N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

AKADEMİK HACIYEV TOFİQ İSMAYIL OĞLU 
 
 
37 
МАГЕРРАМ МАМЕДЛИ 
 
АКАДЕМИК ГАДЖИЕВ ТОФИК ИСМАИЛ ОГЛУ 
 
Р е з ю м е 
 
Тофик  Гаджиев  –  доктор  филологических  наук,  профессор,  заслуженный  деятель 
науки,  действительный  член  Национальной  академии  наук  Азербайджана,  почётный  член 
Общества  языка,  истории  и  культуры  Турецкой  Республики,  директор  Института  язы-
кознания  НАНА,  главный  редактор  международного  журнала  «Türkologiya»  («Тюрколо-
гия»).  Награждён  орденом  Славы.  Учёный  обогатил  тюркское  языкознание  ценными  ра-
ботами  в  области  диалектологии,  истории  языка,  литературного  языка,  культуры  речи, 
стилистики, тюркологии и литературной критики. 
В  своих многочисленных  учебниках, монографиях и статьях академик,  касаясь  этно-
генеза, истории нашего народа и его языка, по-новому осветил  этапы  развития  литератур-
ного  языка,  его  связи  с  древними  языками,  языковое  мастерство  классиков,  язык  памят-
ников  древних  и  средних  веков,  а  также  вопросы,  связанные  с  общим  тюркским  языком. 
Т.Гаджиев  определил  и  новые  направления  языковедческих  исследований.  Акад.  Т.Гаджиев 
автор 30 книг и около 500 научных и публицистических статей. 
 
Ключевые  слова:  литературный  язык,  история  языка,  монография,  памятник, 
общий язык 
 
 
Ünvan:.  AZ1148. Bakı-148,  Akademik Zahid  Xəlilov  küç., 23. Bakı  Dövlət Universiteti –  prof., 
fil.e.d. 
 
e-mail:  [e-mail] 
 
 
Çapa təqdim edən 
 Solmaz Süleymanova – 
«Türkologiya» jurnalının  
baş redaktorun müavini, 
Sayalı Sadıqova – 
«Türkologiya» jurnalının  
sahə redaktoru  
 
