MİLLİ GÖRÜŞ
37
müsibətini ikiləşdirən səbirsizliyin və təhəmmülsüzlüyün
bir dərmanı da orucdur
4
.
Həmçinin o mədə fabrikinin çox xidmətçiləri vardır
və onunla əlaqədar insanda çox orqan vardır. Nəfs əgər
müvəqqəti olaraq bir ayın gündüzlərində öz fəaliyyətini
dayandırmazsa, o fabrikin xidmətçilərinin və o orqanların
xüsusi ibadətlərini onlara unutdurar, özünə məşğul edər,
təzyiqi altında saxlayar. İnsanın digər orqanlarını da o
mənəvi fabrik çarxlarının gurultusu və dumanları ilə
qarışdırar. Onların diqqətini daima özünə doğru çəkər.
Uca vəzifələrini müvəqqəti olaraq unutdurar. Ona görə
də, qədimdən bəri övliyalar kamilləşmək üçün özlərini
riyazətə, az yemək və içməyə vərdiş etdirmişlər.
Lakin şərafətli ramazan orucu ilə o fabrikin
xidmətçiləri sırf o fabrik üçün yaradılmadıqlarını başa
düşürlər. Digər orqanlar da o fabrikin alçaq əyləncələrinin
əvəzinə şərafətli ramazan ayında mələklərə və ruhanilərə
yaraşan əyləncələrdən ləzzət alırlar, diqqətlərini onlara
verirlər. Ona görədir ki, şərafətli ramazan ayında
möminlər dərəcələrinə görə ayrı-ayrı nurlara, feyzlərə
və mənəvi sevinclərə nail olurlar. Qəlb, ruh, ağıl və
sir
5
kimi lətifələrin o mübarək ayda oruc vasitəsi ilə
çox yüksəlmələri və feyzlənmələri vardır. Mədənin
ağlamasına baxmayaraq, onlar günahsız bir şəkildə
gülürlər.
DOQQUZUNCU NÖQTƏ
Şərafətli ramazan ayı orucunun doğrudan-doğruya
nəfsin xəyali rübubiyyətini qırmaq və acizliyini göstərməklə
qul olduğunu bildirmək cəhətdən hikmətlərindən bir
hikməti budur ki; nəfs Rəbbini tanımaq istəmir, fironcasına
özü rübubiyyət istəyir. Nə qədər əzab verilsə, o damar (yəni
ənaniyyət damarı) onda qalır, lakin aclıqla onun o damarı
qırılır. Bax, şərafətli ramazan ayında tutulan oruc doğrudan-
doğruya nəfsin fironluq cəbhəsinə zərbə vurur və onu qırır.
Ona acizliyini, zəifliyini, fəqirliyini göstərir və ona qul
olduğunu bildirir.
Hədisin rəvayətlərində vardır ki, Allah-Taala nəfsə
deyib: “Mən kiməm, sən kimsən?” Nəfs cavab verib: “Mən
mənəm, Sən də Sənsən!” Allah nəfsi Cəhənnəmə atıb əzab
verdikdən sonra yenə də ondan soruşub. Nəfs yenə: “Mən
mənəm, Sən də Sənsən!” – deyə cavab verib. Hansı növ
əzab veribsə, nəfs yenə qürur və kibrindən vaz keçməyib.
Sonra ona aclıqla əzab verib, yəni onu ac saxlayıb. Sonra
yenə ondan soruşub: “Mən kiməm, sən kimsən?” Nəfs bu
dəfə belə cavab verib: “Sən mənim rəhmli Rəbbim, mən də
Sənin aciz bir qulunam!”
6
Allahım, Seyidimiz Mühəmmədə, onun Əhli-Beytinə və
əshabələrinə ramazan ayında Quran hərflərinin sayı
qədər Sənin razılığına səbəb olacaq və onun haqqında əda
olunacaq səlat və rəhmət göndər! Sənin Rəbbin yenilməz
qüvvət sahibi və hər şeyə qalib olan Rəbbin (müşriklərin)
Ona aid etdikləri sifətlərdən tamamilə uzaqdır.
Peyğəmbərlərə salam olsun! Aləmlərin Rəbbi olan Allaha
da həmd olsun!
Üzrxahlıq: Bu ikinci hissə (yəni “Ramazan risaləsi”) –
qırx dəqiqədə – sürətlə yazıldığına, mən və qaralama yazan
katib xəstə olduğumuza görə, əlbəttə, içində qarmaqarışıqlıq,
anlaşılmazlıq və qüsur ola bilər. Qardaşlarımızın güzəşt
gözü ilə baxmalarını gözləyirik. Münasib gördükləri şeyi
düzəldə bilərlər.
