Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
Etiraf etmək lazımdır ki, Polşa ordularının bolşevik ordularına vuracağı son zərbənin endirilməsinə mane olan və Kerzon tərəfindən marşal Pilsudskiyə verilən ingilis notasını hazırlayan ingilis hökumətidir, ancaq onlara bu notanı vermək fikrini irəli sürən də Deterdinqdir. Bəli Litvinov yoldaş bütün bunları bilirdi. Litvinovun ayrıca gördüyü bir şey daha vardı. Haaqada ortaya atdıqları təkliflər Avropa ölkələrini yeni rus bolşevik rejiminin əleyhinə yönəldəcəkdir. Moskvadakı bolşevik liderlər də bu təhlükəni sezmiş və dərhal tədbirlər görməyə çalışmışdılar. Litvinov dərhal hərəkətə keçdi və 1922-ci il iyulun 18-də Haaqada olan «Daliy Telerqaf» qəzetinin müxbirindən ümumi inhisar formuluna aid bir xəbəri yaymağı xahiş etdi. «Daliy Teleqrafin» müxbiri qəzetinə göndərdiyi teleqrafında belə deyilirdi: «Sovet hökuməti adından söz deməyə səlahiyyətli olan bir şəxs sovetlərin neft ərazisini əski sahiblərinə qaytaracaqları zaman hər növ işləri görə biləcək bir ümumi şirkət təşkil etmək niyyətində olduqlarını söyləməkdədir. Bütün neft ərazisi üzərində geniş bir imtiyaz əldə edəcək neft şirkəti bu sahə üzərində haqlara sahib şəxsləri də razı salmaqda səlahiyyətli olacaqdır». Sovet hökuməti adından Litvinovun irəli sürdüyü bu yeni təklifin məzmunu aydın idi. Yəni ruslar ingilislərdən qorxduqları üçün ümumi şirkət dedikdə «Royyal Datç-Şell Qrup»u nəzərdə tuturdular. Ruslar bununla eyni zamanda onları Polşa ordularının cəngindən qurtaran İngiltərəyə beləcə minnət borclarını ödəməklə bərabər həm də vaxt qazanmaq istəyirdilər. Deterdinq bolşevik rejiminin təhlükəli vəziyyətlərdən çıxmalarını və bu təhlükələri necə bitərəfləşdirdiyini hamıdan yaxşı bilirdi. O bilirdi ki, əgər ingilis diplomatiyası İngiltərə mənfəətləri istiqamətində təlqin etdiyi fikirlərə sahib çıxaraq Rusiyanı yıxılmaqdan qurtarmasa idi, yeni qurulmuş bolşevik rejimi məhv olardı. Onun fikrinə görə elə bir şərait yaranmışdır ki, ruslar ingilislərə arxa çevirə bilməzdilər. Ancaq hadisələr Deterdinqin düşündüyünün əksini isbat etmiş və Rusiya dünyanın başına bəla olmuşdur. Henry Deterdinq rusların yeni təklifləri və onu aldadan düşüncələri istiqamətində dərhal fəaliyyətə keçərək fransızlar və belçikalılarla danışıqlara başladı. Deterdinqin onlara etdiyi təklif bu idi: «Öncə öz aramızda razılığa gələk, çünki ruslar yeni təklifləri ilə Bakının neft sahələrində bir çox şəxs və şirkətə deyil, tək bir trestə imtiyaz verməyi qəbul etməkdədir. Ona görə də, istər istehsalı, istər təmizlənməsi və nəqli baxımından «Royyal Datç-Şell Qrup» ən geniş imkanlara sahibdir. Bakının neft sahələrindəki haqlarımız əbədi qalmaq şərti ilə müştərək bir siyasət yürüdərək aramızda bir konsorsium quraq. Əlbəttə siz də bu konsorsiumun içində olacaq və bütün neft haqlarınızı nəzarətdə saxlaya biləcəksiniz”. Amerikalılar Birinci Dünya müharibəsinə girməmişdən əvvəl də, girdikdən sonra da eynən bugünkü kimi Avropa ölkələrinə geniş kredit vermişdir. Birinci Dünya müharibəsinin sonunda bu kreditlər 21 milyard dollar təşkil edirdi. Amerikanın 1918-ci ildən sonra açdığı kredit və etdiyi yardımın əhəmiyyətini anlaya bilmək üçün o zamanlarda Nyu-Yorkda nəşr olunan «Korent History» adlı aylıq dərgidə Corc Villerin yazdığı məqalədən bu cümləni olduğu kimi veririk: «Bu rəqəm Kanadanın bütün milli sərvətinə, Belçika milli sərvətinin iki mislinə və ABŞ-ın milli sərvətinin onda birinə bərabərdir». Corc Villerin yazdığı kimi həqiqətən fransızlar da, belçikalılar da, istər müharibə dövründə, istərsə də ondan sonra Amerikadan böyük kreditlər almışdılar. Amerikalılar isə hər iki dövləti İngiltərədən ayıran mükəmməl bir vasitəyə sahib idilər və bundan istifadə etməyə çalışırdılar. Hər iki dövlətin Deterdinq ilə müzakirələrə başlamalarından əvvəl yenə «Standard Oyl»un istəyi ilə Fransa və Belçikaya təzyiq edildi. Bu təzyiq