yox, onun əsgərlərinin sovetlərə təhvil veriləcəyini bildirdikdə cəsur zabit demişdi:
“Mən yaşadığım müddətdə heç bir qüvvət mənim komandam altında olanları
barbar bir rejimə təslim edə bilməz. Ya hamımız bərabər hürriyyətə qovuşuruq,
yaxud da bərabər ölürük! Mənim birliyim əsir vətənimizin hürriyyət uğrunda
çarpışmış və gözlərimin önündə on minlərlə qurban vermiş olan azərbaycanlılardan
təşkil olunub. Mən bir komandan olaraq onları yalqız başına kommunizmin qanlı
xəncərinə necə təslim edə bilərəm? Mən heç bir zaman övladlarımı yalqız
buraxmaram. Onlarla bərabər ölmək mənim üçün ən böyük bir şərəfdir” (18, s.8-
10)
Belə olduqda müttəfıq ordu rəhbərliyi İsrafil bəyi çoxlu sayda
azərbaycanlı legionerlərlə birlikdə Sovet dövlətinə təslim etmişdi. Sonradan isə
İsrafil bəy “vətən xaini” adı ilə qətlə yetirilmişdi.
Vəziyyətin gərginliyi 1945-ci ilin noyabr ayına qədər davam etdi.
Noyabrda Müttəfiq Qüvvələrin Baş Komandanı general Eyzenhauer kimsənin
könülsüz olaraq sovetlərə təslim edilməməsi haqqında bir açıqlama verdi. (10,
s.49) Müttəfıq dövlətlərin Sovet hökuməti ilə münasibətlərində soyuqluğun
yaranması da bu açıqlamanın verilməsinə təsir göstərmişdi. Müttəfıq dövlətlər
Stalinin gizli niyyətlərini - Avropada qalmaq, kommunist ideyalarının hökm
sürəcəyi ölkələri təsirində saxlamaq istəyini başa düşürdülər.
Lakin hərbi əsirlərin və legionerlərin taleyi təhlükəli olaraq qalırdı.
Tezliklə, M. Ə. Rəsulzadənin başçılığı altında Münhendə “Azərbaycan Demokrat
Birliyi” adlı cəmiyyət quruldu. Cəmiyyət ciddi fəaliyyətə başladı, azərbaycanlı
əsirlərə müraciət hazırladı. “Azərbaycan Demokrat Birliyi”nin azərbaycanlı əsir
və legionerlərə müraciətində yazılmışdı: “Əziz mücahidlər! Altı ildir davam edən
ikinci cahan hərbi artıq sona yetdi: hərb, almanların məğlubiyyəti, qərb
müttəfiqlərinin zəfəri ilə nəticələndi. Bizim mücadiləmiz isə davam edəcək, çünki,
müqəddəs vətənimizi işğal altında tutan sovet kommunist rejimi müttəfıqlərin
yanında yer almaq imkanına sahib oldu. Yurddaşlar! Müqəddəs vətənimizin
bolşeviklər tərəfindən istilasından 21 il sonra ələ keçən bir fürsəti işin
başlanğıcında bəzi səbəblərdən zühur edən xətalara rəğmən yaxşı qarşıladınız və
əldə silah əbədi düşmənə qarşı döyüşlər verdiniz. Vətən övladlarından şəhidlərimiz
oldu, yerləri behişt olsun, hamısını hörmətlə yad edirik. Hərb qəhrəmanı gənclər!
