Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

prinsipin reallaĢdırılması məqsədi ilə xüsusi inzibati komitə yaradır. Bu komitə bankm müxtəlif 
Ģöbələrinin qarĢılıqlı əlaqəsini təmin edir.
 
Bankın təĢkili prinsipi sistemində idarəetmənin təkmilləĢməsi prin- sipi xüsusi yer tutur. Bu prinsipə 
əsasən bankın iĢ rejimi elə bir formada təĢkil olunmalıdır ki, bank inkiĢaf etsin (məsələn: yeni 
xidmətlərin daxil edilməsi, xərclərin azaldılması, istehsal əməyinin yüksək göstəricilərə nail olması, 
bazarm tədqiqatı və s.) Bəzi banklar bu mənada xüsusi Ģö- bələr yaradır. ġöbələr tanmmıĢ 
iqtisadçılardan, alimlərdən ibarət mütə- xəssislər Ģurasmm fəaliyyətini təĢkil edir. Mütəxəssislər 
şurasının məramı iqtisadiyyatm inkiĢafına, bankı siyasəti, elmi tədbirlərin hazırlanmasma, iĢçi 
qüvvəsinin ixtisaslaĢdırılmasma dair məsləhətlər planınm təĢkilidir.
 
Bankm təĢkilat sistemi yoxlama, təftiĢ təminatı prinsipinə cavab verməlidir. Burada mütləq element 
xarici və daxili auditdiv. Audit təd- birlərin həyata keçirilməsində qanunauyğunluğu yoxlayır və bu 
qanu- nauyğunluğun bankm norma və sərəncamları ilə uzlaĢmasım nəzərdən keçirir. Bu cür 
yoxlamalar əsas bank və onun fıliallarma da Ģamil edilir (daxili audit). Xarici audit kredit 
müəssisələrinin fəaliyyətini yoxlamaq üçün lisenziyaya malik olan xüsusi auditor idarələri - 
təĢkilatları tərə- findən keçirilir. Müəyyən ixtisaslaĢdırma imtahanı verən və auditor və- siqəsi olan 
Ģəxslər bankm auditoru ola bilər.
 
Bankın daxili qaydalarından biri əməkdaĢlarm iĢ fəaliyyətinin nia- zamnaməsidir. Bankm hər bir 
əməkdaĢı Ģəxsi vəzifələrini bilməli, müəyyən biliklərə yiyənməli, bu və ya digər qaydalara riayət 
etmək ba- carığma malik olmalıdır. 
v
>
 
Ən nəhayət, bankm operativ və kifayət qədər məlumat ilə təminatı üçün kredit müəssisələrinin 
sabitliyini təmin edən təĢkilati və iqtisadi ölçülər qəbul edilməlidir. Bankm infrastrukturunun 
elementlərinin in- formasiya təminatı təĢkilatı baxımdan yaradılmıĢ xüsusi Ģöbələr vasitəsi ilə 
reallaĢdırılır.
 
Bankm quruluĢunu formalaĢdıran məqsədlərdən biri bank fəa- liyyətinin münasibliyidir. 
Əmanətçilərə göstərilən xidmətin keyfiyyətinin artırılması, bank iĢçilərinin əməyinin məhsuldarlığı, 
gəlir gətirən təsərrü- fatm və ya müəssisənin yaradılmasma nail olma məqsədlər planını təĢkil edir.
 
Ümumiyyətlə, qeyd etmək olar ki, kommersiya bankınm idarəetmə
 
aparatmm strukturuna bir neçə 
amil təsir göstərir. Bunların arasmda bankm miqyasmı və onun əməkdaĢlarınm saymı göstərmək 
olar. Böyük banklarda çoxlu saylı əməkdaĢlar çalıĢırlar. Kiçik banklarda böyük banklar üçün 
səciyyəvi olan xüsusi Ģöbə və idarələr mövcud olmaya da bilər. Kiçik banklarda məhdud sayda 
adamlar fəaliyyət göstərir və onlar əsas Ģöbələrdə fəaliyyət dairələrini birləĢdirirlər. (məsələn; kredit 
Ģöbəsi, əməliyyat Ģöbəsi və mühasibat)
 
