N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 7,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
ELXAN ƏZİZOV 28 Qeyd edilməlidir ki, Qurani-Kərimin əc- nəbi dillərə çevrilməsi heç də yeni bir iş de- yildi. Bu sahədə ilk addımlar hələ XI əsrdə türklər və farslar tərəfindən atılmış, hazırda türk və fars dillərində Quranın yüzdən çox tər- cüməsi və təfsiri mövcuddur. XII əsrdən etibarən Qurani-Kərim latın, italyan, alman, fransız, ingilis, ispan, rus və s. dillərə dəfələrlə çevrilmişdir. Bu gün onların sayı otuzu ötmüşdür. Qurani-Kərimin Azərbaycan dilinə tərcü- məsinə orta əsrlərdən cəhd göstərilsə də, o, yal- nız 1904–1906-cı illərdə Bakı qazısı Mir Mə- həmməd Kərim ağa tərəfindən həyata keçirildi. Üç cilddən ibarət tərcümə-təfsirin işıq üzü gör- məsində xalqımızın böyük oğlu Hacı Zeynalab- din Tağıyevin xidmətini unutmaq olmaz. 1908-ci ildə Zaqafqaziya şeyxülislamı Məhəmməd Həsən Mövlazadə Şəkəvi Tbilisi- də Qurani-Kərimin ikicildlik tərcümə-təfsirini nəşr etdirir. Əvvəllər nisbətən örtülü şəkildə sitayiş olu- nan dinimiz yavaş-yavaş ictimai həyatımızın və mənəviyyatımızın aşkarda ayrılmaz komponen- tinə çevrilirdi. Belə bir şəraitdə xalqın Qurani- Kərimin azərbaycancaya tərcüməsinə böyük eh- tiyacı var idi. Lakin nadir nüsxələri əldə olan Mir Məhəmməd Kərim ağa və Mövlazadənin əsərləri bu vəzifəni yerinə yetirə bilmirdi. Çünki onların dili artıq müasir Azərbaycan oxucusu üçün çox qəliz və anlaşılmaz idi. 1991-ci ildə Vasim Məmmədəliyevin akad. Ziya Bünyadovla birgə səyi nəticəsində Qurani-kərimin azərbaycanca tərcüməsi işıq üzü gördü. Qurani-Kərim haqqında hələ az məluma- tı olanlar belə bilirlər ki, bu Allah kəlamı çox bəlağətli, fəsahətli, müəmmalı bir dildə nazil olmuşdur. Peyğəmbərin dilindən söylənilən bir hədisdə onun zahiri və batini məzmunu olduğu bildirilir. Təsadüfi deyil ki, əsrlər boyu ensik- lopedik biliklərə malik alimlər Qurani-Kərimə yüzlərlə şərhlər yazsalar da, indiyədək onun tam açılmamış ayələri qalmaqdadır. Tərcümə işini çətinləşdirən başqa bir cəhət var. Beləki, Qurani-Kərimin nazil oldu- ğu ərəb dili leksik fonduna görə, dünyanın ən zəngin dillərindən biridir. Eyni zamanda bir məna bildirən onlarla, bəzən yüzlərlə sinonim sözlərlə yanaşı, bir sözün onlarla mənanı özün- də ehtiva etməsi də adi hal kimi sayılır. Qurani-Kərimdə Cahiliyyə, yəni islama qədər- ki ərəb poeziyasında tez-tez təsadüf edilən ya- rımçıq cümlələrin və yalnız ana dilini dərindən bilən ərəblərin özlərinin anladığı eyhamların çoxluğu da mütərcimlər üçün problemlər yara- dır. Ərəb cümlələrində söz sırasının Azərbay- can dilindəkindən köklü surətdə fərqlənməsi, tabeli mürəkkəb cümlələrdəki bir sıra bağlayı- cıların ədəbi Azərbaycan dilinə yad olması, feili sifət, məsdər tərkiblərinin ərəb və Azər- baycan dillərində işlənməsinin bir-birinə uy- ğun gəlməməsi və s. ayələrin ardıcıllığına ria- yət olunmasına xələl gətirir, hər bir ayənin ay- rılıqda anlaşılmasını qəlizləşdirir. V.Məmmədəliyev müqəddəs kitabımızı ana dilimizə çevirərkən bütün bunları aradan qaldırmaq üçün onlarla ərəb, fars, türk dillərin- dəki təfsirləri ələk-vələk edərək, Allah kəlamı- nı Azərbaycan oxucusuna mötərizədə verdiyi qısa şərhlərlə daha anlamlı, hərfi deyil, lakin ərəb mətninə daha uyğun şəkildə verməyə çalışmışdır. Belə böyük əməyin nəticəsidir ki, Qurani-Kərimin azərbaycancaya qısa şərhli tərcüməsi, Bakıdan başqa Ukrayna, Türkiyə, İran və Pakistanda da nəşr edilmişdir. Alim hər yeni nəşrdən əvvəl bir daha mətn üzərində işləmiş və bəzi dəyişikliklər aparmışdır. Vasim Məmmədəliyevin tərcüməyə yaz- dığı ön söz ayrıca bir tədqiqat işidir. Əslində bu ön söz Azərbaycanda ilahiyyat və islamşü- naslıq elminin yenidən dirçəlməsinə təkan ver- mişdir. O, külli miqdarda müxtəlif tarixi fakt- ları əhatə etməklə, elmiliyi ilə bərabər, öz bə- diiliyi, söz düzümünün gözəlliyi ilə oxucunu heyran qoyur. V.Məmmədəliyev digər elm xadimlərin- dən bir cəhətlə fərqlənir ki, onu Azərbaycanın AKADEMİK