Namangan davlat universiteti

APARTEID
, apartxeyd (afrikaans tilida 
apartheid
– alohida-alohida yashash) — 
irqiy kamsitishning eng ashaddiy ko‗rinishi. Muayyan aholi guruhlarining ular irqiy 
mansubligiga qarab, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va fuqarolik huquqlaridan mahrum 
etishni, hududiy jihatdan yakkalatib qo‗yishgacha borishni anglatadi. A.ning ayrim 
choralari genotsid tusini olishi mumkin. Hozirgi xalqaro huquq A.ni insoniyatga qarshi 
jinoyat deb hisoblaydi. 1973-yilda A. jinoyatlarining oldini olish va jazolash to‗g‗risida 
xalqaro konvensiya qabul qilingan. Yaqingacha A. JARda hukmronlik qilib kelgan, 
asosan oq tanli fuqarolardan iborat Milliy partiyaning siyosati edi. U mamlakat aholisini 
irqiy alomatlarga qarab, uch qism: 1) oq tanlilar; 2) qora tanlilar, ya‘ni tub afrikaliklar; 3) 
indeyslar va duragaylarga bo‗lib boshqarish siyosatini qo‗llab keldi. «Irqiy guruhlarni 
ajratib joylashtirish to‗g‗risida»gi qonunga muvofiq, aholi 74% ini tashkil etuvchi qora 
tanlilar uchun soxta «davlatlar» – bantustanlar tuzildi, afrikaliklarning oq tanlilar 
yashovchi shaharlarda istiqomat qilishi man etildi, A. qoidalarini buzganlarga nisbatan 
qattiq jazo choralari qo‗llanildi. Afrikaliklar, ularga ergashgan indeyslar hamda oq 
tanlilar bir qismining Afrika milliy kongressi va b. vatanparvarlik tashkilotlari 
rahbarligida A. siyosatiga, irqchilar zulmi va kamsitishlarga qarshi uzoq davom etgan, 
jahon hamjamiyati tomonidan faol qo‗llab-quvvatlangan murosasiz ommaviy chiqishlari, 
shu jum., qurolli kurashi irqchilarni chekinishga majbur etdi. Mamlakat va xalqaro-
maydonda yakkalanib qolgan irqchilar siyosiy islohotlar o‗tkazishga majbur bo‗ldi. Tinch 
yo‗l bilan 1994-yil aprelda o‗tkazilgan demokratik saylovlar natijasida hokimiyat 
mamlakat tub aholisi vakillari qo‗liga o‗tdi. 
APATIYA
(yun. 
apatheia 
– loqaydlik, e‘tiborsizlik, beparvolik) — siyosiy 
loqaydlik, siyosiy voqea-hodisalarga nisbatan befarqlik. U siyosiy jarayonlarga ta‘sir 
ko‗rsatish imkoni va qobiliyati yo‗qolganida tug‗iladi.
APATRID
(grek. 
a
– inkor qiluvchi qo‗shimcha va 
patris
– vatan) — tegishli davlat 
hududida yashovchi va shu davlat fuqaroligiga yoki biror chet davlat fuqaroligiga 
mansubligi to‗g‗risida hujjatlari yo‗q kishi, ya‘ni fuqaroligi bo‗lmagan shaxs.