N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
378 Natrium bioloji mayelərdə, kalium isə toxumalarda çox- dur. Məsələn, qan zərdabında natrium 335 mq%, kalium 20 mq%, əzələlərdə isə natrium 38 mq% və kalium 320 mq%-dir. Kaliumun 95%-dən çoxu eritrositlərdədir. Bu elementlər osmos təzyiqinin yaranmasında (xüsusilə natrium), buferli məhlulların əmələ gəl- məsində, ayrı-ayrı orqanların (sinir sistemi, ürək, əzələlər, damar- lar və s.) fəaliyyətində iştirak edir. Natrium əzələlərin oyanmasını artırır, kalium isə əksinə ləngidir. Qidada natrium az olanda insan və heyvanlarda adinomiya xəstəliyi baş verir. Kalsium ən çox (97%) fosfat və karbonat turşusunun duzları şəklində sümük toxumasında rast gəlinir. Qalan orqan və toxumalarda ion şəklində, yaxud zülallarda (məsələn, kazeinlə) birləşmiş haldadır. Kalsium sinir oyanmalarını, toxuma zülallarının su ilə bir- ləşmək qabiliyyətini, hüceyrələrin sızma xüsusiyyətini (keçrici- liyini) azaldır, qanın laxtalanmasında iştirak edir, ürəyin fəaliyyə- tini artırır. Fermentlərin fəallığına da təsir göstərir. Lesitinazanı fəallaşdırır, dipeptidazaların fəallığını azaldır. Kalsium 25–35% sidiklə, 65–75% isə nəcislə ifraz olunur. Maqnezium hüceyrədaxili kationdur. Mitoxondriyalarda oksidləşməklə fosforlaşmanı sürətləndirir. Nüvədə və ribosomlar- da zülallarla və nuklein turşuları ilə birləşmiş halda olur. O, ADF və ATF-lə komplekslər əmələ gətirməklə onları fəallaşdırır. Bu da pirofosfat qrupunun ikivalentli kationlarla birləşmək qabiliyyəti və hüceyrələrdə maqnezium ionunun qatılığının çoxluğu ilə əlaqə- dardır. Kalsium və maqnizium mübadilə proseslərində bir-birinin antoqanistidir. Maqnizium çox qəbul edildikdə, o kalsiumu zülal- ların və mineral birləşmələrin tərkibindən sıxışdırıb çıxarır. Onun artıq miqdarı böyrəklər vasitəsilə orqanizmdən xaric olunur. 379 Maqnezium ionunun ATF-lə kompleks əmələ gətirmək qabiliyyəti ADF-ə nisbətən 10 dəfə çoxdur. ATF isə MgATF 2- kompleksi şəklində daha fəal olmaqla, fermentativ reaksiyalarda fosfatın donoru rolunu oynayır. Maqnezium ionu mübadilə pro- seslərində vacib biostimulyatordur, zülalların biosintezində, irsiy- yətlə əlaqədar çevrilmələrin nizamlanmasında, əzələlərin qısalma- sında, bir sıra fermentlərin (fosfataza, peptidaza, karboksilaza və s.) fəallaşmasında iştirak edir. Maqneziumun 70%-ə yaxını fosfatlar və karbonatlar şək- lində sümük toxumasındadır. Fosfor fosfat turşusunun duzları şəklindədir. O, bəzi zülal- ların (fosfoproteidlər), lipidlərin (fosfatidlər), karbohidratların törəmələrinin (monosaxaridlərin fosfat efirləri), nukleotidlərin (nukleozidfosfatlar) və s. birləşmələrin də tərkibinə daxil olur. Mübadilə proseslərdə: zülalların, karbohidratların, yağların parçalanmasında fosforun rolu çox böyükdür. Fosfat turşusu bir sıra kofermentlərin də tərkib hissələrin- dən biridir. O, kalsiumla birlikdə sümük toxumasının əsasını təşkil edir. Bədəndəki fosforun 87%-i sümük toxumasındadır. Bunların yəni fosfor və kaliumun mübadiləsi pozulduqda tetaniya, raxit və Mg 2+ O - - O O │ │ │ Mg ATF 2- Adenin-riboza ─O─P─O─P─O─P─O - ║ ║ O O O O ║ ║ Mg ADF - Adenin-riboza ─O─P──O──P─O - │ │ - O─Mg 2+ ─O- 380 osteomalyasiya xəstəliyi baş verir. Kükürd əsas üzvi birləşmələrin: bəzi aminturşularının, peptidlərin (qlütation), zülalların, hormonların və fermentlərin tərkibində olur. Kükürd bəzi vitaminlərdə də (tiamin, biotin) vardır. Bun- larda kükürd reduksiyalaşmış formada: hidrogen-sulfidin qalığı şəklindədir. Kükürd sulfhidril qrupu şəklində oksidləşmə-reduk- siya reaksiyalarında mühüm rol oynayır. Lakin mukopolisaxarid- lərdə kükürd oksidləşmiş formada, sulfat turşusunun qalığı şəklin- dədir. Kükürd ən çox tükdə (yunda), buynuzda, dırnaqda və lələkdə olur. Onun qeyri-üzvi birləşmələrinin çoxu (60%-ə yaxını) dəridə toplanır. Kükürd orqanizmdə əmələ gələn bir sıra zərərli maddələrin (fenol, krezol, indol, skatol və s.) sulfat turşusunun efirləri şəklin- də zərərsizləşməsində mühüm rol oynayır. O, orqanizmə zülallarla daxil olur. Onun çox hissəsi (60–70%) sidiklə sulfatlar (natrium- sulfat, kalium-sulfat, ammonium-sulfat, kalsium-sulfat, maqne- zium-sulfat), az qismi isə sulfat turşusunun efirləri (fenol-kükürd, indoksilkükürd, krezolkükürd turşuları və s.) şəklində ifraz olunur. Dəmir ən çox (60–70%) porfirinin törəmələrində (hemoq- lobin, mioqlobin), katalazada, peroksidaza və sitoxromlarda olur, zülal komplekslərində isə nisbətən azdır. Qan plazmasında beta- qlobulinlərlə birləşərək transferrin əmələ gətirir. Dəmir orqanizmdə baş verən oksidləşmə-reduksiya proses- lərində, immunobioloji reaksiyalarda, boy artımı və qanyaranma proseslərində aktiv iştirak edir. Dəmir mübadiləsi qan zərdabında dəmirin daşıyıcısı rolu oynayan ixtisaslaşmış zülali maddə- siderofillin vasitəsilə həyata keçirilir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|