N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

306 
 
Bu reaksiyanın nəticəsində əmələ gələn enerjinin molekul-
daxili  paylanması (bölünməsi) baş verir. Enerjinin çox hissəsi  2-
fosfoenolpiroüzüm  turşusunun  makroergik  rabitəsində  toplanır. 
Hansı ki, bu birləşmə hüceyrədə ən çox enerjiyə malik olan (ener-
jini özündə toplayan) fosfatdır.  
Sonrakı  mərhələdə  bu  birləşmə  piruvatkinaza  fermentinin 
təsiri ilə 1 molekul fosfat turşusu itirməklə enolpiroüzüm turşusu-
na, o, da öz növbəsində piroüzüm turşusuna çevrilir.  
 
 
 
Bu  mərhələdə  də  ehtiyat  enerji  ATF-də  toplanır.  Qlükoli-
zin ümumi balansına nəzər salsaq görərik ki, bir molekul qlükoza-
nın  parçalanmasından  iki  molekula  süd  turşusu  və  iki  molekula 
ATF sintez olunur. Qliseraldehid-3-fosfatdan piroüzüm turşusuna 
2NADN  +  2H
+
  şəklində  dörd  elektron  keçir.  Ümumi  şəkildə  bu 
proses aşağıdakı kimidir. 
Qlükoza + 2ATF + NAD
+
+2F
m
+4ADF + 2NADN + 2H → 
→ 2 Süd turşusu + 2ADF+2NADN + 2H +2NAD
+
+ ATF + 2H
2
O 
Sağ  və  sol  tərəfdə  olan  eyni  molekulları  ixtisar  etdikdə 
tənlik aşağıdakı sadə formaya keçir.  
Qlükoza + 2F
n
 + 2ADF → 2Süd turşusu + 2ATF + 2H
2
O 
Termokimyəvi  proses  nöqteyi  nəzərinə  görə  bu  ümumi 
tənlik iki yerə ayrılır. Birincisi qlükozanın süd turşusuna çevrilmə-
si-ekaotermik proses 
mol
Coul
K
G
9
,
196
0
1



, ikincisi ATF-in  
CH
2
                     ADF       ATF           CH
2
                     CH
3
 
               OH 
C−O~P=O                
Piruvatkinaza
              C−OH                 C = O 
     O       OH                                               O                        O 
C                                                           C                         C 
     OH                                                        OH                      OH  
 
2-Fosfoenolpiro-                                       Enolpiro-               Piroüzüm 
   üzüm turşusu                                      üzüm turşusu               turşusu 

---

307 
 
biosintezi – endotermik proses  
2F
n
 + 2ADF → 2ATF + 2H
2
O,   
mol
Coul
K
G
1
,
61
0
2



 
mol
Coul
K
G
ATF
6
,
30
0



 qəbul etsək, onda aşağıdakı kimi alarıq.  
mol
Coul
K
G
G
G
5
,
138
6
,
61
9
,
196
0
2
0
1
0











 
Standart  enerjinin 
 
0
G

 dəyişməsinin  analizi  göstərir  ki, 
qlükozanın  süd  turşusuna  çevrilməsi  prosesində  ayrılan  enerji 


mol
Coul
K
G
9
,
196
0



 2 mol ATF-in sintezini tam təmin edir. 
Ancaq  qlikogenelizdə  bir  molekul  qlükozadan  üç  molekul  ATF 
sintez olunur.  
Qlikoliz  və  qlikogenoliz  prosesində  enerjinin  istifadə 
effektivliyi  (hansıki  ATF  molekulunda  toplanır)  35-40%  təşkil 
edir.  Enerjinin  qalan  istifadə  olunmayan  60-65%-i  isə  istilik 
şəklində ayrılır.  
Qlikoliz  prosesi  enerji  nöqteyi  nəzərincə  az  effektivdir, 
çünki orqanizm üçün lazım olan enerjinin alınmasına çoxlu miq-
darda  karbohidrat  istifadə  edilir  (sərf  edilir).  Ancaq  fizioloji 
nöqteyi  nəzərincə  qlikoliz  sərfəlidir.  Orqanizm  öz  funksyalarını 
oksigen  çatışmazlığı  şəraitində  də  yerinə  yetirməlidir.  Həmçinin 
qlikoliz prosesinin aralıq məhsulları orqanizmdə digər maddələrin  
biosintezi üçün lazımlı materialdır.  
 
 
11.4 Spirtə qıcqırma  
 
Bir  çox  maya  və  mikroorqanizmlər  üçün  şəkərləri  spirtə 
qıcqırtma  xarakterikdir.  Bu  prosesdə  qlükoza  son  məhsul  olaraq 
etil spirtinə və karbon qazına parçalanır. Qlikozanın spirtə qıcqır-
ma prosesi qlikoliz prosesinin  mərhələlərinə  çox oxşardır. Ancaq 
son  mərhələlərdə  bəzi  fərqli  cəhətlər  ayrılır.  Belə  ki,  piroüzüm 

---

308 
 
turşusu ilk mərhələdə piruvatdekarboksilaza fermentinin təsiri ilə 
dekarboksilləşərək asetaldehidə və  CO
2
-yə  parçalanır. Bu proses-
də piruvatdekarboksilaza fermenti onun koferment hissəsi tiamin-
pirofosfat (karboksilaza) və Mg
2+
 ionu fəallaşır.  
 
 
 
 
 
Bu  reaksiya  tam  dönər  olmaması  ilə  xarakterikdir.  İkinci 
mərhələdə  asetaldehid  alkonoldehidrogenazanın  təsiri  ilə  reduk-
siya  olunaraq  etanola  çevrilir.  Bu  prosesdə  qliseralaldehid-3-
fosfatın oksidləşməsindən alınan NADN + H
+
 reduksiyaedici kimi 
təsir edir.  
 
 
 
Nəticədə spirtə qıcqırmanın son məhsulu etil spirti və kar-
bon qazı molekuludur. Bu prosesi ümumi şəkildə aşağıdakı kimi-
dir.  
O
H
ATF
CO
OH
CH
CH
F
ADF
O
H
C
n
2
2
2
3
6
12
6
2
2
2
2
2
2






 
mol
Coul
K
G
9
,
156
0



 
Qlikoliz  prosesində  olduğu  kimi  o  qədər  çox  enerji  alın-
mır.  
 
 
11.5 Karbohidratların aerob parçalanması          
(piroüzüm turşusunun mübadiləsi)  
 
Aerob (oksigenli şəraitdə) parçalanmada qlükozadan əmə- 
                              piruvatdekarboksilaza 
CH
3
─C─COOH                                           CH
3
─CHO + CO
2
 
          ║ 
          O 
                      alkoholdehidrogenaza 
CH
3
─CHO                                           CH
3
─CH
2
OH + NAD
+ 
                            + NADN + H
+
 
           

---