MüNDƏRİcat
II.2.2. Yataqların sahəvi öyrənilməsi
Yüklə 1,73 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Geoloji-struktur üsullar
- Geoloji- struktur üsullar
- Ü ç b u c a q l a r ü s u l u.
- P r o f i l l ə r ü s u l u.
- II.2.3. Yataqların daxili (həcmi) quruluşunun öyrənilməsi
- II.3. Lay süxurlarının litoloji göstəriciləri
- Süxurların qranulometrik tərkibi
- Yatağa qazılmış quyularda süxur məsamələrinin qiymətləri
- Süxurların neftlə və qazla doyma dərəcəsi
II.2.2. Yataqların sahəvi öyrənilməsi Qeyd edildiyi kimi, məhsuldar çöküntü komplekslərinin öyrənilməsi onun kəsilişi ilə yanaşı sahəsində də gedən bütün struktur-fasial, tektonik və s. dəyişmələrin aşkar edilməsini tələb edir. Çoxlaylı yatağın sahəvi öyrənilməsi müəyyən ardıcıllıqla getməlidir: kəsilişin bütün laylarının sahə üzrə yatma dərinliyi, struktur forması, qırılmalarla bölünmə xüsusiyyətləri və s. tədqiq olunmalıdır. Qoyulan məsələnin effektli həlli üçün belə öyrənilmələr əvvəlcə reper laylar üçün aparılmalıdır. Məhz reper layların sahəvi tədqiqi, onlardan altda və üstdə yatan laylar üçün də analoji öyrənilmələr daha əsaslı aparıla bilər. Qeyd edək ki, korrelyasiya sxemləri və profillərin əsasında qurulacaq struktur xəritələrin tərtibatında reper layların strukturları qalan layların strukturları üçün əsas kimi götürülür. Kompüterdə müasir proqramlarda bu reper layların strukturu yuxarı (və ya aşağı) layların strukturları üçün trend kimi götürülür. Layların sahəvi dəyişmələrini öyrənmək üçün onların tavan və dabanına görə struktur xəritələr qurulmalıdır. Struktur xəritə topoqrafik xəritələr kimi tərtib olunur. Fərq yalnız ondadır ki, topoqrafik xəritələr geodeziya və aerokosmik ölçü qiymətləri vasitəsilə yer səthinin formasını tam əks etdirir; hər hansı bir layın struktur xəritəsi isə onun səthinin (tavan və daban) quyu qiymətlərinə görə formasının təsvir edilməsini nəzərdə tutur. Onu da qeyd etmək vacibdir ki, hərgah müasir topoqrafiya xəritələri ilə yer səthinin modeli onun sahəvi dəyişmələrini tam əks etdirirsə, layın struktur xəritələrində bu tip nəticələrin alınması nəzəri cəhətdən belə mümkün deyildir. Burada layın yatma dərinliyinin qiymətləri onun yalnız müəyyən sahələrində qazılmış quyulardan alınır. Bu qiymətlər isə layın yatımının bütövlükdə deyil, yalnız onun müxtəlif nöqtələrindəki dərinliyini əks etdirir. Təbii ki, quyuların sayının artması müşahidə nöqtələrinin artımı deməkdir. Bu da yatağın strukturunun öyrənilmə dərəcəsinin yüksəlməsinə gətirir. Lakin quyuların sayını sonsuz artırmaq mümkün olmadığından layın yatma formasını da tam təsvir etmək mümkün olmur. Daha bir məqama diqqət yetirək. Qeyd edildiyi kimi, lay səthini keçən quyular onun həmin nöqtədə yatma dərinliyinin qiymətini göstərir. Qalan sahədə bu dərinliyi əks etdirmək üçün ekstrapolyasiya üsullarından istifadə edilir. Bu səbəbdən də qurulan xəritələr lay səthini müəyyən ehtimallıqla əks etdirir. Odur ki, lay səthinin öyrənilməsi iki baxımdan həyata keçirilməlidir.
