N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 7,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
MİRBABAYEV MİRYUSİF MİRABBAS OĞLU 45 Məşhur türkoloq N.Dmitriyev də sözü- gedən lüğətə yüksək dəyər vermişdir. SSRİ tarixində ilk hadisə idi ki, lüğət yüksək müka- fata layiq görülür. Göstərilən istiqamətdə işdə Azərbaycan birinci yeri tutur. Lüğət işinin ge- niş və əsaslı qoyuluşunda xronoloji üstünlük Azərbaycana mənsubdur. Dördcildliyin nəşri ikidilli lüğətçiliyimizin inkişafı tarixində yeni və yüksək bir mərhələ idi. Bu fikirlər də İ.Meşşaninova məxsusdur [1]. Azərbaycan dilçiliyində lüğətçi kimi xü- susi mövqeyi olan M.Mirbabayev bir sıra elmi məqalənin də müəllifidir. Onun ilk elmi məqa- lələrindən biri Azərbaycan və rus dillərinin bəzi məsələlərinin müqayisəli tədqiqinə həsr olunan şərikli yazılmış metodik məqalədir [2]. Azərbaycan və erməni dillərinin genetik qohum olmadığını təsdiq edən məqalələrdən biri də «Azərbaycan və erməni dillərinin qarşı- lıqlı əlaqəsi haqqında» adlanır. Burada ərəb- fars-Azərbaycan mənşəli sözlərin erməni mən- bələrində olduğunu göstərir və yazır ki, Bakıda yaşayan ermənilərin danışığında Azərbaycan dilinə məxsus sözlərlə (məhlə, qol, qonaqlıq, dəstə, bağ, usta, papaq, toz, boy, kor, kasıb, həyat, sahman, adət, astar, xal, bazar, bala, halal və s.) yanaşı, atalar sözləri və məsəllər də işlədilmişdir. İrəvan ermənilərinin nitqində belə söz və ifadələr getdikcə azalmışdır. Bu- nun səbəbi məktəb şəbəkəsinin inkişaf etmə- silə bağlı erməni ədəbi dilinin daha geniş küt- lələrin dilinə təsir göstərməsi və dialektlərin işlək dairəsinin daha da lokallaşmasıdır. Tərtib etdiyi ermənicə-azərbaycanca və azərbaycanca-ermənicə lüğətlər, erməni və Azərbaycan dillərinin qarşılıqlı əlaqəsinə həsr edilmiş elmi məqalələr onun bu dili dərindən bildiyini sübut edir. O, Azərbaycan dilinin qonşu dillərə, o cümlədən də erməni dilinə tə- sirini Azərbaycan xalqının yayılma arealı və tarixi ilə əlaqələndirir. Bəllidir ki, Dərbənddən başlayaraq Təbrizə və daha uzaqlara qədər olan ərazidə azərbaycanlılar yaşayırdılar. M.Mirbabayev onu tanıyanların yadda- şında həqiqi ziyalı, həlim və səliqəli insan ki- mi iz buraxmışdır. 1999-cu ildə M.Mirbabayevin – tanınmış filoloqun, Dövlət mükafatı laureatının anadan olmasının 110 illiyi qeyd olundu. Dilçilik elminin ən qədim və çətin sahəsi lüğətçilikdir. M.Mirbabayev Azərbaycan dilçi- liyi tarixinə məşhur lüğətçi kimi daxil olmuş- dur. O, təkcə lüğətlərin tərtibi ilə məşğul ol- mur, həmçinin də Lüğətlər İnstitutuna təqdim olunan əlyazmalara öz obyektiv münasibətini də bildirirdi: «Bu lüğətin mətni (söhbət Saleh Axundovun “Azərtürkcə yeni dolu sözlük” (İs- tanbul, 1942) əsərindən gedir – redaktordan) Azərbaycan ədəbi dili normalarından çox-çox uzaq bir dildə yazıldığından, sözlərin izahında çoxlu miqdarda dar məhəlli sözlər, habelə arxaizmlər, arqotizmlər, hətta müəllifin özü tərəfindən düzəldilmiş sözlər işləndiyindən çox vaxt onu başa düşmək çətin olur. Lakin buna baxmayaraq, həmin lüğətin meydana gəlməsi, dilimizin leksikasının müəyyən bir hissəsini toplayıb sistemə salmaq, sözlərin mə- nalarını, ibtidai şəkildə də olsa, açmağa, onları misal və frazeologiya ilə eyniləşdirməyə bir təşəbbüs olmaq nöqteyi-nəzərindən maraqlı bir hadisə kimi qiymətləndirilməlidir» [3]. Təkcə lüğətşünas deyil, həm də bacarıqlı terminoloq olan M.Mirbabayev 1951-ci ildə 62 yaşında vəfat etmişdir. Vaxtilə onunla birlikdə işləmiş institutun elmi işçisi mərhum Əminə Həbibzadə həmkarını belə xatırlayırdı ki, insa- na xas olan bütün gözəl sifətlər Ağada var idi. M.Mirbabayevə verilmişdi: sadəlik, səmimilik, təvazökarlıq. O, əvəzsiz insan idi. O, çox mü- layim, sakit təbiətli, xeyirxah bir şəxs idi. Əməkdaşlar arasında böyük hörməti var idi. Heç kəsin qəlbinə toxunmazdı. Biz hamımız ona «Ağa» deyə müraciət edirdik. Respublikanın müxtəlif mətbu orqanlarında (Nedelya. 1999. 27 avqust; Elm. 1999. 1 aprel; Mədəniyyət. 