Ibbiy etika asoslari

---

Tbbiy etika va 
dеontologiyasi asoslari (bioetika). Bioetika modеllari 
haqida. Yatrogеniya. Bеmorlar bilan vеrbal va novеrbal muloqot qilish. 
Maslahat bеrish qoidalari va ko’nikmalari. Kеksa yoshdagi bеmorlar bilan 
muloqot qilish. Tibbiyotda yatrogeniya muammolari. 
 
IBBIY ETIKA ASOSLARI
Tibbiy etika (yunon eticos - axloq, axloqiy o‘rganish), yoki tibbiyot 
deontologiyasi (yunon deon – vazifa, "deontologia" so‘nggi yillarda mahalliy 
adabiyotda keng qo‘llanilmoqda) - axloq me’yorlari to‘plami bo‘lib, tibbiy 
xodimlar o‘z kasbiy vazifalarini bajarishlarida zarur. 
Zamonaviy g‘oyalarga ko‘ra, tibbiy etika quyidagi jihatlarni qamrab oladi: 
-ilmiy-tibbiyot xodimlarining axloqiy-ma’naviy jihatlarini o‘rganadigan tibbiyot 
fanining sohasi; 
-аmaliy - tibbiy amaliyot sohasida, ularning vazifalari kasbiy tibbiy faoliyatda 
axloq me'yorlari va qoidalarini shakllantirish va qo'llashdir. Tibbiy etika bo'yicha 
tadqiqotlar va shaxslararo munosabatlarning turli muammolarini uchta asosiy 
yo'nalishda hal qilishni belgilaydi: 

tibbiy 
xodim-bemor
, 

tibbiy xodim-bemorning qarindoshlari, 

tibbiy xodim-tibbiyot xodimi. 
Tibbiyot sohasidagi har qanday ishchi shafqat, mehribonlik, 
sezgirlik va 
javobgarlik
, bemorga g‘amxo‘rlik va ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishi 
kerak. Ibn Sino bemorga alohida yondashuv haqida: "Siz har bir kishining shaxsan 
o‘ziga xos tabiati borligini bilishingiz kerak. Hech kimga o‘xshamaydigan noyob 
bemor sifatida qarash kerak.” Bu so‘z nafaqat nutq madaniyatini, balki 
xushmuomalalik hissi, bemorning kayfiyatini ko‘tarish, uni ehtiyotkorona 
ifodalash bilan jarohatlamaslik ma’nosini anglatadigan so‘zdir. 

---

Meditsina kasbida alohida ahamiyatga ega bo‘lgan suhbatdoshga hurmat va 
eshitish qobiliyati, suhbat mazmuniga 
qiziqish va bemorning fikri
, nutqning to‘g‘ri 
va qulay tarzda qurilishi kabi universal normalar mavjud. Tibbiy xodimlarning 
tashqi ko‘rinishi ham juda muhimdir: toza libos va bosh kiyimi, poyabzal, tirnog‘i 
olingan, yaxshi tozalangan qo‘llar. Hatto qadimgi hind tibetlarida shifokor o‘z 
izdoshlariga:"Sizni endi ehtiros, g‘azab, ochko‘zlik, aqlsizlik, behud g‘urur, 
hasad, 
vahshiylik
, masxarabozlik, xatolik, dangasalik va har bir yomon xulq tark 
etadi." Har doim shifokorga parfyumeriya va kosmetika foydalanish mumkin emas 
deb hisoblanadi. Kuchli va o‘tkir hid astma, o‘tkir hiddan bo‘ladigan reaksiyaga va 
uning allergiyasi turli nohush holatlarga olib kelishi mumkin. 
Tibbiy xodimning axloqiy mas’uliyati tibbiy etikaning barcha prinsiplariga 
rioya qilishni nazarda tutadi. Bemorlarga tashxis qo‘yish, davolash, 
davolanish 
holati
, o‘rta va kichik tibbiyot xodimlarining noto‘g‘ri xatti-harakatlari 
bemorlarning jismoniy va ma’naviy azoblanishiga olib kelishi mumkin. Tibbiyot 
xodimining tibbiy sirlarni oshkor qilishi, tibbiy yordamdan voz kechishi, shaxsiy 
hayoti buzilganligini oshkor qilishi va h.k.ga yo‘l qo‘yilishi mumkin emas. 
Bemor boshqa narsalar bilan bir qatorda, u bilan muayyan aloqa qoidalariga 
rioya qilishni ham talab etadi. Bemorga maksimal e’tibor berish, 
uni tinchlantirish
, 
rejimga rioya qilish zarurligini tushuntirish, dori-darmonlarni muntazam iste’mol 
qilishini nazorat qilish, sog‘lig‘ini saqlash yoki vaziyatni yaxshilashga ishontirish 
kerak. Bemorlar, ayniqsa, saraton kasalligiga chalingan bemorlar bilan 
gaplashishda juda ehtiyot bo‘lish kerak. Hozirgi vaqtda antik davrning buyuk 
shifokori Gippokratning aytgan so‘zlari muhimdir:"Bemorni sevish va oqilona 
tasalli bilan o‘rab 
olishlari
, lekin eng muhimi, unga uni tahdid qiladigan narsalar 
haqida bildirmasliklari zarur." Ayrim mamlakatlarda bemorga kasallikning 
jiddiyligi, shu jumladan, o‘lim (o‘limga sabab bo‘ladigan kasallik) ijtimoiy-
iqtisodiy sabablar haqida ma’lumot beriladi. 
Shunday qilib
, AQShda bemor hatto 
saraton o‘simtasining tashxisini ham yashirib yuboradigan shifokorga qarshi da’vo 
arizasi berish huquqiga ega.