Geoloji- struktur üsullar Bu üsullar neft və qaz yataqlarının öyrənilməsində son vaxtlara kimi geniş tətbiq olunmuşdur. Layların yatım relyeflərini horizontlarla təsviri onun struktur xəritələrinin tərtib edilməsinə imkan verir. 
Şəkil II.9. Struktur xəritənin köməyi ilə layın yeraltı relyefinin təsviri Belə xəritələr işlənilmə prosesində daha çox istifadə olunur və aşağıdakı üsullarla tərtib edilir. Ü ç b u c a q l a r ü s u l u. Bu xəritəalma üsulu əsasən sadə geoloji quruluşlu yataqların öyrənilməsi üçün tətbiq olunur və bunun üçün aşağıdakı əməliyyatlar ardıcıl yerinə yetirilməlidir: - sahədə qazılmış bütün quyuların geoloji-geofiziki kəsilişləri ətraflı öyrənilir; - korrelyasiya üsulları ilə layların yatma şəraitləri müəyyən olunur; - reper laylar aşkar edilir; onların bütün quyularda yatım dərinlikləri, qalınlıqları, litofasial tərkibləri haqqında məlumatlar müqayisəli təhlil edilir. Alınan nəticələr müvafiq sxem və cədvəldə əks olunmalıdır: sxemdə quyuların planda (koordinat sistemində) yeri göstərilməlidir, cədvəldə isə həmin quyuların reper layın tavanına (və ya dabanına) qədər olan həqiqi yatım dərinliyi göstərilməlidir. Quyuların planda yerini müəyyən etmək üçün quyu ağzından laya qədər əyilmə intervallarını da nəzərə almaq lazımdır. Beləliklə, quyuların yerləşdiyi nöqtələr düz xətlərlə birləşdirilir və bu xətlər də üçbucaqlar sistemini əmələ gətirir. Sonra qəbul olunmuş kəsmə yüksəkliyinə görə quyular arasında xətti interpolyasiya aparılır və qiymətləri eyni olan yatma dərinlikləri birləşdirilir və izohipslər əmələ gəlir. Buna struktur xəritə deyilir. Əlbəttə, qurulan xəritənin dəqiqlik dərəcəsi quyuların sayından asılıdır: onların sayı çox olduqda yaranmış üçbucaqların ölçüləri kiçik olur və bu halda dəyişmələrin aşkar edilməsi nisbətən asan olur və əksinə - quyuların sayı az olduqda isə tərtib olunmuş üçbucaqların ölçüləri böyük olur və informasiya dolğunluğu zəifləyir.
1 – quyular: surətdə - quyu nömrəsi, məxrəcdə - mütləq yatma dərinliyi, m; 2 – xəritəalma səthinin qiymətləndirmə nöqtələri, m; 3 – izohipslər. Şəkil II.10. Üçbucaqlar üsulu ilə qurulmuş struktur xəritə Üçbucaqlar üsuluna xas olan məhdudiyyətləri minimuma endirmək üçün tədqiqatların aparılmasında aşağıdakı tələbləri diqqətdə saxlamaq lazımdır:
P r o f i l l ə r ü s u l u. Tektonik quruluşu mürəkkəb olan strukturların xəritəalınmasında bir qayda olaraq profillər üsuluna üstünlük verilir. Bu kimi struktur xəritələrin tərtibində öyrənilən sahənin uzununa bir, eninə isə bir neçə geoloji profillərin seçilməsi vacibdir. 
