MüNDƏRİcat ramazan ayi – İlahi TƏqva üZƏRİNDƏ İradəNİn təRBİYƏ olunmasi ayi

MİLLİ GÖRÜŞ

33

 

1. “Bəqərə”, 205

2. Bu gün əlimizdə olan Avesta kitabı Zərdüştdən 800 il sonra 

yazılmışdır.  Makedoniyalı  İskəndərin  hücumunda  mühüm 

mərkəzlərin, o cümlədən Cəmşidə aid sənəd və kitabların 

saxlandığı yerin yandırılması zamanı miladdan 330 il əvvəl 

(yəni  b.  e.  ə.)  Avestanın  böyük  bir  hissəsi  və  digər  dini 

əsərlər  məhv  edilmişdir.  Bir  neçə  əsr  sonra  Sasanilər  baş 

qaldırdıqda onların mənafeyini kamil şəkildə təmin etdiyinə 

görə müxtəlif amillərə əsasən unudulmuş zərdüşt ayinlərinin 

qüvvətləndirilməsinə  diqqət  ayırdılar.  Həmin  vaxtlarda 

zərdüşti möbidləri hazırkı Avestanı pərakəndə hissələrdən, 

yadda qalanlardan və köhnə rəvayətlərdən ortaya çıxardılar 

ki,  bunlar  da  tamamilə  təhrif  olunmuş  şəkildədir  və  eyni 

zamanda onda geniş dəyişikliklər baş vermişdir. 

3. İranın qədim bayramlarından biridir.

4. Sultan Cəlaləddin Məlikşah Səlcuqinin səltənətinin 2-ci 

ili, m. 1074 

5. Ərəbcə “Hut” deyilir (19 fevral-20 mart)  

6.  “Həmşəhri”  qəzeti,  1377,  20  esfənd,  s.  4,  “Zaman 

keçidində Novruz” məqaləsi

7. “Ya sin”, 33

8. “Ya sin”, 37, 38, 39, 41  

9. “Füssilət”, 53  

10. “Xisal”, s. 264 

11. “Mən la yəhduruhul-fəqih”, 5-ci çap, Tehran, q. 1390, 

c. 1, s. 163 

12. “İsra”, 105 

13.  Yunan  dilində  “İkiçayarası,  Dəclə  və  Fərat  çayları 

arasında”

14. İmam Əbuhənifənin babası, Əmirülmöminin Əlinin (ə) 

azad olunmuş köləsi 

15. “Tarixi-Bağdad” kitabında “Bizim novruzumuz” ifadəsi 

getmişdir. 

16.  Mühəmməd  ibn  Xəllikan,  “Vəfiyyatul-Əyan”,  c.  5, 

s.  404,  405,  Beyrut,  “Dari-Sadirˮ,  Fəxrəddin  Türeyhi, 

“Məcməul-Bəhreyn”, c. 4, s. 38, Tehran, 1362

16. Novruz sözü lüğətdə də “yeni gün” mənasını verir. 

17. Ayətullah Mühəmməd Xalisi, “ən-Niruz”, s. 10, m. 1951 

18. Əliəkbər Dəhxoda, “Lüğətnamə”, c. 48, s. 874, Tehran, 

h. ş. 1335

19.  “Biharul-Ənvar”,  c.  3,  Beyrut,  1983,  “Daru  İhyayit-

Turas”,  c.  59,  s.  100,  İbn  Şəhr  Aşubun  “əl-Mənaqib” 

kitabından nəql olunmuşdur. c. 4, s. 319  

20. “Bəqərə” surəsinin 243-cü ayəsinə işarədir.

21. Zussədyə “Döş giləsi/döş sahibi” deməkdir. Bu şəxsin 

əsl adı Hərqus ibn Züheyr Sədi Təmimidir ki, Zulxuvəysərə, 

Zussədyə və Muxdəc ləqəbləri ilə tanınmışdır. Zulxuvəysərə 

adlanmasının  səbəbi  aydın  deyil,  lakin  bazusunda  qadın 

döşünə  oxşar  artıq  ət  olduğuna  görə  Zussədyə,  əlində 

naqislik  olduğuna  görə  “Muxdəcul-Yəd”  (“Əli  naqis  olan 

şəxs”) ləqəbləri ilə tanınmışdır. 

Xaricilərlə  olan  döyüş  sona  çatdıqda  Həzrət  Əli  öz 

adamlarına  Peyğəmbərimizin  xəbər  verdiyi  bazusu  olub 

qolu  olmayan,  bazusunun  ucu  qadın  döşü  kimi  kündə  və 

onun da ucu döşün ucu kimi çıxıntılı (giləli) olan, üzərində 

də ağ tüklər olan adamı axtarmalarını əmr etdi. Axtardılar, 

lakin tapa bilmədilər. Həzrət Əli dedi: “And olsun Allaha 

o,  bunların  içindədir.  Mən  yalan  danışmadım,  yalan 

danışmaqda da ittiham olunmaram”. 

