Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

Ġkinci qrup, yəni bankın idarə heyəti (Direktorlar Ģurası) bankm ümumi idarəetməsinə cavabdehdir 
və bankm fəaliyyətinin strateji isti- qamətlərini müəyyən edir. Bankm idarə heyətini bankm yüksək 
rəhbər- ləri sədr, prezident, miidir, onun miiavinləri və bankın mühüm bölmələrinin rəhbərləri təĢkil 
edir. Bankm idarə heyəti bankm sahibləri tərəfındən bank fəaliyyətinin təĢkili üçün cəmləĢdirilmiĢ 
əməkdaĢlardan ibarətdir. Ġdarə heyətinə həmçinin bu müəssisəyə kredit qoymuĢ Ģəxslər də daxil ola 
bilər.
 
Üçüncü qrupa - ümumi məsələlər idarəsinə planlaşdırma, proqnoz- laşdırma, metodologiyanın 
hazırlanması, təhlükəsizlik və hüquqi xidrnət məsələləri daxildir. Bu qrupun təyinatı bankm 
məqsədyönlü inkiĢafmm təmin etmək, onlarm qarĢısmda duran tapĢırıqlarm yerinə yetirilməsi, onun 
gəlirlərini və xərclərini tənzimləmək, ehtiyatları təmin etmək, tə- ləblərin yerinə yetirilməsindən 
ibarətdir.
 
Dördüncü qrup - kommersiya fəaliyyəti müxtəlif bank xidmətləri- nin (kredit verilməsi, sərməyə 
qoyuluĢu, valyuta və digər fəal əməliyyat- lar) təşkilmi əhatə edir. Buraya siyariĢçilərə kommersiya 
ilə bağlı bütün xidmətlər daxildir. Burada bankm gəlirləri əldə edildiyindən bu blok bankm mərkəzi 
həlqəsi sayılır. Bura kredit idarəsi, əməliyyat idarəsi, qiymətli kağızlar ilə əməliyyat idarəsi, valyutalı 
əməliyyat idarəsi və s. daxildir.
 
Kredit idarəsi kredit portfelinin formalaĢdırılması, əmanətçilərin kreditləĢdirilməsi, kreditin təmin 
olunmasına nəzarət, filialların kredit fəaliyyətinə nəzarət, kredit əməliyyatlarınm təhlili və onlarm 
metodoloji təminatım cəmləĢdirir.
 
Kredit şöbəsində müqavilələrin tərtibatı, əməliyyat idarəsinə borc- ların vaxtmda ödənilməsinə dair 
sərəncamın hazırlanması baĢ verir. Əlavə kreditlərin verilməsinin tərtibatı, borclunun maliyyə 
vəziyyətinin sistematik təhlili, kredit borclarına görə cəza tədbirlərinin müəyyənləĢ- dirilməsi və hər 
ay kreditlərə görə faizlərin ödənilməsi ilə bağlı hesabatm təqdim olunması daxildir. Bu Ģöbənin 
iĢçiləri kredit qoyulmasınm optimallaĢdırılması, müĢtərilərə kredit verilməsinin yeni forma və 
metodları ilə bağlı tövsiyyələr iĢləyib hazırlayırlar.
 
Kreditlərin təmiıı olunmasına nəzarət şöbəsində girov öhdəliklərinin tərtibatı, girov kimi götürülən 
qiymətli əĢyaların vəziyyəti, vaxtı uzadı- lan borc üçün verilmiĢ girovlarm geri qaytarılması ilə bağlı 
tədbirlər, vaxtı uzadılmıĢ kreditlərin ödənilməsi hallarınm təkmilləĢdirilməsi iĢləri görülür.
 