Şəkil II.11. Profillər üsulu ilə struktur xəritənin qurulması (M.A.Jdanova görə)
Geoloji xəritələr hər hansı bir göstəricinin ikiölçülü koordunat sistemində (X, Y oxları üzrə) dəyişməsini əks etdirir. Belə xəritələrin tərtibində riyazi üsulların imkanları daha genişdir. Belə ki, ənənəvi üsullarla xəritəalmaya (üçbucaqlar və profillər üsulları) daha çox vaxt sərf olunur və birmənalı nəticələr alınmır. Bu onunla izah olunur ki, xəritəni tərtib edərkən tədqiqatı aparan hər bir mütəxəssisin subyektiv yanaşmaları olur ki, bu da strukturun əks edilməsinə öz təsirini göstərir. Odur ki, eyni bir struktur üçün eyni məlumat bazası əsasında müxtəlif mütəxəssislərin tərtib etdiyi xəritələrdə fərqlilik müşahidə olunur: layın yatma dərinliklərinin dəyişməsinin ümumi konfiqurasiyası fonunda lokal (yerli) təzahürlər fərqli əks etdirilir. Buna misal olaraq, Abşeron yarımadasında olan yataqların struktur xəritələrini göstərmək olar. Burada, quyu məlumatlarının olduqca genişliyi şəraitində belə, ayrı-ayrı mütəxəssislərin vaxtaşırı tərtib etdikləri xəritələrdə, bir qayda olaraq, yeni struktur elementləri aşkar edilir. Riyazi üsulların tətbiqi isə xəritəalmanın göstərilən çatışmamazlığını aradan qaldırmağa imkan verir. Odur ki, son vaxtlar belə üsulların istifadəsinə daha çox yer verilir. Onların xüsusi alqoritmlər əsasında kompüter həlli mütəxəssislərin subyektiv yanaşmalarını aradan qaldırmaqla qısa vaxtda obyektiv xəritələrin tərtibini təmin edir. Bu üsullardan daha çox tətbiq olunanları aşağıdakılardır. a) Xəritə izohipslərinin aproksimasiya üsulları Bu üsulları tətbiq etmək üçün struktura qazılmış bütün quyuların yerini əks etdirən nöqtələr coğrafi koordinat sistemində (X,Y oxlarında) qeyd olunur. Sonra həmin nöqtələrdə tədqiq olunan layın tavanının və ya dabanının mütləq yatma dərinliklərinin qiymətləri xüsusi cədvəldə əks etdirilir. Bu məlumatlar məlum üsulların biri (məsələn, splayn modelləşdirilməsi) vasitəsilə emal olunur və struktur xəritənin kompüterdə qurulması təmin olunur. Splayn modellər üsulu (“Əlavələr”) üçbucaqlar üsulunda olduğu kimi quyular arasında onların konkret layın tavanı və ya dabanını kəsdiyi mütləq dərinliklərin qiymət fərqlərini nəzərə alır. Lakin burada fərq ondan ibarətdir ki, splayn modelləşdirilmədə horizontların keçirilməsində iki qonşu quyu arasında ölçüləri deyil, həmin layı keçən bütün quyularda onun mütləq dərinlik qiymətlərini nəzərə alınır və nəticədə həmin strukturun ən optimal xəritəsini təqdim edir (B.Ə.Bağırov,1981). Şək.II.12-də belə xəritələrin qurulması yaxşı öyrənilmiş Suraxanı mədəninin timsalında verilmişdir. Şəkil II.12. Suraxanı mədəninin qırməki altı lay dəstəsinin tavanına görə splayn funksiyası ilə qurulmuş struktur xəritə (1- izohipslər; 2- splayn izoxətləri; 3- tektonik qırılmalar) Burada geoloji quruluşdan, quyuların sayı və yerləşmə sxemindən asılı olaraq müxtəlif qoyuluşlardan istifadə edilə bilər:
