Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

mümkündür: banklararası bazarda və ya mərkəzi bankda əlavə vəsaitlər cəlb etməklə; qiymətli kağızlarm 
reallaşması vasitəsilə və.s.
 
Son illər banklarm aktiv və passiv əməliyyatlarınm müxtəlif valyu- talarda, əsas etibarilə isə manat və 
ABŞ dollarmda inkişafı ilə əlaqədar olaraq valyuta likvidliyinin təminatı problemi, yəni aktivlərin və 
passiv- lərin konkret vayutada müddət və məbləğə görə uyğunluğu problemi meydana çıxmışdır. 
Buradan nəinki ümumi likvidlik mövqeyinin, eləcə də ayrı-ayrı valyutalar nöqteyi-nəzərindən də 
likvidlik mövqeyinin təyin olunması zərurəti doğur. Əgər həm ümumi likvidlik mövqeyi, həm də ayrı-
ayrı valyutalar üzrə likvidlik mövqeyinin tərkib hissələri də tarazla- şa bilərsə, o zaman bankın likvidliyi 
təmin olunacaqdır.
 
Əgər aktiv və passivlərin müəyyən valyutada qeyri-tarazlığı zamanı bank aktivlərin bu valyutada alışı və 
ya satışı zamanı çətinliklər hiss edərsə, o zaman valyutamn likvidlik riski meydana çıxa bilər.
 
Bankm likvidlik dərəcəsinin asılı olduğu daxili amillərə menecment, yəni ümumilikdə bank fəaliyyətinin 
və xüsusilə də likvidliyin idarə olunması sistemi şamil olunur. Bankm idarə olunmasmın keyfiyyəti;
 
•
 
bank siyasətinin varlığında və məzmununda; 
•
 
strateji və cari tapşırıqları yüksək səviyyədə həll etməyə icazə verən bankm rasional təşkilati 
strukturunda; 
•
 
bankm aktiv və passivlərinin idarə olunmasmm müvafıq mexa- nizminin işlənib 
hazırlanmasmda; 
•
 
miixtəlif proseduralarm, o cümlədən də daha məsul qərarların qəbul olunmasma aidiyyatı olan 
prosedurlarm məzmununun dəqiq şə- kildə təyin olunmasında ifadə olunur. 
Menecmentin yüksək səviyyəsi yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin var- lığını, zəruri informasiya bazasmm 
yaradılmasım, ən əsası isə bank rəh- bərliyi tərəfmdən bank fəaliyyətinin elmi idarəetmə sisteminin 
forma- laşmasmm vacibliyinin dərk olunmasmı nəzərdə tutur.
 
Çünki bankm likvidliyi bank aktivlərinin, passivlərinin və balan- sdankənar əməliyyatlarmm 
dövriyyəsinə gündəlik təsir göstərən bir çox amillərdən asılı olur və likvidliyin idarə olunmasmda birinci 
rol bankın müştərilər qarşısmda öhdəliklərinin bu əsaslar ilə vaxtlı-vaxtında yerinə yetirilməsinin 
təminatma - ümumilikdə bank sisteminə qarşı etimadın təminatma məxsus olur.
 
Bank imici bankm likvidliyini şərtləşdirən amillərə aid olur. Bankm bazar şəraitində müsbət imici ona 
digər banklar qarşısınla ehtiyatların cəlb olunmasmda iıstünlük əldə etməyə və beləliklə də, likvidli 
vasitələr- dəki çatışnıamazlığı tezliklə aradan qaldırmağa icazə verir. Yüksək nüfuzlu bank depozit 
bazasmm sabitliyini asanhqla təmin etməlidir. O, maliyyə baxımmdan sabit müştərilər ilə əlaqələr 
qurmaq, deməli aktivlə- rin daha yüksək keyfıyyətinə sahib olmaq imkamna daha çox maikdir.
 
