N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 7,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
MÜXBİR ÜZV BUDAQOVA ZƏRİFƏ İSMAYIL QIZI 55 əlaqədar onun yerinə Z.İ.Budaqovanı təyin et- mişdi. Səməd Vurğunun bu təyinatı gələcəyin görkəmli bir dilçisinin yetişməsinə zəmin yaratdı. Zərifə Budaqovanın türkologiyanın aktual problemlərinə dair ümumittifaq və respublika nəşrlərində, habelə xaricdə 150-ə yaxın elmi əsəri çap olunub. Azərbaycan dilinin qramma- tikasının bir çox mühüm nəzəri-elmi problemləri ilk dəfə Z.İ.Budaqova tərəfindən tədqiq olunub. Zərifə Budaqova üçcildlik «Müasir Azər- baycan dili» kimi fundamental əsərin əsas mü- əlliflərindən və redaktorlarından biridir. Prof. Z.İ.Budaqovanın redaktoru və əsas müəlliflə- rindən olduğu «Azərbaycan dilinin qrammati- kası» («Грамматика азербайджанского язы- ка») (1971), «Müasir Azərbaycan dilində söz birləşmələri», «Azərbaycan bədii dilinin üslu- biyyatı» (1970), «Müasir Azərbaycan ədəbi di- li», «Müasir Azərbaycan dilinin semasiologiya- sı» (1985) kimi kollektiv monoqrafiyalar dilçi- liyimizdə ən qiymətli əsərlərdəndir. Prof. Zərifə Budaqova elmə hamar, rahat yollarla gəlməyib. O, böyük və gərgin zəhmət bahasına, mətanət və dözüm bahasına, nəhayət, yenilməz inam, cəsarət, qətiyyət bahasına, təkrar- sız xarakteri sayəsində elmin pillələri ilə yük- səlmişdir. 1956-cı ildən Azərbaycan dilində sadə cümlə problemi üzərində işləyən Z.Budaqova gərgin və məhsuldar elmi əməyi nəticəsində 34 yaşında Azərbaycan türk qadınları içərisində ilk dəfə filologiya sahəsində doktorluq dissertasiyası müdafiə etdi. 1963-cü ildə onun doktorluq disser- tasiyasının təsdiqi Moskva şəhərində tilsimə düş- dü. Bu dissertasiyaya оzamankı SSRİ Ali Attesta- siya Komissiyasının tövsiyəsi üzrə EA-nın müx- bir üzvi B.A.Serebrennikov (Moskva), M.F.Zə- kiyev (Kazan), S.K.Kenesbayev (Alma-Ata), M.Askerova (Daşkənd) rəy yazdılar. Zərifə Bu- daqova Bakıda etdiyi müdafiədən iki il yarımdan sonra AAK plenumunda yenidən müdafiə etdik- dən sonra təsdiqini aldı. Zərifə Budaqovanın elmi uğurları, xarak- terindəki barışmazlıq, ötkəmlik, kəskinlik və elmin saflığını ciddi tələblərlə qoruması bəzi dilçi-alimləri təşvişə salır və onun irəliləyişinə ciddi maneçilik törətmək istəyirdilər. Amma ona edilən haqsızlıqların qarşısında Z.İ.Buda- qova öz elmi yaradıcılıq sürətini azaltmırdı. Z.Budaqovanın bir sıra əsərləri tətbiqi- əməli xarakter daşıyır. Bunların sırasına aşağı- dakı monoqrafiya və kitabları daxil etmək olar: «Azərbaycan dilini özün öyrən» («Самоучи- тель азербайджанского языка») (1977 – kol- lektiv), «Azərbaycan dilinin orfoqrafiya qayda- ları». Prof. Z.İ.Budaqovanın nitq mədəniyyəti məsələlərinə həsr olunmuş bir çox başqa əsərlərini də buraya aid etmək olar. Bütün bu göstərilən əsərlərin respublikamızda dil quru- culuğu sahəsində və xüsusən tətbiqi dilçilikdə mühüm əhəmiyyəti vardır. Görkəmli alim dilçiliyin ən aktual və də- yərli bir sahəsi olan nitq mədəniyyəti barəsin- də çox gərəkli, obyektiv və bu günümüz üçün də elmi əhəmiyyətini qoruyub saxlayan fikirlər irəli sürmüşdür. Zərifə Budaqova bu münasi- bətlə yazır: «Ədəbi dilin müasir səviyyəsində nitq mədəniyyəti, onun vəzifələri və problem- ləri diqqəti cəlb edən başlıca aktual məsələlər- dir. Nitq mədəniyyətinə həsr olunmuş ayrı-ayrı əsərlərdə də dilçiliyin bu yeni sahəsinin vəzi- fələrinin işıqlandırılması ön plana çəkilir. Nitq mədəniyyətinin vəzifələri onun problemlərində öz əksini tapır. Həmin problemlərin öyrənil- məsi nitq mədəniyyətinə aid konkretlik, ay- dınlıq, məntiqilik, ardıcıllıq və s. vəzifələrin reallaşma şərtlərini meydana çıxarır. Əslində bu əlamətlər nitqin funksionallığıdır: Azərbay- can dilinin qanunlarını, ədəbi dil normalarını qorumaq, nitq mədəniyyətini mühafizə etmək hər birimizin borcudur. Nitq mədəniyyəti bü- tövlükdə dili əhatə edir». Z.Budaqovanın elmi əsərlərinin Azər- baycan dilçiliyinin inkişafına önəmli təsiri ol- muşdur. Dilçi-alimin monoqrafiya və başqa el- mi əsərlərindəki məsələlərin qoyuluşu öz ge- nişliyi ilə, elmi mühakimələrinin dərinliyi və yüksək peşəkarlıq səviyyəsi ilə diqqəti çəkir. Z.