b) Trend-analizi Trend-analizinin nəzəri əsasını amerikalı alim İ.Krambeyn yaratmış (1969) və geologiyada geniş tədqiq olunmuşdur. Ondan sahəvi dəyişmələri öyrənməkdə, o cümlədən struktur xəritələrinin qurulmasında istifadə edilir. Sonralar trend-analizinin dərinlik-profil və həcmi modelləri də yaradılmışdır (B.Ə.Bağırov, 1982). Həll ediləsi məsələnin xüsusiyyətindən asılı olaraq onların imkanlarından istifadə olunur. Bu kitabın “Əlavələr”ində qeyd olunduğu kimi, trend-analizi yataq parametrlərinin, o cümlədən layların yatma dərinliyinin sistematik (qanunauyğun) və təsadüfi dəyişmələrinin aşkar edilməsinə imkan verir. Bu üsulun üstün cəhətlərindən biri təqdim olunan xəritələrin dəqiqlik dərəcəsinin avtomatlaşdırılmış rejimdə verilməsidir. Odur ki, alınmış xəritələrdə struktur dəyişmələr regional və lokal miqyaslarda öz əksini tapır. c) Krayqinq analizi Xəritəalmanın riyazi üsulları arasında krayqinq modelləşdirilməsi özünəməxsus yer tutur. Bu modelləşdirmə quyularda qeyd olunmuş faktiki yatma dərinliklərinin qiymətlərinin məhdudluğu şəraitində müvafiq riyazi ümumiləşdirmə ilə daha etibarlı xəritələrin tərtibinə imkan verir.
Bu bölmənin əvvəlində yataqların kəsiliş və sahəvi öyrənilmə üsulları verilmişdir. Yataqlara belə yanaşma onların həcminin xarakterizə edilməsinə şərait yaradır. Bu isə neft və qaz yataqlarının işlənilməsini təşkil etmək üçün ən vacib şərt hesab edilir. Hər hansı bir məhsuldar obyektin həcmində laylaşmanın xarakteri (kollektor və qeyri-kollektor laylaşma, yatma şəraiti), onların tərkibini təşkil edən çöküntülərin litoloji-petroqrafik xüsusiyyətləri və nəhayət, neftlə, qazla və su ilə doyma dərəcələri haqqında məlumatlar olmadan onların işlənilməsini həyata keçirmək mümkün deyil. Bu kimi məlumatlar (seysmik, quyuların kəsilişi və s.) axtarış və kəşfiyyat işlərinin son mərhələlərində əldə edilə bilər ki, bu da yatağın daxili quruluşunun öyrənilməsinə şərait yaradır. Onlar yatağın həcmində rast gələn süxurlar, flüid dəyişmələri, həmçinin tektonikanın əsas elementləri və s. haqqında ilkin məlumatların alınması ilə nəticələnir. Yataqların həcmində gedən dəyişmələri aşkar etmək üçün üçölçülü riyazi modellərdən (o cümlədən, həcmi trend-analizindən) istifadə edilir. Şəkil II.13-də Bahar mədəninin həcmində suların ümumi mineralizasiyasının həcmi dəyişmələri göstərilmişdir.
a b
dəyişməsi: a – bütövlükdə, b – kəsilməlkə
Yatağın daxili quruluşu əsaslı surətdə onun kəsilişində rast gələn bütün layların maddə tərkibi ilə səciyyələnir. Maddə tərkibi deyəndə lay çöküntülərinin özlərini təşkil edən süxurlar və onların məsamələrində yerləşən neft, qaz və su yığımları nəzərdə tutulur. Karbohidrogen yataqlarının böyük əksəriyyəti su hövzələrində əmələ gəlmiş terrigen və karbonat tipli laylarla əlaqədardır. Belə laylar isə əsasən qumdaşı, qum, əhəngdaşı, dolomit və gil süxurlarından təşkil olunur. Platforma vilayətlərində çökmə süxurlarla səciyyələnən layların qalınlığı nisbətən az, sahəvi dəyişmələri isə kiçik miqyaslarda özünü göstərir. Geosinklinal hövzələrdə isə çöküntülərin qalınlığı çox, geoloji quruluşları isə mürəkkəb olur (laylaşma səlis getmir, tektonik qırılmalar onun bütövlüyünü müxtəlif cür pozur və s.). Bizim maraq dairəmizdə olan Cənubi Xəzər hövzəsində çöküntü süxurlarının qalınlığı 20 km-ə çatır; burada yerləşən çoxlaylı yataqların quruluşu isə laylaşma, flüidin paylanması və s. ilə kəskin mürəkkəbləşmişdir. Neft və qaz yığımları çöküntü süxurlar ilə əlaqədar olduğundan bu süxurlar ətraflı tədqiq olunmalıdır. Belə ki, karbohidrogenlərin həcmi, yerləşmə şəraiti, hərəkətetmə qabiliyyəti məhz süxur mühitində baş verir.
