Murotov Hayotjonning atom yadrosi va elementar zarralar fizikasi fanidan kurs ishi

Kurs ishi mavzusining maqsadi: Yadrolarning mavjudligidan kelib chiqqan holda, yadro nuklonlari orasida ma'lum yadroviy kuchlar elektromagnit kuchlarga qaytarib bo'lmaydigan darajada harakat qilishadi. Yadro kuchlari quyidagi xusussiyatlarga ega.

1. 
   Yadro kuchlari qisqa masofali. Ular masofa bilan eksponent sifatida kamayadi. Nuklonning o'zaro ta'sirining massasi bilan bog'liq.
   
2. 
   Yadro kuchlari juda qisqa masofalarda kuzatiladi.
   
3. 
   Yadro kuchlari tabiatdan markazsiz, ya'ni nuklonlarning nisbiy holatiga bog'liq. Bu deytronda elektr kvadrupol momentining mavjudligidan kelib chiqadi.
   
4. 
   Yadro kuchlari potensial o'zaro ta'sir qiluvchi zarrachalar va ularning spinlarining o'zaro yo'nalishiga bog'liq. Bu sekin neytronlarni molekulyar vodorod bilan sochib yuborish bo'yicha tajribalar orqali ko'rsatiladi.
   
5. 
   Yadro kuchlari to'yinganlik xususiyatiga ega. Har bir nuklon faqat unga yaqin bo'lgan cheklangan miqdordagi nuklon bilan o'zaro ta'sir qiladi. Bu bog'lanish energiyasining nuklon soniga mutanosib ekanligidan kelib chiqadi.
   
6. 
   Yadro kuchlari zaryad mustaqilligiga ega. Ikkita proton, ikkita neytron, bir xil kvant fazoviy va spin holatidagi proton bilan neytronning o'zaro ta'sir bir xil, agar biz Kulon ta'sirini istisno qilsak. Buni tarqoq tajribalar tasdiqlaydi(n, p) va (p, p) shuningdek oxirgi holatlarda ikkita neytron hosil bo'lishi bilan reaksiyalar ko’zgu yadrolarida barcha xususiyatlar deyarli bir xil.
   
7. 
   Yadro kuchlari almashinadi. O'zaro ta'sirli nuklonlar almashinuv koordinatalari, spinlar. Mezon-bu kam energiyadagi yadroviy ta'sirning kvantidir.
   
8. 
   Yadro kuchlarining juda zich va repulsiv tabiati juda kichik masofalardagi nuklon ichida katta zaryadlangan zarralar mavjudligidan kelib chiqadi.
   

Kurs ishi mavzusining vazifalari: Yadro kuchlari xususiyatlari nuklonlarning nuklonlar bilan nuklonlarning yadrolar bilan yadrolarning ta’sirlashuvlarida hamda yengil yadrolar ko’zguli yadrolarning xususiyatiga ko’ra o’rganish mumkin. Klassik fizikada ikkita zarraning ta’sirlashuv qonuniyatini bir –biriga nisbatan turli masofada har xil tezlikda turlicha orientatsiyada o’lchab qonuniyatlarida aniqlaganlar. Xuddi shu usullar bilan elektromagnit va gravitatsiya o’zaro ta’sirlashuv qonuniyatlari o’rganilgan edi. Lekin yadro kuchlari qisqa masofada katta intinsivlikda ta’sirlashganligi uchun usulni qo’llash imkoniyatini bermaydi. Yadro proton va neytronlardan tashkil topgan sistema bu nuklonlar orasidagi o’zaro tasirlashuvni o’rganish uchun bog’langan sistema hususiyatlarini yoki bir nuklonning ikkinchisidan sochilishini o’rganish lozim. Ko’p nuklonlardan tashkil topgan sistemni o’rganish yo’li bilan yadro kuchi qonuniyatini aniqlash juda murakkab ko’p nuklonli sistema turlicha harakatda orientatsiyada har xil tezlikda bo’lsa hisoblash imkoniyatiga ega emasmiz. Shuning uchun ikki nuklondan tashkil topgan bog’langan sistemani masalan deytronning xusssiyatlarini yoki proton-proton, neytron-proton, neytron-neytron o’zoro ta’sirlashuvlarini past va yuqori energiya sohalarida o’rganishida qulaylik tug’diradi.

2.