National University of Uzbekistan
Volume 3 | NUU Conference 2 | 2022
Google Scholar indexed
Current Issues of Social Sciences and Humanities
DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-479-486
Ijtimoiy-gumanitar fanlarning dolzarb masalalari
481
April, 2022
https://nuu.uz/ International Scientific Conference
millatgina qodir bo‗lishini albatta barchamiz yaxshi tushunamiz‖[2].
Bioetika- biotibbiyot fani va sog‘liqni saqlash amaliyotidagi so‘nggi ilmiy
yutuqlar natijasida yuzaga kelgan axloq va axloqiy muammolarni tushunish,
muhokama qilish va hal qilishga qaratilgan fanlararo tadqiqot sohasidir.
Bioetika
keng qamrovli, sohalararo fan sifatida o‗zida tibbiyot,
sotsiologiya, psixologiya,
ijtimoiy psixologiya, mantiq, huquqshunoslik, menejment,
dinshunoslik, pedagogika
hamda boshqa tibbiy va notibbiy fanlar yutuqlarini jamlaydi, amaliy tibbiyotning
axloqiy muammolarini o‗rganadi. Bioetikani paydo bo‘lishi
va fan sifatida
shaklanishi sabablari va shart-sharoitlari bilan bog‗liq masalalarni o‗rganish,
jarayonida turli manbalarni o‗rganish, tarixiy va qiyosiy tahlil, analiz, sintez,
umumlashtirish kabi usul va uslublaridan samarali foydalanildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Bioetikaning tarixi uch ming yildan ko'proq vaqtni o'z ichiga oladi. Qadimgi
Hindistonda shifokorlar miloddan avvalgi 2-ming yillikning oʻrtalaridayoq qasamyod
qilganlar. Shifokorlar bu soxani chuqurroq o‘rganish maqsadida turli xil tadqiqolarni
amalga oshirganlar. Odamlar va hayvonlar bo'yicha tibbiy tadqiqotlar tarixi ham uzoq
tarixga ega, ammo ma'lum vaqtgacha ularni amalga oshirish bilan bog'liq axloqiy va
huquqiy muammolar bugungi kunda bo'lgani kabi jamiyat
va tadqiqotchilarning
diqqatini jalb qilmagan. Shunga qaramay, shuni ta'kidlash kerakki, tadqiqotchilar
ushbu muammolarning mavjudligiga birinchilardan bo'lib e'tibor
qaratdilar va
ularning yechimiga yondashuvlarni taklif qildilar. Tibbiy etika - tibbiy xodimlar
faoliyatining o‗ziga xosligi va jamiyatdagi o‗rni bilan belgilanadigan axloq
me‘yorlari va tamoyillari majmuasidir [3].
U
shuningdek, tibbiy faoliyatni tartibga soluvchi axloq me‘yorlari va
mezonlaridan tashkil topgan kasbiy tibbiy xulq sifatida ham e‘tirof etiladi.
Shartli ravishda tibbiy etikani quyidagi tarixiy modellarini farqlash mumkin:
- Gippokrat modeli (eramizgacha 460-377yy. ). Mazkur modelning asosiy mazmuni
―Qasamyod‖da bayon etilgan. Ushbu model patemalizmga (lotinchadan pater - ota)
asoslangan, asosiy tamoyili - ―ziyon yetkazma‖.
- Paratselbs modeli (1493-1541yy.). Bu model o‗rta asrlarda shakllangan bo‗lib,
uning tamoyillari aynan Paratselbs tomonidan nisbatan aniqroq bayon etilgan. Ushbu
modelga ko‗ra bemor va vrach munosabatlari o‗z mohiyati bo‗yicha - vrachning
muruvvati natijasidir. Binobarin, modelning asosiy tamoyili ham -
―ezgulik,
muruvvat
qil‖.
- Deontologik model. ―Deontologiya‖ atamasi (deon. (grech.)-