Süxurların əmələgəlmə şəraitindən asılı olaraq onların dənələrinin ölçüləri və forması müxtəlif olur. Bu göstəricilərin öyrənilməsi süxurların qranulometrik analizi vasitəsilə həyata keçirilir. Süxurların qranulometrik analizi ilə tələbələr artıq xüsusi fənlərdə tanış olduğunu nəzərə alaraq, burada yalnız aşağıdakıları qeyd etmək istərdik. Qranulometrik analizini əsasını süxur dənələrinin ölçü qiymətləri təşkil edir. Məsələn, süxur dənələrinin ölçüləri (diametri) 0,1 mm və daha çox olduqda onu qum fraksiyasına aid edirlər; ölçülər 0,1-0,01 olduqda – alevrit, və 0,01-dən kiçik olduqda isə pelit fraksiyasına aid edilir. Qum fraksiyası özü də ölçü qiymətlərinə əsasən aşağıdakı kimi bölünür: qum dənələrinin diametri 2-1 mm olduqda - kobud dənəli, 1-0,5 mm olduqda - iri dənəli, 0,5-0,25 mm olduqda - orta dənəli, 0,25-0,1 mm olduqda isə xırda dənəli siniflər. Süxurların məsaməliyi Çökmə süxurların həcmi yalnız bərk maddələrdən ibarət deyil: burada müəyyən ölçüdə və formada boşluqlar da olur ki, bunlara da məsamələr deyilir. Məsamələrin həcmi süxurlarda olan dənələrin forması və çeşidlənməsindən asılıdır: yaxşı çeşidlənmiş (eyni ölçülü) və sementləşməyən süxurlarda boşluqların həcmi böyük olur. Müxtəlif ölçülü dənələrdən təşkil olunmuş süxurların məsaməliyi isə az olur. Belə süxurlarda xırda ölçülü dənələr nisbətən böyük dənələrin arasındakı boşluqları tutaraq məsaməliyin həcmini azaldır. Qeyd etmək lazımdır ki, təbiətdə eyni ölçülü yaxşı çeşidlənmiş süxurlara rast gəlinmir. Bu səbəbdən də onların məsaməliyi də nisbətən az olur. Bəzi şəraitlərdə çökmə süxurların həcmi kaverna (yuva) və çatlar hesabına da yaranır (şək.II.14). 
1
2
3 1 – məsaməli; 2 – kavernalı; 3 – çatlı Şəkil II.14. Süxurlarda boşluqlar Odur ki, çökmə süxurlar boşluqların xarakterinə görə məsaməli, kavernalı və çatlı qruplarda cəmləşdirilir. Əmələ gəlməsinə görə süxur boşluqları iki cür olur: - ilkin boşluqlar – süxurəmələgəlmə prosesində yaranır; - texnogen boşluqlar - yataqların işlənilməsi prosesində onun ilkin təbii şəraiti dəyişir. Belə halda müxtəlif lay parametrləri kimi, süxur məsaməliyinin həcmi də müəyyən qədər azalır. Süxurları öyrənərkən iki məfhumdan istifadə edilir. 1) Süxurun məsaməliyi faizlə göstərilir. 