Kredit idarəsinin tərkibində təhlil və metodologiya şöbəsi də fəa- liyyət göstərə bilər. Onun vəzifə 
borclarma bankm kredit fəaliyyətini tənzimləyən normativ sənədlərin iĢlənib hazırlanması, 
əməliyyatlar ilə bağlı rüblük və illik hesabatlarm hazırlanması, kredit bazarımn konyuk- turunun 
təhlili, faiz və kredit qoyuluĢunun strukturunun təkmilləĢdiril- məsi ilə bağlı tövsiyyələrin verilməsi 
daxildir. Banklarm kredit idarələri- nin tərkibində çox hallarda ehtiyatlar şöbəsi mövcuddur ki, 
bunlar da aktiv əməliyyatlarm həyata keçirilməsi üçün nəzərdə tutulur. Konkret Ģəraiti nəzərə aldıqda 
bankın bu Ģöbəsi müstəqil idarə kimi ayrıla bilər. Depozit banklarda belə idarə əsas sayılır. Banklar 
təkcə kreditlərin ve- rilməsi və buna görə müĢtərilərdən alman haqqm ödənilməsi vasitəsilə gəlir əldə 
etmirlər. Bank xidmətlərinin arasında hesablaĢma əməliyyatla- rı xüsusi yer tutur ki, bunun da həyata 
keçirilməsindən bank tərəfindən komissiya alınır. Bankda nağdsız hesablaĢmaları əməliyyat idarəsi 
təĢkil edir ki, bu idarə də müĢtələrin cari və kredit əməliyyatlarına tam xidmət edir. Əməliyyat 
işçilərinin əsas funksiyası müəssisələrdən, təĢkilatlardan, kooperativlərdən, cəmiyyətlərdən və ayrı-
ayrı Ģəxslərdən onlarm hesa- bmdan pul vəsaitlərinin silinməsi ilə bağlı ödəmə sənədlərin qəbul edil- 
məsi, akkreditivlər ilə əməliyyatlarm həyata keçirilməsi, müĢtərilərə ödənc sənədlərinin düzgün 
doldurulması üçün məsləhətlər verilməsi, və- saitin daxil olunması və ya silinməsi, hesab çeklərinin 
qəbulu və verilmə- sindən ibarətdir.
 
Komnıersiya bankının tərkibində qiymətli kağızlar ilə əməliyyat- lar idarəsi də mövcuddur. Bu idarə 
qiymətli kağızlarm qəbulunu, yer- ləĢdirilməsini və qeydiyyatmı həyata keçirir ki, buna görə də 
banka ko- missiya mükafatı verilir. Müasir Ģəraitdə kommersiya banklarımn bu növ əməliyyatları 
geniĢ yayılmıĢdır. Bu da dövlət banklarma qısamüd- dətli öhdəliklər üzrə əlavə gəlir əldə etmək 
imkam verir. Ġdarə aparatınm müstəqil həlqəsi kimi valyuta əməliyyatları idarəsi də çıxıĢ edə bilər.
 
BeĢinci qrupa - bank daxili xərclərin qeydiyyatının təmin olunması, bankm kommersiya müəssisəsi 
kimi xüsusi fəaliyyətinin qeydiyyatı aid- dir.
 
Altmcı qrup - avtomatlaşdırma blokıı da kommersiya bankınm strukturunda vacib elementdir. 
Müasir banka daxil olan pul axmlarmm banklar vasitəsilə hərəkətini (kreditlər, hesablaĢmalar və 
digər əməliyyatlar) müasir texniki vasitələrsiz, elektron maĢınlarsız təsəvvür et- mək mümkün deyil. 
Bu blok məlumatlarm elektron texnikası ilə iĢlənib hazırlanması blokudur.
 
KitabYurdu.az 
18
 

---

Yeddinci qrup - inzibati blok adlamr. Onun tərkibinə hər Ģeydən əvvəl bankm kadrlar şöbəsi 
daxildir. Bu Ģöbənin vəzifəsinə əməkdaĢlarm yığılması, bankda müəyyən vəzifələrdə iĢləmək 
arzusunda olan namizəd- lərin seçilməsi, kredit müəssisəsi iĢçilərinin ixtisasınm artırılması, iĢçilə- 
rin iĢə qəbulu, xidməti fəalliyyəti üzrə irəliləməsi və iĢdən azad edilməsi aiddir.
 
Banklararası rəqabətin mövcud olduğu Ģəraitdə iĢçilərin yüksək səviyyəyə malik olması bankın 
kommersiya müəssisəsi kimi strategiya- sınm ayrılmaz hissəsidir. Bu qrupa həmçinin bankm 
katibliyi, dəftərxa- nası, eləcə də bankm binasma, onun təsərrüfat və sosial iĢlərinə görə tə- sərrüfat 
bölməsi də daxildir.
 
Müasir kommersiya bankınm strukturunda idarə və Ģöbələr ilə ya- naĢı eləcə də müfəttişlik 
komissiyası və kredit komitəsi fəaliyyət göstərir. Müfəttişlik komissiyası bankın iĢinə nəzarəti həyata 
keçirir. Xərclər sme- tasma riayət edilməsi və s. Kvedit komitəsi idarəetmə qərarlarmm key- 
fıyyətinin yüksəldilməsi üçün yaradılır, burada kredit əməliyyatlarınm strategiyası müəyyənləĢir, 
kredit siyasətinin həyata keçirilməsi və əlaqə- ləndirilməsinin prinsipial məsələləri həll edilir. Öz 
fəaliyyətində kredit komitəsi kredit əməliyyatlarınm strategiyasmı və taktiki məsələlərini təyin edir, 
kredit əməliyyatlan ilə bağlı əsas normativ, metodoloji sə- nədləri nəzərdən keçirir, bankm fıliallarma 
maliyyə köməkliyi göstərir, iri kreditlər verir, kredit əməliyyatları üzrə faiz qoyuluĢunun səviyyəsini 
təyin edir. 
 
