Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
123 siyasətində sağlam meyllər Sovet İttifaqında daim başa düşüləcək- dir, çünki cənub qonşusu ilə sülh və dostluğa can atdığını dəfələrlə təsdiq etmişdir...”. Sov. İKP MK-nın baş katibi L.İ.Brejnev “Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabının 47-cı ildönümü” adlı məruzəsində Türkiyə və digər dövlətlərlə mehriban qonşuluq və dostluq xəttinin ənənəvi və dəyişməz olduğunu bir daha vurğuladı 180
. Erkinin Moskvaya səfəri və apardığı danışıqlar dünya dövlət- lərinin də diqqətindən yayınmadı. AБŞ rəsmi sənədərində deyilirdi ki, İnönünün Vaşinqtona səfəri zamanı bizim birgə kommunikeni başa çatdırmağımıza nisbətən sovetlərin belə bir kommunikeni tez imzalaması SSRİ-nin türk mövqeyini dəstəkəməsi baxımından daha uzağa getmək istəyini göstərir 181
. ABŞ-ın Türkiyədəki səfiri Hare 1964-cü il noyabrın 30-da Dövlət Departamentinə yazırdı ki, həm türklər, həm də Kipr yunanları Moskvada olmuşlar. Ruslar Moskva danışıqlarında türklərin ABŞ və digərləri ilə sonrakı münasi- bətlərinin necə olmasına müdaxiləyə cəsarət edə bilməzdilər. So- vetlərin indiki mövqeyi həm yunan, həm də türk Kiprində ona nüfuz qazandıracaqdır. 182
Səfərin nəticələri ilə Ankarada akkreditə olunmuş xarici ölkə- lərin nümayəndələri də maraqlanırdılar. Səfər barədə məlumat al- maq üçün Ankaradakı AFR, Səudiyyə Ərəbistanı, Kanada və Liviya səfirləri Türkiyənin xarici işlər naziri ilə görüşmək istədilər. Onları qəbul edən Erkin səfər barədə müfəssəl məlumat verdi 183 .
Londonda nəşr edilən “The Guardian” qəzeti “Qafqaz sərhədində buzlar əriyir” adlı məqaləsində yazırdı: “Erkinin Moskvaya səfəri Türkiyənin xarici siyasətində bir inqilab olub-olmadığı yolunda heyrətləndirici mülahizələrə yol açmışdır. Soyuq müharibə ilə buzlar əriyərkən çoxlu Qərb və bitərəf ölkələrdən hansı Moskvaya nazir göndərmədi ki? Lakin Türkiyəninki xüsusi bir vəziyyətdir. “Türkiyə və Rusiya milli düşmənlərdir” deyirlər. Fəqət, milli düşmənlər küsülü qalmazlar. Türkiyə hökuməti indi özünü NATO və SENTO ittifaq- larına qatıldığı zamandakı qədər böyük müttəfiqi üçün zəruri bir ölkə kimi görməyə bilər. Yeni silahların inkişafı ilə Amerika Birləşmiş Ştatlarının türk torpaqlarındakı bazalara ehtiyacı yoxdur və Kuba böh- ranı zamanı çox eşitdiyimiz Yupiter raketləri də Türkiyə ərazisindən çıxarılmışdır. Fəqət, bu, bütün dünyanı düşündürən həll problem-
124 lərindən biridir. Türkiyənin də bu problemə laqeyd qalacağını gözləmək doğru olmazdı”. “The Guardian” “həm Türkiyə NATO-dan çıxmır, biz və Türkiyənin digər müttəfiqləri Ankara hökumətinin sovetlərlə münasibətlərini yaxşılaşdırmasından məmnunluq duyuruq. Gərək ingilis, gərəksə də ABŞ hökumətləri öyrənmiş olmalıdır ki, bir ölkə keçmiş düşməni ilə münasibətlərini yaxşılaşdırmağa qalxdığı zamanda müttəfiqinin qəzəblənməsi qədər münasibətsiz bir hərəkət olmaz” deyə qeyd edirdi 184 .
