deformasiyanın bu xarakteri BS hissəsində özünü daha aydın göstərir. Plastik deformasiya, əsasən bu hissədə yaranır. Müxtəlif materiallar üçün bu hissənin boyu müxtəlif olur. Məsələn, yüksək keyfiyyətli poladda bu hissə demək olar ki, müşahidə olunmur. SD hissəsində gərginliyin artma sürəti yenidən yüksəlir və D nöqtəsində cisim dağılır. S nöqtəsində cisim xarici təsirdən azad edilərsə _q qədər qalıq deformasiya yaranır. Elastik deformasiya yox olur və  - diaqramında deformasiyanın bərpa yolu onun inkişaf yolundan aralı keçir. Bu yollar və  oxu arasında qalan sahə ədədi qiymətcə plastik deformasiya zamanı cismin vahid həcminə düşən enerji (w) itkisinə bərabər olub aşağıdakı düsturla hesablanır (şəkil 10.6):

w  ^W
Sl₀
_q
 _ ( )d
0

Şəkil 10.6
Gərginliyin deformasiyadan asılılıq funksiyası aşkar şəkildə məlum olarsa, bu düstur vasitəsi ilə vahid həcmdəki potensial enerjini hesablamaq olar. Misal olaraq elastiklik hüdudunda cismin potensial enerjisini hesablayaq. Elastiklik
hüdudunda gərginliyin deformasiyadan asılılığı

  E şəklindədir. Bu

ifadəni inteqral altında yerinə yazaq və 0-dan _m-ə qədər inteqrallayaq:

_q
w  _ Ed
0
E ²

.
_ m

2

Bu elastik deformasiyanın vahid həcmə düşən potensial

m
enerjisidir. Buna inanmaq üçün bu düsturda E  k ^l0 və   ^l
S l₀
yazmaq kifayətdir. Doğrudan da bunları yerinə yazsaq
1 l (l)² 1 k(l)²
w  k ⁰ 


l

0
2 S ² 2 Sl
0
olar. Burada ^kl 2 elastik deformasiyanın potensial enerjisi, Sl
₂ 0
isə cismin həcmidir.
Cismin plastiklik (özlülük), kövrəklik və s. mexaniki xassələri deformasiya sürətindən və temperaturdan asılıdır. Çox böyük sürətli deformasiyalarda cisim özünü kövrək material kimi aparır. Hətta suyu çəkiclə vurduqda şüşə kimi qəlpələrə parçalanır.

8.