Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

Bankın məqsədbri qabaqcadan müəyyən olunur. Bu ya vasitəli,
 
ya da vasitəsiz üsullar
 
ilə 
mümkündür. Lakin bu cür yanaşma bazarda uzun müddət çalışan banklara şamil edilir.
 
Onlar üçün bir qayda olaraq kəmiyyətcə qiymətləndirilən məqsəd- lərin qısa-dürüst ifadəsi 
xarakterikdir.
 
Məqsədlərini dərindən işləyib hazırlayan banklarda real məqsədlə- rin perarxik quruluşu mövcuddur. 
Bura aşağıdakıları aid etmək olar:
 

 
bankların perspektiv məqsədləri (gəlirin maksimallığı, yaşamaq üçün mübarizə, səhmdarların 
gəlirinin maksimallığı, korporasiyanm in- kişafmm maksimallığı və s.) 

 
orta müddətli məqsədlər (bazar borcunun yüksəlişi, səhm gəliri üzrə hesablaşmalarm artımı, 
müştəri dairəsinin genişlənməsi, maliyyə kapitalmm inkişafı və s.) 

 
qısamüddətli məqsədlər (fəal sahələrin gəliri, kapitalm səmərə- si, investisiyalarm gətirdiyi 
gəlir, əməkdaşlarm ixtisaslaşdırılması və s.) 
Məqsədlərə nail olmaq üçün hər bir bank şəxsi strategiyasmı işləy- ib hazırlayır. Strategiyanm 
işlənib hazırlanması dedikdə:
 
-ikinci dərəcəli məqsədlərin təyini; 
-qarşıya qoyulmuş tapşırıqlarm açıqlanması; 
-konkret fəaliyyət dairəsinin təkmilləşməsini başa düşülür. 
Mürəkkəb təşkilati quruluşa və geniş fılial sisteminə malik olan
 
banklar vahid strategiya ilə kifayətlənə bilməzlər. Buna görə də, onlar bir-biri ilə sıx bağlılıq əmələ 
gətirən strategiyalar üçbucağı yaradırlar ki, baraya bankm inkinci dərəcəli strategiyası:
 
-regional strategiya 
-filiallarm strategiyası 
-konkret likvidlik strategiyası daxildir. 
Strategiyalar üçbucağmm aşağı təbəqəsi yuxarı təbəqənin artıq iş- ləyib hazırladığı strategiyalar 
planma arxalanır. Ona görə də, konkret fəaliyyət dairəsi, bankm ikinci dərəcəli strategiya plam 
regional strateg- iyanın əsas tapşırğı kimi nəzərdən keçirilir. Sonuncu təbəqə olan konkret likvidlik 
strategiyası bank xidmətlərinin hər bir növünə dair müəyyən olunmuş məqsədlərin nailiyyətinə 
yönəlmişdir. Düzgün işlənib hazır- lanmış və ifadə olunmuş strategiya bank bölmələrinin razılıqlı 
şəkildə həyata keçirdiyi fəaliyyət dairəsinin və məlumat mübadiləsinin əsasını təşkil edir. İşlənib 
hazırlanmış və ümumi qəbul olunmuş strategiyanm reallaşması periodik olaraq bank tərəfmdən 
məqsəd və praktiki tapşırıq- ların uyğunluğunu təhlil edir. Seçilmiş strategiyalarm tələbinə bankm və 
onun əməkdaşlarmm təşkilat tərkibi, quruluşu cavab verməlidir.
 
Bankın və onun əməkdaşlarmm təşkilatçılıq tərkibinin təhlili se- çilmiş strategiyalar baxımmdan 
kodların dəyişdirilməsi və idarəetmənin yenidən təşkilinin quruluşunun qəbul etdiyi qərarlarm əsasım 
formalaş- dırır.
 
Praktiki cəhətdən bütün banklar marketinq stratejiyasma malik- dirlər. Lakin buna baxmayaraq hər 
bir bankm marketinq strategiyası rəsmi qəbul edilir və dəqiq ifadə olunaraq strategiyanm bütün 
təbəqələ- rinə şamil edilir. Bankm strategiyası növbəti suallara cavab verməlidir:
 
-bank bu və ya digər məqsədlərə necə nail olmalıdır? 
-bank hansı bazarlara istiqamətləndirilir? 
-bazarlarm tərkibinə hansı yolla daxil olmalıdır? 
-bazarlar sisteminə nə kimi xidmətlər şəbəkəsini təklif etməyə ha- zırlaşır? 
 
