Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

 
1 
MÖVZU 6   HÜQUQİ VƏ FİZİKİ ŞƏXSLƏRİN KREDİT ÖDƏMƏ 
QABİLİYYƏTİ 
 
PLAN 
 
 
1.MÜŞTƏRİNİN KREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİ VƏ ONUN MEYARLARI 
2.MÜŞTƏRİNİN KREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİNİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNƏ DAİR MALİYYƏ ƏMSALLARI 
3. MALİYYƏ AXINININ TƏHLİLİ KREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİNİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ ÜSULU KİMİ 
4. MÜŞTƏRİNİN KREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİNİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ ÜSULU KİMİ İŞGÜZAR RİSKİN TƏHLİLİ 
5. MÜŞTƏRİNİN KREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİNİN SƏVİYYƏSİNİN 
TƏYİN OLUNMASI 
6. KİÇİK MÜƏSSİSƏLƏRİN KREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİNİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
6.FİZİKİ ŞƏXSLƏRİN KREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİNİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
 
 1.MÜŞTƏRİNİN KREDİT ÖDƏMƏ QABİLİYYƏTİ VƏ ONUN MEYARLARI 
Kommersiya banklarmm müştərilərinin kredit ödəmə qabiliyyəti - borc alan şəxsin 
borc  öhdəliyi  ilə  bağlı  (əsas  borc  və  faizlər)  ödəməni  vaxtmda  və  bütövlükdə 
yerinə yetirmək qabiliyyətidir. 
Kreditləşmə prosesi təyin olunmuş müddətdə kreditlərin ödənil- məməsi kimi riskli 
faktorlarla sıx bağlıdır. Kredit ödəmə qabiliyyətinin məqsəd və vəzifəsi borcalanm 
təyin  olunmuş  vaxtda  və  tam  şəkildə  kredit  uzrə  borclarmı  ödəmək  qabiliyyətini 
müəyyən  etməkdir.  Bütün  bunlar  bankı  həm  təyin  olunmuş  müddətdə  müştərinin 
ödəmə qabiliyyətini qiymətləndirməyə, həm də onun maliyyə sabitliyini müəyyən 
etməyə sövq edir. Borclu şəxsin  maliyyə sabitliyinin obyektiv qiymətləndirilməsi 
və  kredit  əməliyyatları  üzrə  mümkün  təhlükələri  nəzərə  almaq  banka  kredit 
ehtiyatlarım idarə etmək və gəlir əldə etmək imkanmı verir. Bazar münasibətlərinin 
inkişafı  nəticəsində  müəssələrin  ödəniş  qabiliyyətinə  və  maliyyə  sabitliyinə  yeni 
nöqteyi-nəzərdən  baxmaq  imkam  əldə  olunub,  və  bunun  müqabilində  mühasibat 
balansma yeni formalar daxil edilib. 
Borc  alan  şəxsin  kredit  ödəmə  qabiliyyəti  onun  tədiyyə  qabiliyyə-  tindən  fərqli 
olaraq ötən dövr ərzində və ya hər hansı bir tarixdə ödə- nilməyən məbləği qeydə 
almasa  da,  yaxm  gələcəkdə  borcun  ödənilməsi  qabiliyyətini  proqnozlaşdırır. 
Keçmişdə  tədiyyə  qabiliyyətsizliyi  dərəcəsi  rəsmiləşdirilmiş  göstəricilərdən  biri 
olub,  onlara  müştərinin  kredit  ödə-  mə  qabiliyyətinin  qiymətləndirilməsi  zamanı 
istinad edirdilər. Əgər borc alan şəxs vaxtı keçmiş borca malikdirsə, onun balansı 
pula  çevrilə  bilər-  sə  və  onun  xüsusi  kapitalmm  məbləği  borcu  ödəməyə  kifayət 
edərsə,  o  zaman  keçmişdə  bu  müştərinin  banka  borcunu  ödəməsini  bir  dəfə  yu- 
batması  onun  kredit  ödəmə  qabiliyyətinə  malik  olmaması  haqqmda  qə-  naətə 
gəlmək  üçün  əsas  deyildir.  Kredit  ödəmə  qabiliyyətinə  malik  müştərilər  banka, 
KitabYurdu.az 
136
 

---

 
2 
tədarükçülərə, büdcəyə uzun müddətə ödənişi həyata keçirməmək kimi hallara yol 
vermirlər. 
Müştərinin  kredit  ödəmə  qabiliyyətinin  səviyyəsi  konkret  kreditin  konkret  borc 
alan şəxsə təqdimatı ilə əlaqədar olaraq bankın fərdi (özəl) risk dərəcəsi haqqmda 
şəhadətlik edir. 
Müştərinin kredit ödəmə qabiliyyətinin meyarları. Dünya və Milli bank təcrübəsi 
müştərinin kredit ödəmə qabiliyyətinin meyarlarmı ayırd etməyə icazə vermişdir: 