Bankm birincidərəcəli imici ona xarici tərəfdaşlar ilə əlaqələri inki- şaf etdirməyə imkan verir və bu da 
onun maliyyə durumunun və likvid- liyinin möhkəmlənməsinə yardım edir.
 
•
 
Əgər bank real şəkildə əldə olunan nəticələrə, yəni:    
•
 
 inkişaf strategiyasınm düzgün seçimini əhatə edən mürəkkəb prosesə; 
•
 
müştərilərə göstərilən xidmətin keyfiyyətinin artırılmasına; 
•
 
marketinq tədqiqatlarımn dərinləşdirilməsinə; 
•
 
dəqiq, sistematik və geniş reklamm təşkilinə, ictimaiyyət ilə əlaqələrin müəyyən olunmasına; 
•
 
bank fəaliyyəti haqda informasiyanm aşkarlığmm təminatma, o cümlədən də hesabatların nəşrinə 
arxalanırsa, o zaman bankm müsbət imici formalaşır. 
Bankm nüfuzu müstəqil reytinq agentlikləri tərəfindən verilən və dövri mətbuatda nəşr olunan reytinq 
qiymətlətləri ilə şərtləşdirilir.
 
Miisbət imic əhəmiyyətli şəkildə əsas menecerlərin şəxsi keyfiyyətləri, onların səriştəsi və mənəvi siması 
ilə müəyyən olunur. Böhranlı vəziyyətlərdə öz likvidliyini asanlıqla və sürətlə bərpa etməyi arzulayan 
bank miısbət imicinin formalaşması ilə fəal və məqsədyönlü şəkildə məşğul olmalıdır.
 
Bankm fərdi xüsusiyyətlərindən, təsisçilərin maliyyə durumundan, bankın, müştərilər dairəsinin 
yaradılmasmın səciyyəvi xüsusiyyətlərindən, bankm ixtisasmdan, uzunmüddətli fəaliyyətində 
KitabYurdu.az 
43
 

---

menecerlər komandasınm keyfiyyətindən asılı olaraq bankm ödəmə qabiliyyətinə təsir göstərən və 
nəzərdən keçirilən amillər daha böyük və ya daha kiçik əhəmiyyətə maik olur.
 
Bir halda ehtiyat bazasınm strukturu və keyfiyyəti bankm likvidlik problemini yaradırsa; digər hallarda 
bunu - aktivlərin keyfiyyəti; üçüncü halda - menecment; bir sıra hallarda isə - amillər kompleksi yaradır. 
Buna görə də, bankın likvidlik problemlərinin çoxamilliliyini nəzərə alaraq onun fərdiliyini də qeyd 
etmək, bu bank üçün daha böyük əhəmiyyətə malik olan əsas vəziyyətlərini ayırd etmək daha vacibdir.
 
Bankm balansınm likvidliyi və bankın likvidliyini fərqləndirmək çox zəruridir. Bu qarşılıqlı şəkildə 
əlaqədar, lakin müxtəlif anlayışlardır. Bank balansının likvidliyi bankm ödəmə qabiliyyətinin 
şərtlərindən biridir. O, likvidlik dərəcəsinə görə banklarm daxili tarazlığmı təmin etməyə imkan verən 
aktivlərin və passivlərin strukturunu əks etdirir.
 
Balansın likvidlik meyarları bunlardır:
 
♦> likvidlik baxımından balansın aktiv və passivlərinin strukturu- nun iqtisadi əsaslandırması,
 
•
 
onlarm müddət və məbləğər baxımından uyğunluğu, 
•
 
aktiv və passivlərin keyfiyyət xarakteristikalarına riayət olun- 
ması.
 