Ġxtisaslı əməkdaĢlarm olması kommersiya bankınm strukturuna əhəmiyyətli təsir göstərir. Bir sıra 
hallarda banklar lazımi əməliyyatlar həyata keçirə biləcək mütəxəssislərin çatıĢmaması üzündən 
bərabərhü- quqlu struktur bölmələr yarada bilmirlər. Bu cür prosesə müasir Ģərait- də də rast gəlinir. 
Bu çatıĢmazlıqlır ilə bağlı bəzi banklarm müasir apa- rat strukturu tam formalaĢmayıb, xüsusi Ģöbələr 
yüksək ixtisash mütə- xəssislər ilə komplektləĢdirilməyib və bunlar ilə yanaĢı digər amillər də bəzi 
bank növlərinin inkiĢafmı ləngidir. Banklarm strukturuna təsir edən əsas amillərdən biri də onlarm 
universallaĢma səviyyəsi və yaxud ixtisaslaĢdırılmasıdır. Əgər bank universallığım elan edibsə, o, 
gec-tez öz tərkibində bir sıra xüsusi bölmələr, sektorlar, Ģöbələr yaratmalıdır və bu sektorlar 
çoxĢaxəli bank xidmətləri göstərməlidir. Əksinə olaraq, ixtisas- laĢdırılmıĢ banklar isə bir sıra 
əməliyyatlarm icra olunmasmdan bankı azad edir. Digər tərəfdən bankm hər hansı bir fəaliyyət növü 
üzrə ixti- saslaĢması geniĢ əməliyyatlar dairəsini nizamlamağa imkan verən Ģöbə və idarələrin 
geniĢlənməsini tələb edir. Nəhayət bankm strukturu iqtisa- di itkilərin aradan qaldırılması, bankm 
əməkdaĢlarma əlavə iĢin yüklənməsi ilə müəyyən olunur. Bank kommersiya müəssisəsidir. O, 
mənfəət qazanmaq məqsədi ilə fəaliyyət göstərir. O, artıq iĢçi qəbul edə bilməz, çinki bu bankın 
əməkdaĢlarınm əmək haqqma təsir edə bilər. Banklar elə sayda iĢçi götürməlidir ki, onlar uyğun iĢ 
dövriyyəsini icra edə bilsinlər.
 
Bütövlükdə kommersiya bankınm struktur nümunəsini aĢağıdakı kimi təsəvvür etmək olar. Lakin 
onlarm yerinə yetirdiyi əməliyyatlardan asılı olmayaraq bankın təĢkilati iĢinin və fəaliyyətinin 
hüquqi forması spesefik məhsuldur, bunlar aĢağıdakılardır:
 
1. Bankın şurası;
 
2.Bankın idarəetmə heyəti; 
3.Idarəetmənin ümumi məsələləri; 
KitabYurdu.az 
16
 

---

4.Kommersiya fəaliyyəti; 
5.Maliyyə; 
6.Avtomatlaşdırma; 
7.Inzibatçılıq. 
Bankm Ģurasma bir qayda olaraq onun təsisçiləri daxildir. Onlarm sayı müxtəlif ola bilər. Elə xüsusi 
banklar da mövcuddur ki, burada ayrı-ayrı fərdi Ģəxslər təsisçi kimi iĢtirak edir. Dünya bank 
təcrübəsinin ən üstün cəhətlərindən biri, səhmdar mülkiyyət formasıdır ki, burada da müxtəlif 
mülkiyyət formasma sahib olan hüquqi və fiziki Ģəxslər təsisçi olurlar. Bank şurası bankm illik 
hesabatını təsdiq edir, hər il təsisçilərin və payçılarm iclaslarmı təĢkil edir, bank fəallığmm strateji 
məsələlərinin həllində iĢtirak edir. 
 
 
 
 
BANK ŞURASI
 
 
Bankın İdarə heyəti 
 
Kredit komitəsi  
 
 
Təftiş komitəsi 
 
Bank əməliyyatlarının planlaşdırma və inkişafı idarəsi Bankın kommersiya fəaliyyətinin təşkili 
şöbəsi və bankın likvidlik
 
idarəsi 
 
İqtisadi təhlil şöbəsi və müştərilərin kredit ödəmə imkanlarının öyrə-
 
nilməsi 
 
Bankın kommersiya fəaliyyətinin planlaşdırılması, əsasların təhqiqi
 
şöbəsi 
 
Marketinq və sifarişçilər ilə iş şöbəsi Depozit əməliyyatlar idarəsi
 
Depozit əməliyyatlar şöbəsi 
 
Fond şöbəsi 
 
Kredit əməliyyatları idarəsi 
 
Qısamüddətli və uzunmüddətli kreditləşmə şöbəsi Əhaliyə kreditvermə şöbəsi
 
Kreditlərlə bağlı qeyri-ənənəvi bank əməliyyatları şöbəsi
 
 
Vasitəçilik və digər əməliyyatlar idarəsi 
 
Zəmanətli və etibarnaməli əməliyyatlar şöbəsi 
 
Bank xidmətləri şöbəsi 
 
 
Qiymətli kağızlarla əməliyyat şöbəsi 
 
Beynəlxalq bank əməliyyatlarımn təşkili idarəsi 
 
 
 
Valyuta və kredit əməliyyatları şöbəsi 
 
Beynəlxalq hesablaşmalar şöbəsi
 
Qeydiyyat əməliyyat idarəsi 
 
 
Əməliyyat şöbəsi 
 
 
Kassa əməliyyatları şöbəsi
 
Hesab şöbəsi 
 
Xidmətlər şöbəsi
 
 İnzibati-təsərrüfat şöbəsi 
 
Hüquq şöbəsi
 
 Kadrlar şöbəsi
 
İstismar və EHM-in tədbiqi şöbəsi 
 
Təftiş şöbəs
 
KitabYurdu.az 
17
 

---