 
Məqalənin redaksiyaya  
daxil olma tarixi  
4.IX.2015 
 
Təkrar işlənməyə  
göndərilmə tarixi  
 
 
6.X.2015 
Çapa göndərilmə tarixi 
19.X.2015 
 
 
________
 

---

T Ü R K O L O G İ Y A  
 
№ 3 
2015 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
RÜSTƏM KAMAL 
 
AKADEMİK ABDULLAYEV KAMAL MEHDİ OĞLU 
 
 
Kamal Mehdi oğlu Abdulla müasir Azər-
baycan  ədəbiyyatının  və  filoloji  fikrinin  ən 
şöhrətli,  nüfuzlu  və  populyar  adlarından  biri-
dir.  O,  yaradıcılığında  elmi  və  bədii  sahələri 
özündə  mükəmməl  və üzvi  surətdə  birləşdirən 
unikal  bir  şəxsiyyətdir.  Dilçi,  ədəbiyyatşünas, 
tənqidçi,  esseçi,  şair,  dramaturq,  nasir,  peda-
qoq, dövlət xadimi – Kamal Abdullanın parlaq 
istedadının müxtəlif təzahür formalarıdır.  
Hər  kəsə  örnək  ola  biləcək  həyat  yolu-
nun  qısa  salnaməsi  belədir: 1950-ci  ildə  Bakı-
da ziyalı ailəsində doğulub. 1968-ci ildə Bakıda 
190 saylı orta məktəbi bitirib. 1968–1973-cü il-
lərdə  Azərbaycan  Dövlət  Universitetinin  Filo-
logiya fakültəsində təhsil alıb. 1973–1976-cı il-
lərdə  SSRİ  EA-nın  Dilçilik  İnstitutunun  Türk 
dilləri şöbəsinin əyani aspirantı olub. 1977-ci il-
də  Moskvada  «Sintaktik  paralelizm  (“Kitabi-
Dədə  Qorqud”  dastanlarının  dili  üzrə)»  adlı 
namizədlik  dissertasiyası  müdafiə  etmişdir. 
1977–1984-cü  illərdə  Azərbaycan  SSR  EA 
Nəsimi  adına  Dilçilik  İnstitutunun  Türk  dillə-
rinin  müqayisəli  tədqiqi  şöbəsində  kiçik  elmi 
işçi,  baş  elmi  işçi,  şöbə  müdiri  vəzifələrində 
çalışmışdır.  1984-cü  ildə Bakıda  «Azərbaycan 
dili sintaksisinin nəzəri problemləri» adlı dok-
torluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.  
1988–1990-cı  illərdə  Azərbaycan  Mədə-
niyyət  Fondunun  sədrinin  birinci  müavini, 
1990-cı  ildə  Azərbaycan  Mədəniyyət  Fondu-
nun  idarə  heyətinin  sədri  olmuşdur.  Hazırda 
Azərbaycan  Yaradıcılıq  Fondunun  (keçmiş 
Azərbaycan Mədəniyyət Fondunun) sədri, Azər-
baycan  Yazıçılar  Birliyinin  idarə  heyətinin, 
Teatr Xadimləri Cəmiyyətinin, Azərbaycan Mət-
buat Şurasının idarə heyətinin üzvüdür.  
2007-ci il aprel ayında Azərbaycan Milli 
Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 2012-ci il-
də  həqiqi  üzvü  seçilmişdir.  2010-cu  ildə  Res-
publika  Elmi  Tədqiqatların  Təşkili  və  Əlaqə-
ləndirilməsi  Şurasının  Dilçilik  üzrə  Problem 
Şurasının sədri təyin edilmişdir.  
Onun  ömrünün  və  əmək  fəaliyyətinin 
mühüm  hissəsi  ali  təhsil  sistemi  ilə  bağlıdır. 
1984–1987-ci illərdə Xarici Dillər İnstitutunun 
Ümumi  və  Azərbaycan  dilçiliyi  kafedrasının 
müdiri,  professoru  olmuşdur.  M.F.Axundov 
adına  Rus  Dili  və  Ədəbiyyatı  İnstitutunun 
Ümumi və rus dilçiliyi kafedrasının müdiri se-
çilmişdir,  1993–2000-ci  illərdə  Xarici  Dillər 
İnstitutunun Ümumi və Azərbaycan dilçiliyi ka-
fedrasının  müdiri  olmuşdur.  1994–1995-ci  il-
lərdə Bursa (Türkiyə Respublikası) Uludağ Uni-
versitetinin  Türk  dili  və  ədəbiyyatı  bölümünün 
professoru  olaraq  çalışmışdır.  2000–2014-cü  il-
lərdə  Bakı  Slavyan  Universitetinin  rektoru  ol-
muşdur.  Cəsarətlə  demək  olar  ki,  bu  ali  təhsil 
ocağının  nüfuzu  və  uğurları  K.Abdullanın  adı 

