|
National University of Uzbekistan Volume 3National University of Uzbekistanbioetikaning-paydo-bo-lishi-uchun-tarixiy-zaruriyatning-yuzaga-kelishiNational University of Uzbekistan
Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022
Google Scholar indexed
Current Issues of Social Sciences and Humanities
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-479-486
Ijtimoiy-gumanitar fanlarning dolzarb masalalari
482
April, 2022
https://nuu.uz/ International Scientific Conference
burch) ingliz faylasufi I. Bentam (1748-1832 yy.) tomonidan fanga kiritilgan
bo‗lib, burch haqidagi ta‘limotni anglatadi. Asosiy holatlar uning ―Deontologiya yoki
axloq haqidagi ta‘lim‖ kitobida bayon etilgan (1831y). Ushbu modelning asosiy
tamoyillari - ―burchga sodiqlik‖, ―foyda keltirish‖. Ta‘kidlash lozimki, deontologiya
axloqiy burch haqidagi ta‘limot sifatida etikaning tarkibiy qismini tashkil etadi va
vrach etikasini tibbiy faoliyatning u yoki bu vaziyatidagi ma‘lum bir ko‗rinishi, ya‘ni
kasbiy
axloqning
amaldagi
namoyishi
hisoblanadi.[4]
Bioetika modeli.
―Bioetika‖ atamasi 1970 yilda amerikalik olim V.R.Potter
(191l-2001yy.) tomonidan taklif etilgan. Bioetika bo‗yicha tashkil etilgan Strasburg
simpoziumi (1990 y.) ta‘rifiga ko‗ra, bioetika - tibbiyot va biologiya fanlari
rivojlanishi jarayonida vujudga keladigan axloqiy, huquqiy, ijtimoiy muammolarni
o‗rganadigan bilimlar sohasidir. Amaliy etikaning bir qismi sifatida bioetika
sohalararo fan bo‗lib, asosiy maqsadi tibbiyot va biologiya fanlari yutuqlarini tadbiq
etish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan salbiy oqibatlardan insonlar hayoti
va sog‗lig‗ini himoya qilishdi.
Bioetika fani asoschisi masalasi biroz munozarali bo‘lib, ba'zilar nemis
ilohiyotchisi va faylasufi Fritz Yahrni himoya qilishsa (U 1927 yilda o'simliklar va
hayvonlarga nisbatan axloq qoidalariga oid maqolasida «Bio-Etik» atamasini
ishlatgan). Boshqa mualliflar esa 1969 yili amerikalik onkolog va biokimyogar
V.Potter uni muomalaga kiritgan deb hisoblashadi. U 1970 yilda bioetik axloq
atamasini maqolasida ishlatgan va bir yildan so'ng "Bioetika: kelajakka ko'prik"
nomli kitobini nashr etgan. 1999 yili Kosta-Rikada bioetika masalalariga
bag‗ishlangan anjumanda V.Potter nutq so‗zlar ekan, ―Men barchangizdan bioaxloqni
mas‘uliyat, kompetentlik talab qiluvchi hamda barcha madaniyatlarni o‗zida
mujassam etgan va gumanizmni targ‗ib etayotgan yangi etika ta‘limoti sifatida qabul
qilishingizni so‗rardim‖, — dedi. Uning fikricha bioetikaning asosiy g‗oyasi
umuminsoniy qadriyatlarni tibbiy-biologik dalillar bilan uyg‗unlikda ko‗rib
chiqishdan iborat.[5]
A. Shveytseming 1924 yilda chop etilgan ―Madaniyat va etika‖ nomli kitobi
bioetikaning vujudga kelishida dastlabki bosqich sifatida muhim ahamiyat kasb
etgan. A. Shveytser ushbu munosabatni keng qamrovli bo‘lishi lozim deb
takidlaydi. Ilk marotaba universal etikada biotsentrizm ta‘limoti e‘lon qilingan bo‗lib,
uning falsafiy asosini zo‗rlik ishlatmaslik strategiyasi, barcha mavjudotga ziyon
etkazmaslik tamoyili –
aximsa
tashkil etadi. Bioetika
antropotsentrik yo‗nalishdan voz kechib, biotsentrizm tamoyillari
asosida barcha tirik mavjudotga hurmat va insoniy munosabatda
|
|
|