N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

364 
 
dur.  Belə  ki,  bu  turşular  orqanizmdə  xəstəliktörədici  mikrobların 
fəaliyyətini minimuma endirir. Bioloji aktiv maddələrin (prostaq-
landinlər,  prostatsiklin,  tromboksan,  leykotreinlər  və  s.)  məhz 
tərkibində  bir  neçə  ikiqat  rabitə  olan  ali  yağ  turşularında  əmələ 
gəldiyi sübut olunmuşdur. Doymamış ali yağ turşularına F (essen-
sial) vitamini də deyilir.  
 
 
12.8 Yağların (triqliseridlərin) sintezi 
 
Yağların  biosintezinin  əsas  substratı  1-fosfoqliserin  və 
asil-Ko  A  molekullarıdır.  Sintez  transasilləşmə  reaksiyası  nəticə-
sində  baş  verir.  Bu  prosesdə  1-  fosfoqliserin  molekulu  qliserinin 
fosforlaşmasından  və  ya  fosfodioksiasetonun  reduksiyasından 
alınır. Asil-Ko A molekulu isə yağ turşularının sintez prosesi və β-
oksidləşməsi zamanı əmələ gəlir.  
Əvvəlcə  transasilləşmə  reaksiyası  nəticəsində  fosfatid 
turşusu (fosfatidildipalmitin) əmələ gəlir.  
 
                O                                                                 OH 
 
2C
15
H
31
−C~S−KoA + HO−CH
2
−CH(OH)−CH
2
−O−P=O 
         Palmitil-KoA                                     1-Fosfoqliserin 
                                                                                    OH 
                                                      O 
 
                                       CH
2
−O−C−C
15
H
31
 
 
                                            
                O 
 
Qliserofosfatasiltransferaza
 
                                       CH−O−C−C
15
H
31
 + 2HS−KoA 
 
                                                          OH 
                                       CH
2
−O−P=O 
                                                          OH 
                                              Fosfatidildipalmitin 
                                                (fosfatid turşusu) 
                              

---

365 
 
 
Əmələ gəlmiş fosfatid turşusu fosfatidatfosfohidrolaza fer-
mentinin  təsiri  ilə  hidrolizə  uğrayaraq  dipalmitinə  (diqliseridə) 
çevrilir. 
 
Diqliserid  yenidən  diqliseridtransasilaza  fermentinin  təsiri 
ilə  asil-Ko  A  molekulu  ilə  tripalmitin  (triqliseridi)  molekulunu 
əmələ gətirir.  
Triqliseridlərin  sintezi  prosesini  sürətləndirən  fermentlər 
qrupuna qaraciyər və s. toxumalarda rast gəlinir.  
 
 
 
12.9 Lipid mübadiləsinin pozğunluqları 
12.9.1 Lipidlərin həzm və sorulmasının pozulması 
 
Yağların  və  lipoidlərin  həzm  olunmasında  mədəaltı  vəzi-
nin ifraz etdiyi fermentlərin (lipazanın) və ödün mühüm rolu var-
dır. Buna görə də, mədəaltı vəzi şirəsinin və ödün bağırsağa tökül-
məsinin  pozulması  yağların  orqanizm  tərəfindən  mənimsənilmə-
sini nəzərə çarpacaq dərəcədə azaldır.  
Mədəaltı  vəzi  şirəsinin  bağırsaq  mənfəzinə  ifraz  edilmə-
sinə maneəçilik törədən xəstəliklər nəcisdə yağların miqdarının  
               O                                                              O 
 
CH
2
−O−C−C
15
H
31
              
Fosfatidatfos-
       CH
2
−O−C−C
15
H
31
 
              O                        
      fohidrolaza                                  
O 
 
CH−O−C−C
15
H
31
 + H
2
O                         CH−O−C−C
15
H
31
 + H
3
PO
4
 
 
                   OH 
CH
2
−O−P=O                                           CH
2
−OH 
                   OH 
  Fosfatidildipalmitin                                             Dipalmitin (diqliserid) 

---

366 
 
kəskin sürətdə artmasına (steatoreya) səbəb olur.  
Pankreas şirəsinin bağırsaqlara tökülməsinin pozulması ilə 
nəticələnən  xəstəliklər  anadangəlmə  və  qazanılma  ola  bilər. 
Anadangəlmə  xəstəliklərə  pankreas  kanalının  aplaziyasını,  mədə-
altı  vəzinin  hipoplaziyasını  və  fibrozunu  misal  göstərmək  olar. 
Bunlardan mədəaltı vəzinin fibrozu nisbətən çox rast gəlinir.  
Mədəaltı  vəzinin  fibrozu  autosom-resessiv  yolla  nəslə 
verilən irsi  xəstəlikdir. Bu xəstəlik zamanı mədəaltı  vəzinin  selik 
ifraz  edən  hüceyrələrində  fermentativ  dəyişikliklər  baş  verir  və 
onlardan  ifraz  edilən  şirə  yüksək  suvaşqanlığa  malik  olduğuna 
görə,  tədricən  vəzin  parenximasını  fibrozlaşdırır.  Yaşlı  şəxslərdə 
pankreatik steatoreyaya kəskin və xronik pankreatidlərə, həmçinin 
mədəaltı vəzinin axacağının tutulması kimi xəstəliklərə də təsadüf  
etmək olar.  
 Öd  axacağının  tutulması,  xolesistit  (öd  kisəsinin  iltihabı) 
və  öd  ifrazının  pozulması  ilə  müşayiət  olunan  bəzi  qaraciyər 
xəstəlikləri  (məsələn  Botkin  xəstəliyi)  zamanı  bağırsaqlarda 
yağların həm  həzmi, həm  də sorulması azalır, çünki  bağırsaqlara 
düşmüş yağlar əvvəlcədən ödün təsiri ilə emulsiyalaşdıqdan sonra 
həzm  olunurlar.  Yağların  parçalanması  nəticəsində  əmələ  gələn 
üzvi  turşular  isə  yalnız  öd  turşuları  ilə  kompleks  birləşmələr 
(xolein  turşuları)  əmələ  gətirdikdən  sonra  bağırsaq  divarından 
sorulur.  Bağırsaq  möhtəviyyatında  ödün  miqdarı  azaldıqda, 
yağların  parçalanması  nəticəsində  əmələ  gələn  üzvi  turşuların 
hamısı xolein turşularına çevrilə bilmir və buna görə də bağırsaq 
divarın-dan  sorulmur.  Belə  hallarda  nəcis  bozumtul-ağ  rəngdə 
olur,  onun  tərkibində  çoxlu  miqdarda  parçalanmamış  yağlar  və 
sorulmamış yağ turşuları aşkar edilir (axolik nəcis).  
Bəzi  mədə-bağırsaq  xəstəliklərində  (kəskin  enterokolit, 
dizenteriya,  bağırsaq  vərəmi,  qastritlər  və  s.)  qida  maddələrinin 

---