qarşısında hər iki dövlət Deterdinqin çox sərfəli təkliflərini rədd etməyə məcbur oldu. ABŞ rəsmən Haaqa konfransına dəvət edilməmişdi. Ancaq, Amerikanın mənafeyi bu konfransda müzakirə olunan məsələlərlə bir başa əlaqəli idi. Bu konfransın nəticəsindən aydın olaraq an- laşılmaqdadır. Konfransın nəticəsi Amerikanın İngiltərədən başqa Haaqa konfransında iştirak edən digər bütün dövlətlərin qərarlarına təsir etdiyini açıqca ortaya qoymuşdur. Çünki ortada heç bir səbəb olmadan və sovet nümayəndə heyətinin anlaşma zəminini tapmaq üçün qeyri-rəsmi də olsa, yeni təkliflər irəli sürdükləri bir zamanda (20 iyul 1920-ci il) Şəxsi Mülklərin İkinci Komissiyasının tələb və təkliflə- rindən sonra konfrans öz işini bitmiş hesab etmişdir. Halbuki, sovet nümayəndəsi Litvinov konfransa 1922-ci il iyulun 19-da bir qərar layihəsi təqdim etmiş və hökumətindən təlimat almaq üçün üç gün möhlət istəmişdir. Ortaya belə bir sual çıxır: Sovet rəsmi nümayəndəsinin də iştirak etmədiyi bir iclasda konfransın öz işinə son verməsi nə deməkdir? «Standard Oyl» şirkəti Genuya konfransında olduğu kimi, bu səfər də Haaqa konfransında iştirak edən dövlətlərin nümayəndələri üzərində nüfuzunu hiss etdirmiş və Deterdinqin Bakı neftini ələ keçirmək üçün bir beynəlxalq konfransdan itsifadə etməsinə mane olmuşdur. Rokfeller bu səfər də Deterdinqə mükəmməl bir dərs vermişdir. Neft qüdrətli idi. Nəhayət neft iki beynəlxalq miqyaslı konfransın yekununu müvəffəqiyyətsizliyə uğratmaqla qüdrətli olduğunu bir daha sübut etmişdir. Haaqa konfransının da Genuya konfransı kimi nəticəsiz başa çatması Deterdinqin planlarını reallaşdırmağa daha çox ziyan vurmuşdur. Deterdinqi Rusiyanın İngiltərədəki səfiri Krasinlə bağladığı müqavilə ilə əldə etdiyi imtiyazlar o qədər də təmin etmirdi. O, Bakı neftinə bütövlükdə sahib olmaq istəyirdi. Haaqa konfransının nəticəsiz başa çatmasının əsas mənası aşağıdakı kimi idi: Artıq Qərb dövlətləri də, «Royyal Datç-Şell Qrup» da, «Standard Oyl» şirkətləri də Bakının neft sahələrindəki imtiyazlarını unutmağa məcburdu. Konfransdan bəzi mənfəətləri uman bolşeviklər də vətənlərinə əliboş qayıtmağa məcbur oldular. Ruslar da, Deterdinq də amerikalılara bu hərəkətlərinin cavabını vermək üçün gələcəkdə aparacaqları mübarizəyə hazırlaşırdılar. Deterdinq bu qənaətə gəldiyi zamanlarda «Standard Oyl» Amerika hökumətini sıxışdırır və Rusiyadan hər necə olursa olsun neft almamaq xüsusunda bir qərar layihəsi ortaya qoyaraq onu tətbiq etməyə çalışırdı. «Standard Oyl» şirkəti beləliklə Rusiyanın Bakıda istehsal etdiyi nefti satmaq üçün bazar tapa bilməyəcək qənaətində idi. Ancaq o yanılırdı. Çünki bilmədiyi bir gerçək var idi. O da Rusiya ilə İngiltərənin Bakı neftinə dair Londonda Xarici İşlər Nazirliyində imzalanmış anlaşma idi. Anlaşmaya görə Deterdinq üç il Bakıda istehsal olunan nefti satmaq imtiyazı əldə etmişdir. Deterdinq bir tərəfdən Bakı neftini satacaq, o bir yandan da mübarizəsini davam etdirəcəkdir. «Royyal Datç-Şell Qrup» şirkəti Bakı neftini Avropaya daşıdığına görə Orta Şərq və Uzaq Şərqdən gətirdiyi netfin miqdarını azaltdı. Bakıda Neft Sindikatının (rus neft kompaniyası) istehsal etdiyi neftin ən yaxşı müştəriləri İngiltərə, Fransa, İtaliya, Belçika və digər Avropa dövlətləri idi. 1924-1925-ci ilin statistikasına görə Rusiya dövlətinin Bakıdan istehsal etdikləri neftin miqdarı 80 milyon ton olmuşdur ki, bunun da 30 milyon tonunu İngiltərə, 14 milyon tonunu İtaliya, 8,5 milyon tonunu Fransa və geridə qalan 5 milyon tonunu isə digər Avropa məmləkətləri satın almışdılar. Rusların Fransa və İtaliyaya neft satmaları Deterdinqin yeni bir oyunu idi. Rusların Avropa bazarlarına girmələri onların mənafelərinə uyğun idi. Onlar Avropa bazarlarına «Standard Oyl»un əleyhinə olaraq girmiş və Rokfellerin bu nəhəng trestini ziyana salmışdılar. Ruslar buna Deterdinqin Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|