KitabYurdu.az 
253
 

---

               MÖVZU 14.  BANK  RİSKLƏRİ 
                           PLAN 
1.BANK FƏALİYYƏTİNDƏ RİSKLƏR VƏ ONLARIN TƏSNİFATI 
2.RİSKLƏRİN İDARƏOLUMASI SİSTEMLƏRİ 
3.BANKDAXİLİ  RİSK  LİMİTLƏRİ 
4.MANİTORİNQ VƏ QİYMƏTLƏNDİRMƏ 
 
                  1 .BANK FƏALİYYƏTİNDƏ RISKLƏR VƏ ONLARIN TƏSNİFATI 
 
Bank fəaliyyətinə dair risklər 3 kateqoriyaya bölünür: 

 
maliyyə riskləri: 

 
funksional risklər: 

 
bank fəaliyyətinə dair xarici risklər. 
Maliyyə viskləri 
aktiv və passivlərin strukturunda, dəyərində, gəlirliyində, həcmində mövcud olan 
gözlənilməz dəyişikliklər ilə sıx alaqədardır. 
Funksional risk 
hər hansı bir məhsulun yaradılması və 
lidmətlərin göstərilməsi prosesinə aiddir. Bankm fəaliyyəti funksional riskə meyllidir, funksional 
risklər maliyyə-təsərrüfat prosesində tam kəcmli, vaxtlı-vaxtmda nəzarət edilməməsi və lazımi 
informasiyanm to- planıb təhlil olunması nəticəsində meydana çıxır. O maliyyə risklərindən az 
deyil, lakin funksional riskin miqyasmı tə’yin etmək və eyniləşdirmək çox mürəkkəbdir. Funksional 
risklər özləri də yarım hissələrə ayrılırlar bölmək olar: 

 
Maliyyə riskləri. 

 
Kredit riski. 
Kredit riski 
ilk növbədə borc alan şəxslərin, o cümlədən də kontraqentlərin öhdəliklərini yerinə 
yetirmədikləri təqdirdə mümkün maliyyə itkisi deməkdir. Kredit riski kontraqentlərin balansı və ya 
balansarxası öhdəlikləri zamam meydana çıxır. Tərəfdaş, borclu tərəf, cmitent tərəfındən nəinki 
formal, hətta qeyri-formal öhdəliklər üzrə kredit riski yarana bilər. O həm real, həm də tam nominal 
itkilərə səbəb ola bilər. Kredit riskinin əsas tərkib hissələrindən biri sahə riskidir (iqtisadiyyatm hər 
hansı sahəsi). Sahə riski borclu şəxsin inkişaf sa- fcəsinin prespektivləri və onun yerləşmə məntəqəsi 
ilə əlaqəli olub ölkədə mövcud risk üzrə qeyri- müyyənlik ilə sıx şəkildə üzlaşır. Ölkədəki risk 
səviyyəsi əcnəbi borc alan şəxslərə kreditin verilməsində əhəliyyətli yer tutur və borc alan şəxsin 
yaşadığı ölkəyə aid risk amillərinin fəaliyyətindən çox asılıdır. Kredit riski tam olaraq kreditin 
təqdimatmda, qiymətli kağızları portfelinin təşkilində, banklararası aməliyatlarm, valyuta 
əməliyyatlarmm icrasmda zəmanətli və zaminli fəaliyyət növündə qiymətli kağızlarm istehsalmda 
və diler fəaliyyəti sa- hələrində mövcud olur. 
Likvidlik riski. 
Bankm likvid olması bankm əmanətçilərinin və digər borclular qarşısmda 
öhdəliklərini vaxtında yerinə yetirmək fikvidlik bacarığıdır. Kifayət qədər ödəniş qabiliyyətinin 
olmaması riski 
 
 
isə bankm vaxtlı-vaxtmda öz öhdəliklərini yerinə yetirə bilməməsi əlverişsiz şəraitdə bankm ayrı-ayrı 
aktivlərinin satışı deməkdir. İfrat ödəniş qabiliyyəti riski- bankm yüksək likvid aktivlərinin ifrat çoxluğu 
nəticəsində gəlirin itkisi riskinin meydana çıxması deməkdir. Bu da bank üçün ödənişli resurslar vasitəsi 
ilə azgəlirli aktivlərin əsassız maliy- yələşdirilməsinin nəticəsidir. Əgər kredit təşkilatı əmanətçilər 
qarşısmda vaxtlı-vaxtmda öz öhdəliklərini yerinə yetirə bilmirsə onda «koma effekti» meydana çıxır. 
Yəni, depozitlərin axmı baş verir və hesablarda qalan qalıq prinsipial surətdə ödəniş qabiliyyətinin 
azalmasma şərait yaradır.
 
Likvidlik (ödəniş qabiliyyəti) riskini müəyyən etmək çox mürəkkəbdir. Ən əsası ona görə ki, bankm 
likvidliyinə bir çox amillər təsir göstərir. Bu amillərə bank da öz növbəsində əks təsir göstərə bilmir. 
KitabYurdu.az 
254
 

---