1.“Bəqərə”, 185
2. Deyləminin “Müsnəd”ində (3; 130; 4351) bu barədə bir
rəvayət vardır. Ramazan ayında yerinə yetirilən ibadət və
xeyirli işlərin digər aylarda yerinə yetirilənlərdən daha çox
savab qazandıracağını qəbul etməklə bərabər bu mövzu ilə
əlaqədar “hədis” olaraq gələn rəvayətlərin Peyğəmbərin
sözü olmayıb İslam alimlərinin sözü olduğunu düşünürük.
3. Riyazət “idman, tərbiyə və islah etmək, boyun əydirmək,
cazibədar şeylərdən uzaq durmaq” – deməkdir. Termin
olaraq təsəvvüf yoluna daxil olan şəxsin nəfsinin istədiyi
işi görməməsi, nəfsinin istədiyinin əksini etməsi, xülasətul-
kəlam nəfsi ilə cihad etməsidir. Təsəvvüf əhli qırx gün,
yaxud daha artıq inzivaya çəkilərək nəfslərini az yeməyə, az
danışmağa, tək qalmağa və təfəkkür etməyə vərdiş etdirərək
riyazət edərlər.
4. Oruc eyni zamanda bir səbir tərbiyəsidir, çünki insan
hər cür imkanı olduğu halda oruclu ikən bir şey yeyib-
içməməklə böyük bir səbir tərbiyəsi işi aparar. Buna görədir
ki, bir rəvayətdə buyurulmuşdur: “Oruc səbrin yarısıdır!”
“Tirmizi”; “Dəəvat”; 86, “İbn Macə”; Siyam; 44
5. Sir ruh kimi insan bədənində bir lətifədir, lakin ruh
müstəqil bir varlığa sahib olduğu bir halda, sirin müstəqil
bir varlığı yoxdur. Bir mənada sir ruhun ruhudur. Ruhən
və qəlbən inkişaf etmiş mənəviyyat böyükləri bu hissin
mahiyyətini idrak etmişlər, lakin eynən xəyal, ağıl və ruh kimi
ona da həqiqi mənada tərif vermək çətindir. Buna görə də ona
sir deyilmişdir. Qəlb mərifət, ruh məhəbbət, sir isə tamaşa
yeridir.
6. Burada danışılan hadisə Peyğəmbərimizə aid bir hədis
deyildir. İlk zamanlarda başqalarının sözlərinə də hədis
deyilirdi. Bu rəvayətin o mənada bir “hədis” olduğunu
Peyğəmbərin yox, təsəvvüf əhli olan birinin sözü olduğunu
düşünürük. Ümumiyyətlə, qaynaq (mötəbər mənbə) hesab
olunan heç bir hədis kitabında belə bir rəvayət yoxdur. Bu
rəvayət “Dürrətul-Vaizin” (“Vaizlərə incilər”) kimi sonrakı
dövrdə hazırlanan bir söhbət kitabında bu şəkildə yer alır:
“Uca Allah sonra nəfsi yaratdı və ona: “Mənə doğru qayıt!”
– dedi. O qayıtmadı. Sonra: “Sən kimsən, Mən kiməm?” –
dedi. Nəfs: “Mən mənəm, Sən də Sənsən”, – deyə cavab verdi.
Buna görə də düz yüz il Cəhənnəmdə ona əzab verildi. Sonra
Allah onu Cəhənnəmdən çıxarıb təkrarən ondan soruşub:
“Sən kimsən, Mən kiməm?” Nəfs yenə də tərs cavab verib.
Allah bu dəfə onu Cəhənnəmdə yüz il aclıqla cəzalandırıb.
Sonra Cəhənnəmdən çıxarıb yenə ondan soruşub. Bu dəfə
nəfs: “Mən Sənin qulunam, Sən mənim Rəbbimsən!” –
deyə cavab verib. Bax, Allah buna görə nəfsə oruc tutmağı
vacib etmişdir. (Osman Əfəndi; “Dürrətul-Vaizin”; 1:40,
41) Burada Allahın bir çox ayələrdə təhdid ünsürü olaraq
istifadə etdiyi ayələrə yüngül yanaşmaq müşahidə olunur.
Allah qullarını Cəhənnəm əzabı ilə tərbiyə etməkdədir. Onun
Cəhənnəm əzabını daddıqdan sonra Ona meydan oxuya
biləcək heç bir nəfs yoxdur. Necə ki Quranda əzabı dadan
insanların gözəl bir qul ola bilmək üçün təkrarən dünyaya
qayıtmaq istəyəcəkləri bildirilir.