MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
verən sönməz məşəldir. Bu sönməz məşəl öyrənilən materialın dərindən dərk olunmasma və möhkəm yadda qalmasına və deməli, lazım gəldikdə yada salmmasına münasib psixoloji şərait yaradır» (Bax: Ağılın sönməz məşəli, səh. 84). «Təlim zamanı müəllimin öz psixoloji vəziyyətini tənzimləməsi» (səh. 220-240) ideyası ilə çıxış edən alim müəllimin fəaliyyətində aktyorluq və recissorluq əlamətlərini müqayisəli şəkildə özünəməxsus maraqlı bir üslubda şərh edir. Müəllimin fəaliyyətini aktyorun fəaliyyətinə bənzədən əlamətləri, aktyor və müəllimin fəaliyyətindəki fərqli cəhətləri təqdim etməklə yanaşı, müəllimin fəaliyyətindəki recissorluq əlamətlərini, recissorluq və müəllimlik arasındakı fərqi izah edir. Gələcək müəllimlərə bir növ davranış qaydalarını öyrədir. Onun «müəllim də aktyor qədər öz hərəkətlərinə: üzünün, əllərinin və bədəninin hərəkətlərinə hakim kəsilməlidir. Onun hansı məqamda əli hərəkətə gətirəcəyinə, hansı məqamda oturacağına, necə görkəm alaca- ğma nəzarət etməyi bacarmalıdır» (səh. 227) kimi tövsiyələri müəllimlər üçün, xüsusilə gənc müəllimlər üçün çox faydalıdır. Çünki bu tövsiyələr müəllim öz üzərində məsuliyyətlə işləməyə çağırır. Bu çağırışın fonunda müəllimin emosionallığının razılıq, narazılıq, peşmançılıq, sevinmək, kədərlənmək, mülayimlik, sərtlik kimi təzahürünün və bu emosionallığı idarə etməyin üsullarmın açıqlanması çox oricinal səslənir. Burada müəllim bir tərəfdən öz davranışına nəzarət etməyi, digər tərəfdən özünümüşahidəni (səh. 237), özünü ruhlandırmanı (səh. 238) öyrənir. Dərsliyin bu yeniliyi onu digər dərsliklərdən fərqləndirən ən mühüm amillərdəndir. Dərsliyin beşinci yeniliyi təlim-tərbiyə və təhsilin prinsipinin və məqsədlərində ümumiliyin olmasını elmi dəlillər və məntiqi ümumiləşdirmələrlə sübuta yetirməsidir. Müəllif ilk dəfə olaraq, təlim-tərbiyə və təhsilin məqsədlərin- dəki ümumiliyi, təlim və tərbiyənin üsullarında onların təşkili for- malarmdakı ümumiliyi və təlim, tərbiyə və təhsil üçün psixoloji inkişafın ümumi olmasını məntiqi ardıcıllıqla aydınlaşdırır. Prof.N,M.Kazımov ziddiyyətlər anlayışma da dəqiq aydmiıq gətirir. O, ziddiyyətləri zahiri və daxili ziddi}^ətlər kimi təqdim etməklə onların bir növ sərhədlərini müəyyənləşdirir. Bu isə flkri- mizcə, dərsliyin altıncı yeniliyidir. 32
Dərsliyin pedaqoji prosesin qanunauyğunluqlarının və qanunlarının parametrləri də səliqəyə salınmışdır. Müəllif hər hansı bir qanunauyğunluğu müəyyənləşdirir və qanunauyğunluğun qanun komponentini də bir meyar kimi onun ardınca lokonik şəkildə ifadə edir. Məsələn, «...Milli pedaqogika belə bir qanunauyğunluq müəyyənləşdirmişdir; təlim, tərbiyə, təhsil və psixoloji inkişafın tamlığını müəllimin bilməsi və fəaliyyət zamanı nəzərə alması şagirdlərdə tər- biyəlilik səviyyəsini, bilik və psixoloji inkişaf səviyyəsini artırır. Bu qanunauyğunluğun qanun forması belədər: təlim, tərbiyə, təhsil və psixoloji inkişafın tamlığı qanunu» (səh. 57). Pedaqoji prosesin ondan artıq qanunauyğunluğunun yenidən tənzimlənməsi, onların qanun formasının stimullaşdırılması dərsliyin yeddinci yeniliyi hesab olunmalıdır. Bu yeniliyin nəzərə çarpan digər tərəflərindən biri də ondan ibarətdir ki, prof.N.M.Kazımov ilk dəfə olaraq müəyyənləşdirmişdir ki, ənənəvi dərsliklərdə təlim-tərbiyənin prinsiplərinin hansı əsasa söykənməsi məsələsi açıq qalmışdır. Bunu nəzərə alaraq o, sübuta yetirmişdir ki, təlim- tərbiyə prinsiplərinin əsasında pedaqoji prosesin qanunauyğunluqları dayanır. Dərslikdə təlimin mərhələləri yeni tədris mövzularının, əsasən, qavramlmassı, bilik, bacarıq və vərdişlərin başa düşülməsi və möhkəmləndirilməsi, müvəffəqiyyətə nəzarət, onun