Bankın likvidliyinin təminatı - hər gün, özlı də hər bir bank tərəfin- dən fərdi qaydada həll olunan 
mürəkkəb idarəetmə tapşırığıdır. Hər bir bank üçiın likvidli balansı onun üçün səciyyəvi olan nisbətləri 
əks etdirir 
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, bankm likvidlik vəziyyəti bir sıra xavici amillərdən də asılı olur. Onlara:
 
♦♦♦ ölkədə hökm silrərı iımumi siyasi və iqtisadi vəziyyət,
 
♦♦♦ qiymətli kağızlar bazarının inkiĢafı,
 
♦♦♦ banklararası bazarın inkiĢafı,
 
♦> MiJli Bank tərəfindən kommersiya banklarının yenidənmaliyyə- ləĢdirilməsi sistemi,
 
♦> Milli Bankın nəzarət funksiyasmın səmərəliliyi a'ul olur.
 
Olkədə hökm siirən ümumi siyasi və iqtisadi Ģərait bank əməliyyat- larının inkişafınm və bank sisteminin 
uğurlu fəaliyyətinin ilkin şərtlərini yaradır, banklarm fəaliyyətlərinin iqtisadi əsaslarımn sabitliyini təmin 
edir, Milli və xarici sərmayəçilərin bankara qarşı etimadmı möhkəmlən- dirir. Bu şərtlər olmadan 
banklar sabit depozit bazasını yaratmağa, əməliyyatlarm rentabelliyinə nail olmağa, vasitələrini və 
idarəetmə sis- temini təkmilləşdirməyə, aktivlərinin keyfiyyətini artırmağa qadir deyil- dirlər.
 
Qiymətli kağızlar bazarının inkiĢafı gəlirdə itki olmadan likvidli və- saitlərin optimal sistemini təmin 
etməyə imkan verir, çünki bankın ak- tivlərinin pul vəsaitlərinə çevrilməsinin ən sürətli yolu bir çox 
xarici öl- kələrdə fond bazarmın fəaliyyəti ilə əlaqədardır.
 
Banklararası bazarın inkiĢafı müvəqqəti olaraq sərbəst pul ehtiyat- larının banklar arasında sürətli 
şəkildə yenidənbölgüsünə yardım edir. Bank likvidliyin qorunması üçün bankararası bazardan müxtəlif 
müddətə, o cümlədən də bir günə vəsaitlər cəlb edə bilər. Vəsaitlərin banklararası bazardan alınmasmm 
operativliyi ümumi maliyyə konyuk- turundan, banklararası bazarm təşkilindən, bankm nüfuzundan asılı 
olur.
 
Bu anıil ilə digər amil də - Milli Bank tərəfindən kommersiya bank- larının yenidənmaliyyələĢdirilməsi 
sistemi əlaqədar olur. Milli Bankın krediti kommersiya banklarmm likvidli aktivlərinin artmasmm 
təminat mənbəyi olur.
 
Milli Bankın nəzarət funksiyasının səmərəliliyini likvidliyin idarə olunmasmda kommersiya bankarı ilə 
dövlət nəzarəti orqanlarmın qarşı- lıqlı fəaliyyəti dərəcəsi təyin edir. Milli Bank normativlərini müəyyən 
etmək hüququna malikdir və bankları likvidlik normativlərinə riayət etməyə istiqamətləndirir. Miıəyyən 
olunmuş göstəricilər bankm likvid- liyinin real vəziyyətini nə qədər dəqiq əks etdirirlərsə, bankda və 
nəzarət orqamnda likvidlik problemlərini vaxtlı-vaxtında yerinə yetirmək və on- ları aradan qaldırmaq 
imkanı da daha çox olur.
 
Son illər xarici təcrübədə bankların xiisusi ödəmə qabiliyyətinin tənzimlənməsində rolunun artımmı əks 
etdirən ənənə inkişaf edir. Bazar konyukturu, banklarm rəqabətinin gücənməsi, bank əməliyyatlarımn 
inkişafı və daha mürəkkəb şəkil alması vahid yanaşma üsullarmm və normativlərin əsasında banklarm 
KitabYurdu.az 
44
 

---