N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

352 
 
gətirir.  Bu  prosesləri  aşağıdakı  reaksiyalar  vasitəsilə  təsəvvür 
etmək olar. Nəticədə  əmələ  gəlmiş  kəhrəba turşusu  Krebs  siklinə 
qoşulur.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aset-asetil  KoA  asil-tiolaza  fermentinin  və  sərbəst  asetil 
KoA-nın iştirakı ilə tiolitik parçalanma prosesinə məruz qalaraq, 2 
molekul asetil KoA-ya çevrilir:  
 
 
 
 
 
 
Bu  reaksiyada  əmələ  gəlmiş  asetil  KoA-nın  katabolizmi 
limon turşusu dövranında nəzərdən keçirdiyimiz yolla davam edir.  
β-hidroksi-yağ  turşusunun  oksidləşməsi  spesifik  təsirli 
dehidrogenazanın  iştirakı  ilə  başlayır.  O,  hidrogen  atomlarının 
daşıyıcısı olan NAD-ın iştirakı ilə oksidləşərək, aset-sirkə turşusu-
na  çevrilir.  Sonra  isə  aset-sirkə  turşusu  üçün  xarakterik  olan 
çevrilmələrə uğrayır.  
  
                              O        O                                O
                                                   
 
CH
3
─C─CH
2
─C        +       C─CH
2
─CH
2
─C                
           ║
                  OH  HO                                S-KoA 
          O 
    asetsirkə turşusu                          suksinil-KoA 
 
                                         O                O                                 O 
          CH
3
─C─CH
2
─C              +            C─CH
2
─CH
2
─C 
                       ║
                  S-KoA      HO                               OH 
                     O 
 
                    asetaasetil KoA                           kəhrəba turşusu 
          O             O                                                              O 
          ║             ║                                                              ║ 
CH
3
─C─CH
2
─C + HS─KoA 









tiolaza
asetil
aset
2CH
3
─C─SKoA 
                         │ 
                         SKoA 

---

353 
 
12.4 Yağabənzər maddələrin mübadiləsi 
 
Yağabənzər maddələrə l i p o i d l ə r  də deyilir. Bura fos-
fatidlər,  steridlər  və  s.  aiddir.  Fosfatidlərə  misal  lesitinləri,  kefa-
linləri, serinfosfatidləri və s.-ni göstərmək olar.  
Lesitinlərin  hidrolizindən  qliserin,  yağ  turşuları,  fosfat 
turşusu və xolin əmələ gəlir. Bu sxem formasında belə göstərilir: 
 
 
 
 
 
Lesitin  əvvəlcə  β-vəziyyətində  olan  yağ  turşusunun 
qalığını  ayırmaqla  lizolesitinə,  sonuncuda  qalan  yağ  turşusunun 
qalığını itirməklə qliserilfosfoxolinə çevrilir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
Lesitin 
qliserin 
yağ turşuları 
fosfat turşusu 
xolin 
CH
2
OCOR
1
                                          CH
2
OCOR
1
 
 
CHOCOR
2
                   
                
→              CHOH                        
                
→            
         OH           OH                                     OH          OH 
         │              │                                        │             │ 
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N═(CH
3
)
3
                 CH
2
OPO(CH
2
)
2
N═(CH
3
)
3
 
         ║                                                         ║ 
         O                                                         O 
 
     
α-Lesitin                                                  Lizolesitin 
 
CH
2
OH                                                 OH                         CH
2
OH 
                                                                     
CHOH                       





za
qfxdestera
    N≡(CH
3
)
3
      +       CHOH 
                                                                    │                                │ 
      OH  O         OH                              CH
2
                         CH
2
OPO
3
H
2 
                          │                                 │ 
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N≡(CH
3
)
3
                    CH
2
OH     
            Qliserilfosfat 
 
Qliserilfosforid                                            Xolin                         turşusu 
   xolin... 
 
+R
1
─COOH 
─R
2
─COOH 

---

354 
 
Qliserilfosfoxolində xolinə və qliserinfosfata ayrılır. Bu da  
qliserofosfatazanın iştirakı ilə qliserinə və fosfat turşusuna parça-
lanır: 
 
 
 
 
 
 
Qliserinin və  yağ turşularının  sonrakı  çevrilmələri  yuxarı-
da  göstərildiyi  kimi  gedir,  yəni  son  məhsul  olaraq  su  və  karbon 
qazına  parçalanır,  həm  də  enerji  ayrılır.  Fosfat  turşusu  fosforlu 
üzvi  birləşmələrin  (nukleozidfosfatların,  monosaxaridlərin,  fosfat 
efirlərinin və s.) və qismən fosfat turşusunun duzlarının (kalsium-
fosfat,  natrium-hidrofosfat,  natrium-dihidrtofaosfat  və  s.)  əmələ 
gəlməsində istifadə olunur.   
Azotlu  əsaslar  (xolin,  kolamin  və  s.)  qarşılıqlı  olaraq  bir-
birinə  çevrilə  bilir.  Xolin  oksidləşdikdə  muskarin  və  betain, 
reduksiya olunduqda neyrin əmələ gəlir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
Xolin  sirkə  turşusu  ilə  birləşib  asetilxolinə  də çevrilir. Bu 
da sinir oyanmalarında mediator rolunu ifa edir.  
 
 
 
 
CH
2
OH                                       CH
2
OH 
 
CHOH               

 


HOH
       CHOH     +   H
3
PO
4
 
│                                                │ 
CH
2
OPO
3
H
2
                               CH
2
OH 
       (CH
3
)
3
                                        
         
HO─N─CH
2
─ CH
2
─OCOCH
3 
 
Asetilxolin 
              O 
        C 
        │  H 
        CH
2
 
        │ 
HO─N═(CH
3
)
3
 
 
   Muskarin 
               
        COOH
 
        │  
        CH
2 
        │ 
HO─N═(CH
3
)
3
 
 
Betain 
               
        CH
2 
        ║   
        CH 
        │ 
HO─N═(CH
3
)
3
 
 
Neyrin 

---