2) Süxurun məsaməlik əmsalı. 
Burada  - süxur nümunəsində olan bütün məsamələrin həcmi;
 - həmin nümunənin ümumi həcmi.
Süxurların məsamələri bir-biri ilə müxtəlif əlaqə formasında qeydə alınır: əlaqəli və əlaqəsiz. Bununla əlaqədar olaraq məsaməlik üç qrupa bölünür: 1. yüksək kapilyar məsamələr - diametri 2,0-0,5 mm. Belə məsaməli süxurda sərbəst maye axımı baş verə bilər. 2. kapilyar məsamələr - diametri 0,5-0,0002 mm. Bu tip məsamələrdən neft və ya suyun hərəkəti kapilyar qüvvələrin təsiri nəticəsində zəifləyir. 3. subkapilyar məsamələr - diametri 0.0002 mm-dən az. Belə məsaməli mühitdə maye axımı baş vermir. Süxurlarda mayenin axma dərəcəsinə müvafiq olaraq məsamələr iki tipə bölünür:
Yataqların işlənilməsinin həyata keçirilməsində süxurların məsaməliyi böyük əhəmiyyət kəsb edir: yüksək məsaməli laylarda işlənilmə şəraiti əlverişli olduğu halda, məsaməliyi zəif olan süxurlarda neftçıxarma prosesi müxtəlif çətinliklərlə üzləşir. Onu da qeyd edək ki, məsaməliyi 10 %-dən az olan süxurlardan neft hasilatı mümkün olmur. Çökmə süxurların məsaməliyini öyrənmək üçün Preobrajenski və geofiziki üsullarından istifadə edilir. Süxur məsaməliyinin qiymətlərindən yataqların işlənilmə prosesində istifadə etmək üçün aşağıdakı əməliyyatlar həyata keçirilməlidir: 1. Yataq sahəsində qazılan (süxur nümunəsi götürülən) quyular, koordinat sistemi göstərilməklə, cədvəl və xəritədə qeyd edilir (cədv.II.1, şək.II.15 ). 2. Məsaməliyin yataq sahəsində paylanma xüsusiyyətini öyrənmək üçün onun statistik göstəriciləri (orta qiymət, dispersiya, orta kvadratik meyl, variasiya əmsalı və s.) hesablanır. 3. Xəritə almaq üçün istifadə olunan müasir proqramlardan birinin tətbiqi ilə layın məsaməlik xəritəsi tərtib edilir. 4. Alınan nəticələr araşdırılır və tövsiyələr əsaslandırılır. Qeyd olunan öyrənilmə prinsipini konkret misalda şərh edək. Tutaq ki, strukturda qazılan quyulardan səkkizi öyrənilən layı açmış və onlardan süxur nümunələri götürülmüşdür. Onların məsaməliyinin qiymətləri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. Məsaməliyin sahəvi dəyişməsi isə xəritədə əks etdirilmişdir (şək.II.15). Yatağa qazılmış quyularda süxur məsamələrinin qiymətləri Cədvəl II.1.
Alınan ilkin məlumatlara istinad edərək riyazi statistikanın tətbiqi ilə aşağıdakı əməliyyatlar yerinə yetirilir: 1. seçmə çoxluğun orta qiyməti
2 dispersiya 
3. orta kvadratik meyl 
4. variasiya əmsalı  .
Şərti işarələr: 2 – qazılmış quyuların nömrələri; 18 – quyularda süxur məsaməliyin qiymətləri (% -lə);  – neft-su konturu
– məsaməliyin dəyişmə izoxətləri Şəkil II.15. Layın sahəsi üzrə süxur məsaməliyinin dəyişmə xəritəsi Beləliklə, tərtib olunmuş xəritəyə və müvafiq statistik qiymətlərə istinad edərək bu layda məsaməliyin paylanması haqqında aşağıdakıları qeyd etmək olar: layda məsaməliyin orta qiyməti 19%, dispersiyası 14,8, orta kvadratik meyl 3,8, variasiya əmsalı isə 20% təşkil edir. Statistik baxımdan bu seçmə çoxluğu bircinslidir.