qiymətləndirilməsi və hesaba alınması kimi sistemləşdirilir (səh. 161-171), sonra isə təlim üsulları belə bir ardıcıllıqla qruplaşdırılır: Yəni tədris mövzusunun əsasən qavranılmasına xidmət edən üsullar; bilik, bacarıq və vərdişlərin, əsasən, möhkəmləndirilməsinə və tətbiqinə xidmət edən üsullar (171-188). Bu məntiqi ardıcıllığı hər bir mütəxəssis güman edə bilər ki, təlimin mərhələləri təlimin üsullarını doğurmuşdur. Deməli, təlim üsulları müəyyən bir əsasdan yaranmışdır. Başqa sözlə ifadə etsək, dərslikdə ilk dəfə olaraq isbat edilmişdir ki, təlimin üsulları təlimin mərhələlərindən törəmədir. Bu,
Ənənəvi dərsliklərdə şəxsiyyətin formalaşması, irsiyyət, mühit, tərbiyə və inkişaf amilləri məhdud şəkildə izah olunmuşdur. N.M.Kazımov isə ilk dəfə olaraq bu problemi qlobal şəkildə açmış, şəxsiyyətin formalaşmasında pedaqoji prosesin və əməyin
rolunu tutarlı dəlillərlə izah etməyə müyəssər olmuşdur. Maraqlı burasıdu* ki, bu amillər barədə mövcud olan bütün nəzəriyyələri, o cümlədən irsiyyətə, mühitə, tərbiyəyə, irsiyyətlə mühitin yanaşı təsirinə, irsiyyət, mühit, tərbiyə və fəaliyyət amillərinin qarşılıqlı təsirinə, üstünlük verənləri ayrı-ayrılıqda təhlil edərək dərslikdən istifadə edənlərə təqdim etmişdir. Doğrudur, N.M.Kazımov ayrıca bir monoqrafiyasında bu barədə ətraflı söhbət açmışdır. Lakin problemin lakonik şəkildə dərsliyə gətirilməsi doqquzuncu yemlik kimi qiymətləndirilməlidir. Bu vaxta qədər yazılan «Pedaqogika» dərslikləri, əsasən, iki və ya üç hissədən (tərbiyəşünaslıq, didaktika və məktəbşünaslıq) ibarət olmuşdur. N. M. Kazımov isə ilk dəfə olaraq «Məktəb pedaqogikası» korpusunu beş hissədən ibarət olmaqla hazırlamışdır. Bu, dərsliyin
İndi isə «Məktəb pedaqogikası» dərsliyinin həmin beş bölməsi və onun digər müsbət məziyyətləri və yenilikləri barədə fikirlərimizi açıqlayaq. Otuz iki fəsil, giriş, istifadə olunan ədəbiyyat və mündəricat- dan ibarət olan «Məktəb pedaqogikası» adlı kitab bir neçə cəhətdən mühüm aktuallıq kəsb edir. Birincisi, əsərdə müəllifin bütün məsələlərə plüralist mövqedən yanaşması, son dərəcə demokratik ruhda ümumiləşdirmələr aparması dərsliyin günün reallığı ilə, günün ən vacib tələbləri ilə səsləşməsinə səbəb olmuş və bu da ona tam yeni bir görkəm vermişdir. İkincisi, digər dərsliklərdən fərqli olaraq, «Məktəb pedaqogi- ka»sında ilk dəfə olaraq tərbiyə, təlim və təhsil məsələlərinin, dünya təcrübəsi ilə müasir pedaqoji təcrübənin müqayisə edilərək yeni pedaqoji təfəkkür baxımından təhlil edilməsidir. Üçüncüsü isə təhsil, təlim və tərbiyə ilə bağlı pedaqoji fikir tariximizdən gətirilən iqtibasların, milli koloritmizə aid olan nümunələrin müasir pedaqoji təcrübə ilə müqayisəli şəkildə verilməsidir. Dərsliyin birinci bölməsində pedaqogikanın nəzəri-metodoloji məsələləri işıqlandırılmış; pedaqoji elmin sahələri, digər elmlərlə əlaqəsi, mənbələri və pedaqoji üsulları əhatəli şəkildə verilmiş; pedaqogikanın başlıca kateqoriyaları sistemə salınmış; pedaqoji pro- sesdəki ziddiyyətlər, qanunlar, qanunauyğunluqlar elmi şəkildə şərh edilmiş; şəxsiyyətin formalaşması məsələsi həm qneseoloji.
Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|