1999. 30 iyun) onun elmi fəaliyyəti İSMAYIL KAZIMOV 46 haqqında dolğun məlumatlara rast gəlmək olur. Dördcildlik lüğətlə yanaşı, institutda hələ akad. H.Hüseynovun təşəbbüsü ilə tərtibinə başlanılmış «Əcnəbi sözlər lüğəti»nin tərtib prin- siplərinin hazırlanmasında və müzakirəsində də Y.Mirbabayevin mühüm xidmətləri olmuşdur. «Əcnəbi sözlər lüğəti»nin bir hissəsi hələ 1947-də Y.Mirbabayevin rəhbərlik etdiyi «Dil İnstitutunun əsərlərin»də müzakirə təriqilə çap olunmuşdur. «Mədəniyyət» qəzetində bir xatirə-məqa- ləyə rast gəldik. Məqalənin sərlövhəsi adamı o dəqiqə özünə çəkir: «Onu Stalin unutmamışdı, bəs biz necə?» söhbət dilçi-alim Miryusif Mir- babayevdən gedir. 62 yaşında dünyasını dəyi- şən alim 38 ildən sonra yenidən xatırlandı. 100 illik yubileyində biganəlik buzu əridi, elmi- mizin cəfakeşlərindən olan Miryusif Mirba- bayevin adını ziyalılarımız hörmətlə çəkdilər, onun yaratdıqlarını yüksək qiymətləndirdilər. Onun 110 yaşını Dilçilik İnstitutunda yada saldılar. Bu məqsədlə keçirilən sessiyada insti- tutun əməkdaşları ürək sözlərini (1999-cu ildə) söylədilər. Alimi tanıyan Azərbaycan dilçiləri onun haqqında – sələfin həyat və yaradıcılığın- dan, elmimizdəki rolundan ürək dolusu danışır- lar. Akademiyanın müxbir üzvü Z.Budaqova de- yirdi ki, Azərbaycan filoloji fikrinin ən görkəmli nümayəndəsi, dilçilik elminin banilərindən biri, ziyalı kökün layiqli övladı... «Şərqdə ilk filologi- ya elmləri namizədi azərbaycanlı qadının», prof. Rəhilə Məhərrəmovanın sözlərincə, M.Mirbaba- yev hələ təzə təsis olunmuş Azərbaycan EA Dil İnstitutunda ilk direktor olduğu üçün onu bu ins- titutun yaradıcısı hesab etmək olar. Çox da bö- yük olmayan bu institutun bütün qayğıları (həm elmi istiqamət, həm də təşkilati məsələlər) onun üzərinə düşmüşdü. O, Azərbaycan dilçiliyinin gələcək inkişaf perspektivləri üçün öz qüvvəsini əsirgəmirdi. Müəllimimi hörmətlə xatırlayıram. O, alicənab, yüksək keyfiyyətləri ilə seçilən in- san – alim idi. «Мир литературы» («Dünya ədəbiyyatı») qəzetində M.Mirbabayevin anadan olmasının 125 illiyi münasibətilə məqalə dərc olunmuşdur. Məqalə «Он был прост и доступен» («O, çox sadə və məsuliyyətli bir insan kimi səciyyələndi- rilir») adlanır. Məqalədə M.Mirbabayev haq- qında akad. M.Ş.Şirəliyevin, Z.İ.Budaqovanın, R.C.Məhərrəmovanın fikirləri də təhlil olunur. M.Ş.Şirəliyev: «M.Mirbabayev vaxtaşırı müxtəlif aktual mövzularda çıxış etmişdir: “Azər- baycan dili tarixinin formalaşması prosesi”, “Azərbaycanda yafəs və İran dillərinin öyrənil- məsi işinin təşkili”, “Azərbaycan-İran dilləri mü- nasibətləri”, “Alban mədəniyyəti və dili”, “Fran- sız-Azərbaycan, alman-Azərbaycan, ingilis-Azər- baycan” dillərində lüğətin tərtibi haqqında” və b. mövzularda dəyərli çıxışlar etmişdir» [4]. Akad. Ağamusa Axundovun fikrincə, Azərbaycanın leksikoqraf-alimi Miryusif Mir- babayev çox işlər görmüş, bu gün onun yazdı- ğı əsərlər yetirmələri tərəfindən davam və in- kişaf etdirilir. Ona həsr edilmiş sessiya Azərbaycan Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 28 ap- rel 1999-cu il tarixli qərarına əsasən keçiril- mişdi. Qərarda alimin yaşamış olduğu evə xa- tirə lövhəsinin vurulması və Bakının küçələ- rindən birinə onun adının verilməsi ilə əlaqə- dar qaldırılmış təşəbbüs təəssüf ki, bu günədək nəticəsiz qalıb. Bundan əlavə, görkəmli alimin adı ASE-yə düşməmişdi. Görəsən, respublikanın neçə nəfər Stalin mükafatı almış belə dilçisi var imiş? Doğrudur, Nəsimi adına Dilçilik İnstitu- tunun Elmi Şurasının 19 yanvar 1994-cü il ta- rixli iclasının 2 nömrəli protokoluna əsasən Miryusif Abbas oğlu Mirbabayevin xatirəsinin ədəbiləşməsi barədə qərara alınır ki, görkəmli dilçi-alim, yorulmaz tədqiqatçı, Dövlət müka- fatı laureatı Miryusif Abbas oğlu Mirbabaye- vin xatirəsinin əbədiləşməsi ilə əlaqədar onun yaşadığı evə xatirə lövhəsi vurulması və Bakı küçələrinin birinə onun adının verilməsi barə- Yüklə 7,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|