Bundan sonra Həzrət Əli özü də o adamı axtarmağa çıxdı. 

Nəhayət, onu ölənlər arasında tapdı. Qolunda eynilə qadın 

döşünə oxşayan bir ətin sallandığını, döşün ucu üzərində bir 

neçə tükün olduğunu gördü. Bu ət parçası çəkildikdə digər 

əlindən daha uzun olur, buraxdıqda isə əvvəlki vəziyyətini 

alırdı.  Beləcə  Peyğəmbərimizin  gələcəyə  aid  xəbərlərlə 

əlaqədar  bir  möcüzəsi  də  ortaya  çıxdı.  Həzrət  Əli  təkbir 

gətirdi.  “Allahu  Əkbər!  Mən  yalan  danışmadım”,  –  dedi. 

Xalq da onunla birlikdə təkbir gətirdi. 

22. İranın əfsanəvi padşahlarındandır. 

23.  “Həftsin  süfrəsi”  İranda  novruz  bayramı  münasi-

bətilə adları “sin” (fars əlifbasının on beşinci hərfi) hərfilə 

başlanan  yeddi  yeməli  şeyin  qoyulduğu  süfrənin  adıdır. 

Həmin yeməli şeylər aşağıdakılardır:

1. Sir – sarımsaq

2. Serke – sirkə

3. Sib – alma 

4. Somağ – sumağ

5.  Səmənu  –  səməni  (hil,  qənd,  cücərmiş  buğda  və  yağla 

hazırlanan halva)

6. Senced – iydə/innab 

7. Səbzi – göyərti 

İranlılar bu yeməli şeyləri süfrələrinə qoyar və bu süfrəni 

salamatlıq,  xoşbəxtlik  və  şadlıq  baxımından  xeyrə 

yozardılar.  Qədim  zamanlardan  bəri  müqəddəs  hesab 

olunan yeddi rəqəmi yeddi Ölümsüz Müqəddəsə (Ameşa-

Spenta, farsca; Əmşaspənd=Əmşasfənd), yaxud zərdüştlik 

ayininin ən böyük mələklərinə işarə edir. 

24.  Ceyms  Henri  Brested  kimi  bir  çox  alimlərin 

araşdırmalarına  əsasən  iranlılar  bir  növ  politeizm,  yəni 

çoxallahlıq  əqidələrinə  sahib  olmuş  və  eyni  zamanda 

allahların allahına da diqqət etmişlər. Onlar göyün, suyun və 

s-nin allahlarını müqədddəs bilir və onlara sitayiş edərdilər. 

25.  Cəmşid  xeyir  və  bərəkətin,  yağışın  yağmasının, 

bitkilərin  yaşıllaşmasının,  nemət  və  firavanlığın  yolunu 

bağlamış  Əhrimənə  qalib  gəldiyi  üçün  dübarə  xeyir  və 

bərəkət,  nemət,  yağış  və  bitkilərin  yaşıllaşması  başlamış 

və qurumuş hər bir zəmi, budaq və ağac yaşıllaşmış və bar 

vermişdir.  Buna  görə  də  insanlar  demişlər:  “Ruze-nou!” 

Yəni “yeni gün”. Novruz da “yeni gün” mənasını verir. 

26.  Oduncağı  efir  yağı  ilə  zəngin  olan  ətirli,  həmişəyaşıl 

tropik ağac 

27. “Biharul-Ənvar”, c. 104, s. 286 

28. “Bihar”, c. 59, s. 100, 101  

29. “Biharul-Ənvar”, c. 59, s. 101  

30. “Fihristun-Nəcaşi”, s. 417 

31.  Müğeyriyyə  qulat  firqələrindəndir  və  Müğeyrə  ibn 

Səid Əcəlinin tərəfdarlarındandırlar ki, İmam Zeynəlabidin 

və  İmam  Mühəmmədbaqirdən  sonra  Müğeyrənin  imam 

olduğunu qəbul edirdilər və Mehdi olaraq Mühəmməd ibn 

Abdullah  ibn  İmam  Həsənin  zühurunun  intizarında  idilər. 

Müğeyrə  sonda  peyğəmbərlik  iddiası  etdi.  (Dəhxodanın 

“Lüğətnamə” əsəri, c. 36, s. 69)   

32. “Bihar”, c. 47, s. 87, 88  

33. Peyğəmbərin peyğəmbərliyə seçilməsi və insanları dinə 

dəvət etməyə başladığı gün 

34. Yəni xalq Cəmşidin başına daş-qaş səpdi.  

35. “Şahnamə”, Cəmşid, s. 42 

36. c. 1, s. 191 

37. “Biharul-Ənvar”, c. 59, s. 91 

---