---

AKADEMİK ABDULLAYEV KAMAL MEHDİ OĞLU 
 
 
39 
ilə bağlıdır. Universitet onun tükənməz ideyala-
rının  və  arzularının  həyata  keçdiyi  bir  sınaq 
meydanı  idi.  Onun  rektorluğu  dövründə  Res-
publikanın və xarici ölkələrin tanınmış alimləri 
universitet auditoriyalarına cəlb edildi.  
Rusiyanın,  Polşanın,  Belarusun,  Fransa-
nın və s. önəmli tədris ocaqlarında azərbaycan-
şünaslıq  istiqamətinin  yaranması  və  inkişafı, 
Azərbaycan  dilinin  öyrənilməsi,  Azərbaycan 
tədris  mərkəzlərinin  fəaliyyətə  başlaması,  bu 
ölkələrin universitetləri ilə həyata keçirilən bir-
gə  layihələr  bir  rektor  kimi  Kamal  Abdullanın 
ideyalarının kiçik bir hissəsidir. BSU-nun «Tər-
cümə  problemləri»  elmi  tədqiqatı  laboratori-
yasının  rəhbəri,  «Filoloqun  kitabxanası  –  100 
(“Türkologiya”  və  “Dünya  nəşr”i  seriyaları-
nın)»  müəllifi  və  icraçısıdır.  «BSU  Elmi  əsər-
lərinin  (“Dil-ədəbiyyat”  seriyasının)»  baş 
redaktorudur.  
K.Abdulla ilk növbədə böyük alimdir. Ta-
nınmış qorqudşünasdır. 200-dən çox məqalə, 20-
dən çox dərs vəsaiti və monoqrafiya müəllifidir. 
Türk  xalqlarının  qədim  epik  ədəbiyyatları  sahə-
sində  araşdırmalar  müəllifidir.  Müxtəlif  ölkələ-
rin universitetlərində (Rusiya, Polşa, Fransa, Al-
maniya,  ABŞ...)  «Ümumi  dilçilik»,  «Mətn  sin-
taksisi»,  «Kitabi-Dədə  Qorqud»un  kulturoloji 
aspektlərinə həsr olunmuş mühazirələr və xüsusi 
kurslar  aparmışdır.  Elmi  və  publisistik  məqalə-
ləri  Azərbaycanda  və  ondan  kənarda  mütəmadi 
çap  olunur.  «Bakı  Slavyan  Universitetində  mü-
hazirələr»  («Лекции  в  Бакинском  славянском 
университете») (2003) adlı kitabı Azərbaycanın 
böyük alimi (akad. A.Mirzəcanzadə ilə birlikdə) 
ədəbiyyat  və  poetika  məsələlərinə  həsr  edilib. 
«Azərbaycanda  rus  dili»  («Русский  язык  в 
Азербайджане»)  (2005)  adlı  kitabı  (prof.  İ.Hə-
midovla  birlikdə)  rus  dilinin  Azərbaycanda  iş-
lənmə  tarixindən,  müasir  vəziyyətindən,  pers-
pektivlərindən bəhs edir. 
Kamal Abdulla taleyindən və əsərlərindən 
bir Dədə Qorqud mifi keçir. Bu mif yalnız elmi 
araşdırmalarının əsas obyekti deyil, həm də nəsr 
və  dram  əsərlərinin  özəyini  təşkil  edir.  «Gizli 
Dədə  Qorqud»  (1991),  «Sirr  içində  dastan  və 
yaxud Gizli Dədə Qorqud – 2» (1999), «Mifdən 
yazıya  –  Gizli  Dədə  Qorqud»  qorqudşünaslığın 
klassik  qaynaqlarıdır.  «Gizli  Dede  Korkut» 
kitabı  Bursada  (1995)  və  İstambulda  (1995) 
ayrı-ayrılıqda türk dilində nəşr olunmuşdur, türk 
qorqudşünaslığında  və  eposşünaslığında  ən  çox 
müraciət olunan mənbələrdən biridir.  
Bakı  Slavyan  Universiteti  və  Almaniya 
Federativ  Respublikasının  Yohannes  Qutten-
berq  Mayns  Universiteti  və  Frankfurt  Osvald 
Volkenstein-Gezellschaft  Cəmiyyəti  arasında 
«Kitabi-Dədə Qorqud» və «Nibelunqların nəğ-
məsi»  Ortaçağ  qəhrəmanlıq  eposlarında  Şərq 
və Qərb birgə on illik elmi tədqiqat lahiyəsinin 
həyata  keçirilməsi  türkün  bu  möhtəşəm  abi-
dəsinə sevgisinin daha bir parlaq təzahürüdür.  
Dədə Qorqud mifi ona mif və yazı mədə-
niyyəti  qarşıdurmasının  mahiyyətini  açmağa 
imkan vermişdir. Onun üçün Dədə Qorqud mi-
fin peyğəmbəridir.  
Kamal  Abdulla  həm  də  nüfuzlu  tənqidçi 
və  orijinal  esseçidir.  Onun  tənqidi  məqalələri 
və  esseləri  «Müəllif  –  əsər  –  oxucu»  (1985), 
«Əvvəl-axır yazılanlar» (1990), «Yolun əvvəli 
və  axırı»  (1993),  «300  azərbaycanlı»  (2007) 
kitablarında toplanmışdır.  Bu  kitablarda  Azər-
baycan və dünya ədəbiyyatının müxtəlif aktual 
məsələləri  geniş  təhlil  edilir.  «Kədərli  seçmə-
lər»,  «300  azərbaycanlı»  kitablarındakı  esse-
lərdə yazıçının orijinal mediativ düşüncə üfüq-
ləri  görünür.  Esselər  bir  ömür  bütövlüyünün 
fraqmentləri  kimi  ədəbiyyatımızla,  poeziya-
mızla  bağlı  nəzəri  fikirlərin, kulturoloji-fəlsəfi 
qənaətlərin bədii ifadəsidir.  
Kamal  Abdullanın  «Dilçiliyə  səyahət. 
Dilçi  olmayanlar  üçün  dərslik»  kitabı  elmi-
populyar  və  bədii-fəlsəfi  üslubların  qovşağın-
da  yazılıb.  Bu  kitabın  janrını  linqvistik  esse 
kimi də səciyyələndirmək olar.  
Akademik bu kitabda dilçilik tarixini, dil 
haqqında  bilgiləri  hazır,  qurulmuş  bir  dünya 
kimi təqdim etmir. Kitabın içindən doğma dilə 
sevginin  izharı keçir. Doğma dili zəif bilənləri 

---