      7 .MƏRKƏZİ BANKIN KOMMERSİYA BANKLARIİLƏ QARŞILIQLIMÜNASİBƏTİ
 
Mərkəzi bankm kommersiya bankları ilə qarĢılıqlı münasibəti iqti- sadiyyatın inkiĢafmda bank 
sisteminin rolunun reallaĢmasma yönəlmiĢ- dir. Mərkəzi bankm kommersiya bankları ilə qarĢılıqlı 
fəaliyyətini iki ıstiqamətdə nəzərdən keçirmək mümkündür:
 
-onun məqsədli yönəldici istiqaməti 
-mövcud səlahiyyətli istiqaməti. 
Milli Bank tərəfindən məqsədhrin reallaşması nıəqsədilə qavşılıqlı fəaliyyət. Artıq qeyd olunduğu 
kimi hər bir dövlətin mərkəzi bankı, o cümlədən Azərbaycan Respublikasmm mərkəzi bankı olan 
Milli Bank qarĢısmda qoyulan məqsədlərə müvafıq olaraq pul dövriyyəsinin sabit- liyini təmin edir 
və bununla da iqtisadi subyektlərin, o cümlədən, pul
 
əməliyyatlarmı həyata keçirən kommersiya banklarmın səmərəli fəa- liyyəti üçün zəruri ilkin Ģərtlər 
yaradır. Milli Bank ödəniĢ sisteminin sə- mərəli və fasiləsiz fəaliyyətini təmin edir. Bu sistem 
çərçivəsi daxilində bankların bir-biri ilə apardıqları hesablaĢmaları, banklararası mərkəz- ləĢdirilmiĢ 
hesablaĢmaları həyata keçirir.
 
Mlli Bank bank sisteminin inkiĢafma və möhkəmləndirilməsinə görə məsul olub, bank 
təznimlənməsini və bank nəzarətini həyata keçi- rir. O müəyyən olunmuĢ səlahiyyətlərə müvafıq 
olaraq kommersiya banklarınm bank qanunvericiliyinə, Milli Bankm normativ aktlarmı, fəaliyyətin 
məcburi normativlərini necə yerinə yetirmələrinə nəzarət edir. Artıq qeyd olunduğu kimi Milli Bank 
banklarm qeydiyyatı haq- qmda qərar qəbul edir, onlara lisenziya verir və lisenziyalar onlardan alır.
 
Milli Bankııı Səlahiyyətləri istiqamətində qarşılıqlı fəaliyyət. Milli Bankm kommersiya bankları ilə 
qarĢılıqlı fəaliyyətini onlar tərəfindən yerinə yetirilən funksiyaların (səlahiyyətlərin) xətti üzrə aĢkar 
etmək mümkündür. Milli Bank öz səlahiyyətlərinə (funksiyalarma) görə bank- larm bankıdır və o 
bank qanunvericiliyinə müvafiq olaraq kredit təĢki- latları üçün sonuncu instansiyanm kreditoru kimi 
çıxıĢ edir, həmçinin onlarm yenidən maliyyələĢdirilməsi sistemini təĢkil edir. Kommersiya 
banklarma qısa müddətə təqdim olunan Milli Bankın kreditləri onlarm likvidlik qabiliyyətinin 
əsaslandırılmasmm vacib mənbəyi olub, müĢtəri- lər qarĢısında öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə 
yardım göstərir.
 
Milli Bankm vacib qarĢılıqlı fəaliyyətini bank əməliyyatlarmm ye- rinə yetirilməsi qaydasmm 
müəyyən olunması istiqamətində də görmək mümkündür. Bu qaydalar təlimatlar, əsasnamələr, 
metodikalar, əmrlər Ģəklində kredit idarələrinin əməliyyat fəaliyyətini, onlarm daxili nəzarə- tinin 
təĢkilini, digər iqtisadi subyektlər ilə qarĢılıqlı fəaliyyətini nizama salmağa xidmət göstərir.
 
Bu zaman Milli Bankın:
 
•
 
bank əməliyyatlarmm həyata keçirilməsi qaydalarmı müəyyən etməsi; 
•
 
bank sistemi üçün mühasibat uçotu və hesabatlarmm qaydala- rmı müəyyən etməsi; 
•
 
hesablaĢmalar qaydasım iĢləyib hazırlaması və təyin etməsi; 
•
 
valyuta tənzimlənməsini və valyuta nəzarətini təĢkil etməsi və həyata keçirməsi daha 
əhəmiyyətlidir. 
KitabYurdu.az 
19
 

---