Mühazirə kursu а з я р бай ж ан р е с публика

Elastiki deformasiya və mexaniki gərginlik. Huk qanunu. Deformasiya həndəsi baxımdan 4 cür olur: dartılma (sıxılma), sürüşmə, əyilmə və burulma. Fiziki baxımdan axırıncı iki növ deformasiya dartılma (sıxılma) və sürüşmə deformasiyalarının birlikdə yaranması nəticəsində baş verir.

Dartılma (sıxılma) deformasiyası. Tutaq ki, uzunluğu l₀ və en kəsiyinin sahəsi S olan çubuq F qüvvəsinin təsiri ilə l qədər elastik deformasiyaya uğramışdır (bu zaman onun en kəsiyinin sahəsi azalacaqdır, bu dəyişmə çox kiçik olduğundan nəzərə

almamaq olar). _{Şəkil 10.1}
Huk qanununu ifadə edən (işarə nəzərə alınmır)
F=kl
düsturunun hər tərəfini Sl₀ hasilinə (çubuğun ilk həcminə) bölək. Onda

F _ 1 _
S l_0
k 1 l S l₀

və ya

F _{ k} l₀ l S S l₀

və ya

  E

(10.1)

alarıq. Axırıncı düstur Huk qanunu olub çubuğun elastik uzanma (sıxılma) deformasiya qanununu ifadə edir. Burada

  ^F
S
mexaniki gərginlik olub, vahid səthə düşən qüvvəni

göstərir, BS-də vahidi Paskaldır,   ^l
l₀
nisbəti deformasiya və

ya nisbi uzanma adlanır, adsız kəmiyyətdir, E isə dartılmada (sıxılmada) Yunq modulu adlanır, cismin ölçülərindən asılı olmayıb yalnız cismin materialından asılıdır, Pa-la ölçülür,

  ¹
E
isə elastiklik əmsalı adlanır. Yunq modulu ədədi

qiymətcə çubuğu özü boyda uzatmaq üçün lazım olan gərginliyə bərabər kəmiyyətdir. (10.1) düsturu yalnız elastik deformasiya üçün doğrudur. Bu qanunun ödəndiyi hüdud elastiklik hüdudu və ya mütənasiblik hüdudu adlanır. Bu hüduddan böyük deformasiyalarda xətti asılılıq pozulur və cismin deformasiyası başqa qanunlarla ifadə olunur.
Şəkil 10.1-dən görünür ki, dartılma deformasiyası zamanı çubuğun en kəsiyinin sahəsi azalır, yəni çubuq uzandıqda o uzanmaya perpendikulyar istiqamətdə sıxılma deformasiyasına uğrayır. Deformasiya zamanı çubuğun həcmi sabit qalırsa belə deformasiya affin deformasiya adlanır. Müxtəlif bərk cisimlərin uzununa deformasiyası zamanı yaranan eninə deformasiya müxtəlif olur. Ancaq onların nisbəti əksər bərk cisimlər üçün sabit kəmiyyət olub 0,25-ə bərabərdir. Bu

kəmiyyət Puasson əmsalı adlanır,  ilə işarə olunur və
  ^
||

düsturu ilə hesablanır. Burada deformasiyadır.
^||

• 
  uzununa, _
  
• 
  eninə nisbi
  

Uzununa deformasiya zamanı eninə deformasiyanın
yaranmasını nəzərə aldıqda elastiklik əmsalı ilə Yunq modulu arasındakı əlaqə aşağıdakı kimi olur:

.
_{ } (1  )(1  2)
(1  )E
Doğrudur bərk cisimlər üçün Puasson əmsalının nəzərə alınması onun elastiklik əmsalını o qədər də dəyişmir. Lakin başqa maddələrdə (məsələn, polimerlərdə) elastiklik əmsalı
112

nəzərə çarpacaq dərəcədə dəyişir. Bu dəyişiklik həmin maddələrdə mexaniki dalğaların yayılmasında özünü göstərir.

4.