 
♦♦♦ müştərinirı xarakterini; 

 
♦♦♦ vəsaitləri iqtibas etmək, əldə etmək qabiliyyətini; 

 
borcun  bağlanması  üçün  cari  fəaliyyətin  gedişatında  vəsaitləri  qazanmaq 
qabiliyyətini (maliyyə imkanları); 

 
♦♦♦ müştərinin kapitalı; 

 
♦> kreditin təminatı; 

 
♦> kredit əməliyyatının həyata keçirilmə şəraiti; 

 
♦♦♦  nəzarət  (borc  alan  şəxsin  fəaliyyətinin  qanunverici  əsası,  kreditin 
xarakterinin bankın və nəzarət orqanlarının standartlarına müvafiqliyi). 
Müştərinin  xarakteri  dedikdə,  onun  hüquqi  şəxs  kimi  nüfuzu  və  menecerlərin 
nüfuzu,  müştərinin  borcun  ödənilməsınə  görə  məsuliyyət  dərəcəsi,  onun  kreditin 
məqsədi  haqqında  dəqiq  təsəvvürləri,  bu  məqsədin  bankm  kredit  siyasətinə 
uyğunluğu  başa  düşülür.  Müştərinin  hüquqi  şəxs  kimi  nüfuzu,  onun  bu  sahədə 
fəaliyyətinin  uzunmüddətliliyi,  iqtisadi  göstəricilərin  orta  sahə  göstəricilərinə 
uyğunluğu,  kredit  tarixi,  onun  tərəfdaşlarmm  (tədarükçülərin,  alıcılarm, 
kreditorlarm) işgüzar aləmdəki nüfuzu kimi amillərin təsiri altında təşəkkül tapır. 
Menecerlərin  nüfuzu  onlarm  peşəkarlığma  (təhsilinə,  iş  təcrübəsinə),  mənəvi 
keyfıyyətlərinə, maliyyə və ailə vəziyyətinə, rəhbərlik etdikləri strukturlarm bank 
ilə  qarşılıqlı  münasibətlərinə  müvafiq  olaraq  qiymətləndirilir.  Hətta  müştəri 
tərəfmdən  tələb  olunan  kreditin  məqsədinin  dəqiq  şəkildə  dərk  olunması  zamam 
onun  təqdimatı  təsdiq  olunmuş  kredit  siyasəti  ilə  ziddiyyət  təşkil  etdiyi  halda, 
məsələn  kredit  portfelinin  ayrı-ayrı  seqmentlərinin  təsdiq  olunmuş  limitlərini 
pozuduğu halda riskli şəkil alır. 
Vəsaitləri  iqtibas  etmək  qabiliyyəti  müştərilərdə  kreditə  aid  sifariş  vermək 
hüququnun varlığı, kredit müqaviləsini imzalamaq və ya danışıqlar aparmaq, yəni 
təşkilatm  nümayəndəsində  müəyyən  səlahiyyətlərin  varlığı,  borc  alan  şəxsin  - 
fıziki  şəxsin  həddi-buluğa  çatması  və  ya  onun  əmək  qabiliyyətli  olmasmm  digər 
əlamətlərinin  varlığı  deməkdir.  Müqavilənin  səlahiyyətsiz  və ya  əmək  qabiliyyəti 
olmayan şəxs tərəfindən imzalanması bank üçün itkilərin böyük ehtimalı deməkdir. 
Müştərinin kredit ödəmə qabiliyyətinin əsas meyarlarmdan biri də onun borcların 
bağlanması  üçün  cari  fəaliyyətin  gedişatmda  borcun  ödənməsi  üçün  vəsaitləri 
qazanmaq  qabiliyyətidir  (maliyyə  imkanları).  Kredit  ödəmə  qabiliyyətini 
daşınmaz  əmlaka  kapital  qoyuluşu  dərəcəsi  ilə  əlaqələndirən  və  iqtisadi 
ədəbiyyatda şərh olunan digər mövqe də yaxşı məlumdur. Bu inflyasiya şəraitində 
vəsaitlərin qiymətdən düşməsi riskindən müdafiə forması oisa da, borc alan şəxsin 
kredit ödəmə qabiliyyətinin əsas əlamətidir. İş burasmdadır ki, daşınmaz əmlakm 
pul  vəsaitlərinə  keçidi  üçün  vaxt  tələb  olunur.  Vəsaitlərin  daşmmaz  əmlaka 
KitabYurdu.az 
137
 

---