MƏMMƏDƏLİYEV VASİM MƏMMƏDƏLİ OĞLU 29 ən ucqar guşələrində belə tanıyır və sevirlər. Bu onun Qurani-Kərimi dilimizə çevirməsi və mərkəzi televiziya ilə apardığı «Haqqın dər- gahı» verilişi ilə bağlıdır. Vasim Məmmədəliyevin «Haqqın dərga- hı» verilişinə başlaması ölkəmizdə böyük sen- sasiyaya səbəb oldu. Çünki 70 il yasaqlanmış dinimizi belə bir alim elmi şəkildə xalqımıza çatdırırdı. V.Məmmədəliyev hər hansı bir dini ayin, mərasim və ya islamla bağlı hadisədən danışanda onu bugünkü reallıqla gözəl şəkildə əlaqələndirir, saflığa, paklığa çağırır, gəncləri- mizin yüksək mənəvi əsaslar üzərində tərbiyə- lənməsini təbliğ edir. Respublikamızda son zamanlar mövhu- mat xarakterli ədəbiyyatın yayılmasının qarşı- sını almaq üçün hörmətli şeyximiz Hacı Al- lahşükür Paşazadənin təşəbbüsü ilə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin nəzdində Elmi-Dini Şuranın yaradılması çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu şuraya görkəmli din xadimləri və alimlər daxildirlər. Təsadüfi deyil ki, belə bir sanballı şuraya məhz Vasim Məmmədəliyev sədrlik edir. Vasim Məmmədəliyevin ərəb dilində sərbəst və gözəl danışması barədə çox yazılıb. Belə ki, müxtəlif ölkələrdən gələn, adətən bir- birindən fərqli məhəlli ləhcələrdə qonuşan ərəblər onunla ərəb ədəbi dilində ünsiyyətdə olarkən özlərini yığışdırırlar. Qeyri-ərəbin ya- nında doğma ana dilində səhvə yol verməkdən ehtiyat edirlər. Vasim Məmmədəliyev nəinki ədəbiyya- tımızın, klassik poeziyamızın, eyni zamanda ərəb, fars şeirinin tanınmış araşdırıcılarından sayılır. O, təsəvvüfü incəliklərinə qədər öyrən- miş, Mövlanə Cəlaləddin Ruminin «Məsnə- vi»si haqqında, hətta, İran və Türkiyə televizi- yalarında dəfələrlə ətraflı çıxışlar etmişdir. Görkəmli alim bu böyük əsərdən çox hissələri əzbər bilir. Vasim Məmmədəliyev Azərbaycan mu- siqisinin, xüsusilə də, muğamlarımızın gözəl bilicisidir. O, dəfələrlə muğam gecələrini apar- mış, respublikanın görkəmli xanəndə və mü- ğənnilərinin yaradıcılıq görüşlərində bir mü- təxəssis kimi çıxış etmişdir. V.Məmmədəliyevin ömrünün əsas hissəsi Bakı Dövlət Universiteti ilə bağlıdır. Ona görə də Azərbaycanın bu ən qabaqcıl təhsil məbədgahını ata ocağı qədər sevir. O, 1959–1964-cü illərdə Şərqşünaslıq fakültəsində oxumuş, 1964–1967-ci illərdə aspirant olmuş, 1968-ci ildən müəllimlik- dən başlayıb, professor, kafedra müdiri və prorek- tor vəzifəsinə (1991–1992) qədər yüksəlmişdir. Vasim Məmmədəliyev universitetdə yeganə şəxs- lərdəndir ki, üst-üstə indiyədək 30 ilə yaxın dekan vəzifəsində çalışır (Şərqşünaslıqda 1981–1991, İlahiyyatda 1993-cü ildən). V.Məmmədəliyevin geniş mənada şərq- şünas-alim kimi elmi fəaliyyətinə qısa nəzər saldıqdan sonra onun Azərbaycanda və islam aləmində əldə etdiyi nailiyyətləri bir neçə kəl- mə ilə yekunlaşdırmaq olar. Əgər 50-ci illərin sonundan başlayaraq, şərqşünaslıq aləmində mərhum prof. Ələsgər Məmmədovun sayəsində Bakı praktik ərəb dili öyrədən ən məşhur mərkəzlərdən biri hesab edilirdisə, hal-hazırda paytaxtımızın ərəb dilçi- liyinin tanınmış ocaqlarından birinə çevrilmə- sində sovet samişünaslarının lideri akad. G.V.Se- retelinin nəzəri məktəbini keçmiş Vasim Məm- mədəliyevin əvəzedilməz xidməti olmuşdur. O, bu sahədə 50-dən çox elmlər namizədi və fəl- səfə doktoru, 4 elmlər doktoru yetirmiş, özü isə Azərbaycan şərqşünaslarının öndəri kimi dünyanın müxtəlif ölkələrində – Rusiya, Gür- cüstan, Polşa, Türkiyə, İran, İraq, Misir, Livi- ya, Səudiyyə Ərəbistanı, Suriya, BƏƏ, Kü- veyt, İndoneziya və sairədə keçirilən elmi top- lantılarda ləyaqətlə vətənimizi təmsil edir. Ərəb dilçiliyi və ilahiyyat sahəsində nail ol- duğu elmi nəticələr ərəblərin özləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, V.Məmmədəliyev İraq, Suriya və Misirdə Elmlər Akademiyasına müxbir üzvü seçilmişdir. 1994-cü ildə 60-a yaxın dövləti təmsil edən İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı nəzdindəki Yüklə 7,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|