İ.Budaqovanın monoqrafiya, kitab, dərslik və İSMAYIL MƏMMƏDLİ 56 başqa elmi əsərləri, onların haqqında yazılmış bir çox resenziya və rəylərdə özünün yüksək və layiqli qiymətini almış, Azərbaycan dilçiliyinin müvafiq sahələrində yeni-yeni araşdırmalara elmi stimul olmuş və gələcəkdə də olacaqdır. Zərifə Budaqovanın alimləri konkret bir problemin həlli ətrafında toplamaqda da güclü və təsəvvürəgəlməz istedadı varıydı. Əgər bu be- lə olmasaydı, Azərbaycan Elmlər Akademiyası- na başucalığı gətirmiş Azərbaycan dilinin qram- matikasının üçcildliyi işıq üzü görə bilməzdi. ...Z.Budaqova həyatında rastlaşdığı, üz- ləşdiyi ciddi çətinliklərə, maneələrə mərdliklə, yenilməz iradəsi ilə sinə gərirdı. Nə yaxşı ki, dünyada ədalətli adamlar olub: akad. Yusif Məmmədəliyev, Səməd Vurğun, akad. Mustafa bəy Topçubaşov, akad. Heydər Hüseynov kimi. Zərifə Budaqovanın həyatında üç ciddi düyün nöqtəsi olub. Onlardan biri onun aspiran- turaya daxil olması ilə bağlıdır. İnstitutu fərq- lənmə diplomu ilə bitirməsinə baxmayaraq ona qəbul imtahanında aşağı qiymət vermişdilər. Bu ədalətsizliyi akademiklərdən Y.Məmmədəliyev, M.Topçubaşov və H.Hüseynov üçlüyü bərpa etdi. İmtahan komissiyasının şüurlu olaraq buraxdığı səhv Y.Məmmədəliyevin sədrliyi ilə Rəyasət He- yətində yenidən götürülən imtahanda düzəldildi və Z.Budaqovaya əsl obyektiv qiymət verilərək aspiranturaya qəbul olundu. İkinci dəfə o, qara qüvvələrlə doktorluq dissertasiyasının müdafiəsi zamanı rastlaşdı. Amma yenə qalib çıxdı. Üçüncü düyün nöqtəsi isə onun rus dilində yazdığı «Azərbaycan dili» kitabı oldu. Bütün bu ədalətsizliklər vaxt baxı- mından böyük yaradıcılıq imkanları olmuş Zəri- fə Budaqovanın elmi yaradıcılığına son dərəcə maneçilik törədir, onu müəyyən qədər elmi işlər- dən ayırırdı. Ən əsası, demaqoqlar onun səhhə- tinə də ciddi zərbələr endirirdilər. Xüsusilə də onun son kitabı «Azərbaycan dili» («Азербай- джанский язык») ilə bağlı qalmaqallar... Z.İ.Budaqovanın ömür-gün yoldaşı, görkəmli coğrafiyaşünas-alim akad. Budaq Budaqovun dediklərindən: «1997-ci ildə Aka- demiyanın Ədəbiyyat, Dil və İncəsənət Böl- məsinin akademik katibi akademik Bəkir Nə- biyev mənə zəng çalıb dedi ki, Çindən Azər- baycan dilinə aid rus dilində çap olunmuş bir kitab istəyiblər. Elə bir kitab göndərin ki, o kitabı Çin dilinə tərcümə etdirək. Biz də qərara gəldik ki, Zərifə Budaqovanın 1977-ci ildə rusca nəşr olunmuş kitabından başqa elə bir yaxşı əsər yoxdur. Budaq müəllim, xahiş edirəm ki, həmin kitabdan bir-iki nüsxə verin Çinə göndərək. Akademik B.Nəbiyevin bu təklifi, qənaəti 1987–1989-cu illərdə bir qrup Azərbaycan alimlərinin Zərifə Budaqovaya at- dıqları böhtanlarla bir araya sığmır». Bəllidir ki, 1969-cu ildə Heydər Əliye- vin Azərbaycan partiya təşkilatına rəhbər se- çilməsi nəticəsində Azərbaycan Respublikası- nın siyasi, iqtisadi, təsərrüfat və b. sahələrində olduğu kimi, mənəvi və mədəni quruculuq işlərində, bütün sahələrdə də, о cümlədən elm sahəsində də böyük dönüşlər, irəliləyişlər ya- randı və Azərbaycan dilçiliyi yeni inkişaf mər- hələsinə qədəm qoydu. Heydər Əliyevin ana dilimizə olan məhəbbət və qayğısı 1970-ci ildə bir qrup Azərbaycan dilçilərinə (Yusif Seyi- dov, Əlövsət Abdullayev, Ağaməli Həsənov) ilk respublika Dövlət mükafatlarının verilmə- sində öz əksini tapdı. Şübhəsiz ki, Z.Budaqo- vanın da bir çox əsərləri dövlət rəhbərinin bu qayğısından sonra yarandı. Azərb. SSR EA-nın müxbir üzvü, prof. Z.İ.Budaqovanın ən dəyərli xidmətlərindən bi- ri də onun yüksək keyfiyyətli, dərin bilikli elmi kadrlar yetişdirməsidir. Alimin rəhbərliyi ilə 25 namizədlik və 10 doktorluq dissertasi- yası hazırlanmışdır. Hazırda onun yetirmələri Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda, BDU-da, N.Tusi adına ADPU-də, Tibb Universitetində, Gəncə Dövlət Universitetində və b. elm və təhsil ocaqlarında çalışırlar. Zərifə Budaqova bir çox beynəlxalq, ümumittifaq, respublika simpozium, konfrans, Yüklə 7,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|