N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

343 
 
qruplaşaraq  aktiv  fəal  sirkə  turşusuna  (asetil-KoA)  və  palmitil-
KoA molekullarına çevrilir.  
 
 
 
Nəticədə  stearin turşusundan iki karbon atomu ayrılır fəal 
sirkə  turşusu  (asetil-KoA)  və  fəal  palmitil-KoA  alınır.  Bu  proses 
hər dəfə iki karbon atomu ayrılmaqla (sirkə turşusu əmələ gəlmək-
lə)  nəhayət  dörd  karbonlu  yağ  turşusuna  qədər  parçalanır  o  da  2 
mol sirkə turşusuna çevrilir.  
Belə  oksidləşmədə  çoxlu  miqdarda  enerji  əmələ  gəlir. 
Məsələn  1  mol  palmitin  turşusu  oksidləşdikdə  ayrılan  enerjinin 
müəyyən  hissəsi  (40%)  131molekul  ATF-də  toplanır  və  hücey-
rələr  tərəfindən  istifadə  olunur.  Bu  parçalanmada  7  sikl  β-oksid-
ləşmə baş verir. β-oksidləşmənin son məhsulu CO
2
 və H
2
O-mole-
kullarıdır. Prosesi sxematik olaraq aşağıdakı kimi göstərmək olar.  
 
C
15
H
31
COOH+23O
2
+131H
3
PO
4
+131ADF→ 
→16CO
2
+141H
2
O+131ADF 
 
Əgər  asetil-KoA  əmələ  gəlməsi  azalarsa  o  zaman  HS-
KoA-nın  ehtiyatı  tükənər  və  nəticədə  mitoxondriyalarda  yağ 
turşularının oksidləşməsi dayanar. Qeyd etmək lazımdır ki, tərki-
bində  n  sayda  karbon  atomu  olan  yağ  turşusunun  tam  parçalan-
ması  zamanı  baş  verən  β-oksidləşmə  mərhələlərinin  sayı 
1
2

n
, 
əmələ  gələn  asetil-KoA  molekullarının  sayı 
2
n
-dir.  Buna  əsasən 
                                O            O 
                                                                                            
3-Ketoasetil-KoA-tiolaza 
HS−KoA + C
15
H
31
−C−CH
2
−C~S−KoA 
                  KoA ilə palmitin  
                 turşusunun qalığı 
                                   O     
 
                      C
15
H
31
−C~S−KoA + CH
2
−C~S−KoA 
                              Palmitil-KoA                 Asetil-KoA 
                                O            O 
                                                                                            
3-Ketoasetil-KoA-tiolaza 
HS−KoA + C
15
H
31
−C−CH
2
−C~S−KoA 
                  KoA ilə palmitin  
                 turşusunun qalığı 
                                   O                            O 
 
                      C
15
H
31
−C~S−KoA + CH
2
−C~S−KoA 
                              Palmitil-KoA                 Asetil-KoA 

---

344 
 
tərkibində  karbon  atomunun  sayından  asılı  olaraq  parçalanma-
sından  sintez  olunacaq  ATF  molekullarının  sayını  hesablamaq 
olar. Məsələn, tərkibində 18 karbon atomu olan stearin turşusunun 
toxumadaxili  oksidləşməsi  zamanı  8  dəfə 


1
2
18

 β-oksidləşmə 
baş verir və 9 


1
2
18

 asetil-KoA əmələ gəlir. Deməli, bu turşu-
nun  bir  molekulunun  toxumadaxili  oksidləşməsi  8∙5+9∙12=148 
ATF molekulunun sintezinə səbəb ola bilər.  
Yağ  turşularının  β-oksidləşməsi  karbohidratların  oksid-
ləşməsindən enerji cəhətdən sərfəlidir. Belə ki, bir molekul qlüko-
zanın  (altı  karbon  atomu  var)  CO
2
  və  H
2
O  qədər  oksidləşməsi 
nəticəsində  38  molekul  ATF  əmələ  gəlir.  Ancaq  bir  molekul  yağ 
turşusunun (C
6
-olan)  CO
2
  və  H
2
O  qədər  oksidləşməsi  zamanı  44 
molekul ATF əmələ gəlir.  
Üzvi turşuların bioloji oksidləşməsinin az təsadüf edilən α 
və ω parçalanma yolları da məlumdur.  
Alifatik  turşuların  α-oksidləşmə  yolu  ilə  parçalanmasına 
beyin  hüceyrələrinin  mikrosomlarında  və  bəzi  bitkilərin  inkişaf 
etməkdə olan toxumalarında təsadüf edilmişdir. Həmçinin müxtə-
lif heyvan və bitki toxumalarında alifatik turşular α və ω yolu ilə 
parçalana bilər.  
α-oksidləşmə  yolu  ilə  parçalanmanın  ilk  mərhələsində 
alifatik turşunun α vəziyyətdə olan ikinci karbon atomunda olan H 
atomu OH ilə əvəz olunur. sonra isə  α hidroksiturşu oksidləşərək 
α-ketoturşuya,  o  da  öz  növbəsində  oksidləşdirici  karboksizləşmə 
prosesinə  uğrayaraq  zəncirin  uc  hissəsində  olan  karboksil  qrupu 
itirilir.  Beləliklə,  alifatik  turşu  molekulunda  olan  karbon  atomla-
rının sayı hər bir oksidləşmə dövrü ərzində bir ədəd azalır. Oksid-
ləşmənin növbəti mərhələləri həmin prosesin təkrarı ilə başa çatır. 
Bütün deyilənləri aşağıdakı qısa sxemlə izah etmək olar. 

---

345 
 
 
 
 
 
 
 
Bu  prosesin  ilk  mərhələsi  monooksigenaza  fermentinin 
ktalizatorluğu  şəraitində  (mitoxondrilərdə)  həyata  keçir.  Göstəri-
lən fermentin fəaliyyəti üçün mühitdə oksigen, Mg
2+
və NADF-H
2
 
olmalıdır. α-oksiturşuların  oksidləşdirici karbokilsizləşmə prosesi 
endoplazmatik şəbəkə həyata keçirir. Bəzi müəliflərin fikrinə görə 
13 – 18 karbon atomu olan alifatik turşuların α-oksidləşmə prosesi 
yağ turşularının peroksidazası adlanan fermentin iştirakı ilə həyata 
keçir.  Bu  zaman  əvvəlcə  turşunun  karboksil  qrupu  molekul 
zəncirindən CO
2
 şəklində ayrılır və molekulda olan ikinci karbon 
atomu  aldehid  qrupuna  çevrilir.  Bundan  sonra  isə  aldehid  oksid-
ləşməsi  nəticəsində  molekulunda  karbon  atomlarının  sayı  əvvəl-
kinə nisbətən 1 ədəd az olan üzvi turşu əmələ gətirir. Bu prosesdə 
iştirak edən hidrogen-peroksid toxumalarda olan flavoproteidlərin 
oksidləşməi nəticəsində yaranır:  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    
R─CH
2
─CH
2
─COOH + ½ O
2
 → R─CH
2
─CH─COOH                 
                                                                      │ 
                                                                      OH 
→ R─CH
2
─C─COOH 
    
 
→     R─CH
2
─COOH + CO
2
 
                    ║ 
                    O 
-H
2
O 
+
½ O
2 
R─CH
2
─CH
2
─COOH 
     ↓ + H
2
O
2
 
            yağ turşularının  
             peroksidazası 
 
R─CH
2
─C─H + CO
2
 
                 ║ 
                O 
                      NAD 
                      NAD ∙ H
2
 
 
R─CH
2
─COOH 
 
 
 

---