Şəkil II.16. Strukturda flüid paylanmasının sxematik təsviri Qeyd etmək vacibdir ki, neft və qaz strukturun yuxarı hissələrinə hərəkət edərkən məsamələrdə olan suyu tam sıxışdıra bilmir. Bu səbəbdən də, məsamələrin səthinə yapışan müəyyən həcmdə su da mövcud olur. Bu sulara “qalıq” və ya “əlaqəli” su deyilir. Beləliklə, neftli, qazlı layların məsamələrinin həcmində qaz və neftlə yanaşı müəyyən qədər su da yerləşir. Bu baxımdan məhsuldar layı öyrənərkən aşağıdakı əmsalların qiymətlərindən istifadə edilir.
Kn= 1-Ksu burada Ksu –məsamələrdə olan qalıq suyun həcmi.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu əmsallar bəzən faizlə də göstərilir. Məhsuldar layların “qalıq” su həcminin təyini neft və qaz ehtiyatlarının hesablanmasında nəzərə alınmalıdır. Bu məqsədlə müvafiq laboratoriyalarda xüsusi analizlər aparılır. Yaxşı öyrənilmiş neft yataqlarının məlumatlarının təhlili göstərir ki, məhsuldar laylarda su ilə doyma əmsalı 20-30% təşkil edir.
Lay süxurlarının məsamələrində yığılmış neftin və qazın həcmi özü-özlüyündə onların sənaye əhəmiyyətini səciyyələndirmir. Belə ki, yalnız yataqda neftin quyuətrafı zonaya hərəkəti baş verdikdə hasilat imkanları da yaranır. Lay flüidlərinin hərəkəti isə süxurlarda keçirici mühitin mövcudluğu şəraitində mümkündür. Belə olduqda süxurların keçiriciliyi neft, qaz və suyun axma qabiliyyətini nəzərdə tutur. Qumlar, qumdaşları keçirici olduğundan onlarda aktiv maye axımı baş verə bilər. Sıx əhəngdaşı və xüsusilə gillər keçirici olmadığından laylarda maye süzülməsinin qarşısını alır. Yataqların işlənilməsinin effektivliyinə süxurların keçiriciliyi əhəmiyyətli təsir edir. Odur ki, onun öyrənilməsinə xüsusi fikir verilir. Bütün hallarda alınan nəticələr yataqların işlənilmə layihələrində istifadə edilir. Müəyyən olunmuşdur ki, süxur keçiriciliyi lay flüidlərinin hərəkətinə eyni dərəcədə təsir etmir. Mayelərin hərəkətini məhdudlaşdıran bəzi keçirici mühit qazlar üçün əhəmiyyətli rol oynamır (lay təzyiqinin aşağı enməsi dərhal quyudibi zonaya qaz axımına səbəb olur). Qeyd olunan mülahizələri nəzərə alaraq süxurların keçiriciliyinin öyrənilməsində aşağıdakı göstəricilərdən istifadə olunur.
Mayenin süxur məsamələrinin sahəsində hərəkət etdiyini nəzərə alaraq, keçiriciliyin ölçü vahidi m2 qəbul olunmuşdur. Süxurların keçiriciliyinin ölçü vahidi aşağıdakı qoyuluşla əsaslandırılmışdır: əgər süxur nümunəsinin sahəsi 1m2, uzunluğu 1metr, təzyiq düşküsü 1Pa olduqda, özlülüyü 1 Pa·s-ya bərabər olarsa, mayenin axımı 1 m3/s təşkil edir. Süxurların keçiriciliyi laboratoriya şəraitində və hidrodinamik hesablama üsulları ilə təyin edilir.
Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
= Xi /n= 152/8=19;