Erkinin səfəri sona çatarkən NATO-nun baş katibi Manlio Brasio Ankaraya üç günlük səfərə gəldi. Baş katib Moskvadan yeni- cə dönən Erkinlə görüşərək sovetlərə səfər, NATO-nu maraqlan- dıran məsələlər və Kipr problemi ilə bağlı müzakirələr apardı. Erkin Moskvada keçirdiyi danışıqlar barədə məlumat verdi. Brasio Tür- kiyə prezidenti və baş naziri ilə də görüşdü. Yola düşməzdən əvvəl mətbuat konfransı keçirdi. NATO-Türkiyə əməkdaşlığının səviyyə- sindən razılığını ifadə etdi. Türkiyənin SSRİ ilə münasibətlərinin inkişafının NATO ilə əməkdaşlığa mane olmayacağını bildirdi. Erkinin səfəri iki ölkə arasında münasibətlərdə yeni səhifə açırdı. Bundan sonra münasibətlər yaxşılığa, əməkdaşlıьa dоğru inkişaf etdi. Bir müddət əvvəl ticarəti qaydaya salmaq üçün SSRİ- yə səfər edən nümayəndə heyəti Ankaraya döndü. Nümayəndə heyəti iki ölkə arasında ticarət-iqtisadi əlaqələri genişləndirmək üçün yaxşı imkanların olduğu qənaətinə gəldi. Əlaqələrin inkişafın- dan ötrü geniş işlərə başlandı. Beləliklə, iki ölkə arasında münasibətlər normallaşdırıldı. Qar- şılıqlı faydalı əməkdaşlıq dövrünə тədrici keçid baş verdi. Bu zaman Türkiyə SSRİ Ali Sovetinin sədri N. V. Podqornını qarşılamağa hazırlaşırdı.
125 N. V. PODQORNI TÜRKİYƏDƏ. DOSTLUĞA MANE OLACAQ HEÇ BİR ƏNGƏL YOXDUR
Podqornının Тürkiyəyə səfəri
N.V.Podqornının səfəri iki ölkə arasında münasibətlərdə yeni bir addım oldu. Sovet parlament nümayəndə heyətinin səfərinə üç həftə qalmış Türkiyə tərəfi ABŞ-a və NATO qərargahına NATO- nun çoxtərəfli nüvə qüvvələrinin yaradılmasında iştirak etməmək niyyəti barədə məlumaт verdi. Türkiyənin bu hərəkəti müstəqil xarici siyasət yeritməsi, eyni zamanda sovetlərə güzəştə getməsi demək idi. Sovet-türk münasibətlərində yeni dövrün başlandığını göstərirdi. Bununla belə, türk hökumətinin müvafiq addımı NATO- dan ayrılmaq və Qərb bloku ilə müttəfiqlikdən imtina etmək deyildi. Türkiyə tərəfi NATO daxilində ixtilaflara son qoyulacağı, Fransanın bu təşkilata münasibəti qətiləşəcəyi təqdirdə çoxtərəfli nüvə qüvvələrinin yaradılmasında iştirak edəcəyini bildirdi. Podqornının səfəri ərəfəsində belə bir mövqe ilə Türkiyə sovetlərlə isti mü- nasibətlər qurmaq istəyini ortaya qoyurdu. Podqornı başda olmaqla 10 nəfərlik sovet parlament nümayəndə heyəti 1965-ci il yanvarın 4-da Türkiyəyə səfər etdi 185
. Nümayəndə heyətinin tərkibinə SSRİ Ali Sovetinin deputatları T.Axunova, V. Qaqanova, M. Hüseynov, A. Dançenko, Q. Cavaaşvili, İ. Kratenko, V. Ruben, T. Usubəliyev, P. Fedoseyev daxil idilər. Bundan başqa nümayəndə heyətini 8 diplomat, jurnalistlər və Türkiyə səfirliyinin əməkdaşları müşayiət edirdi. Nümayəndə heyəti ilə birlikdə Türkiyənin SSRİ-dəki səfiri Hasan Esat İşık da Ankaraya gəldi. Esenboğa hava limanında nümayəndə heyətini TBMM sena- tının sədri Enver Aka, milli palatanın sədri Fuad Sirmen, Rusiyada olmuş türk parlamentariləri, XİN baş katibi Bayülken, SSRİ-nin Ankaradakı səfiri Rıjov, səfirliyin əməkdaşları, Polşa səfiri qarşı- ladılar. Qarşılanma mərasimində Aka dedi: “Yüksək sovet şurası Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|