Siz tələsməyin, araqızışdıranların təbliğatlarına inanıb geri dönmək kimi tələsikliyi
qəbul etməyin. Vətəndaşlar, məlumunuz olsun ki, sizlər “Ostministrliklərdə” (Şərq
nazirliyi - N. Y.) işlədiniz, legionlar qurdunuz, cəbhələrdə silahlı cəng yapdınız,
qəzet və jurnal buraxdınız, xalqımız üçün şərəfli xidmətlər göstərdiniz,
qəhrəmanlıqlar etdiniz, dəvətə inanmayın, çünki, hamınız onlara görə vətən xaini
və hərb günahkarı sayılacaqsınız. Bunun da cəzasını hamınız bilin. Vətən həsrətinə
köks gərin. Olduğunuz ölkələrdən ayrılmayın, milli təşkilatlarımız ətrafında
birləşin, bundan aldığınız güclə də mücadilənizi davam etdirin. Əski nəsil bu
davanı 26 ildir belə yürüdür. Ana vətən Türkiyə də sizin arxanızdadır. Hər zamankı
kimi sayıq olun. Özünüzə müvəqqəti yaşayacağınız bir ölkə seçin. Biz sizin
Türkiyəyə hicrət etmənizə kömək edərik, fəqət Amerikaya da gedə bilərsiniz, orası
da elə lap yaxşı ictimai sistemi olan məmləkətdir.
Yurddaşlar, yurdumuza dönənə qədər yaşayacağınız ölkələrdə sizə
bəxtiyar olmanızı diləyirik. Bu vəsiqə ilə qısa adı “ADB” olan “Azərbaycan
Demokrat Birliyi” ətrafında birləşməyə çağırırıq” - Azərbaycan Demokrat Birliyi.
Münhen, 1946-cı il. (195, s.218-219; 14)
Almaniyanın Münhen şəhərində gizli şəraitdə yaşayan M. Ə. Rəsulzadə
Misir kralı Fərrux Almaniyada olarkən onunla əlaqə yaradıb azərbaycanlılara
yardımını xahiş etmişdi. Kral Fərrux 600-ə yaxın azərbaycanlını özü ilə Misirə
aparmışdı. (196, s.231) Bundan əlavə, M. Ə. Rəsulzadənin başçılığı altında
“Türkiyə-Azərbaycan” cəmiyyəti də yaradılmış və bu təşkilat azərbaycanlıların
Türkiyəyə getməsini təmin etmişdi.
M. Ə. Rəsulzadə Ankaraya gəldiyi ilk gündən azərbaycanlıların
Türkiyəyə gətirilməsi və yerləşdirilməsinə çalışdı. Yüzlərlə azərbaycanlı məhz
onun köməyi ilə Türkiyədə sığınacaq tapdı. Qeyd edək ki, cəmiyyətin yardımı ilə
1947-ci ildə Münhendə M. Ə. Rəsulzadənin hazırladığı 33 səhifəlik “Azərbaycan
tarixindən” kitabı nəşr edildi. Kitabın nəşrində Azərbaycan Demokrat Birliyinin
üzvləri Əhməd Yaşar, Məhəmməd Kəngərli, Heydər Atak fəallıq göstərdilər.
Müəyyən maneələr olduğundan kitab Hannover şəhərində nəşr edilmişdi. Kitabın
nəşr yeri isə Münhen göstərilmişdi. Kitab Avropadakı bütün azərbaycanlılara
paylanılmışdı.
Qeyd edək ki, 1947-ci ilin sonlarından başlayaraq M. Ə. Rəsulzadənin
Türkiyəyə-Ankaraya gəlməsinə icazə verildi. Bu razılığın alınmasında dostu,
Türkiyənin dəyərli dövlət adamı Həmdullah Sübhi Tanrıövərin böyük rolu
olmuşdu.
Azərbaycan legionerlərinin xilası və ayrı-ayrı ölkələrdə məskunlaşması
üçün əsas fəaliyyəti M. Ə. Rəsulzadə ilə yanaşı Ə. Fətəlibəyli Düdənginski
aparırdı. Belə ki, M. Ə. Rəsulzadə Almaniyanın Münhen şəhərində, Ə. F.
Düdənginski isə İtaliyanın Roma şəhərində bu işi davam etdirirdilər.
Qeyd etdiyimiz kimi, legionerlərin böyük bir hissəsi Ə. F. Düdənginskinin
başçılığı ilə İtaliyada ingilislərin nəzarəti altında saxlanılırdılar. Ə. F.
Düdənginskinin 1947-ci ilin dekabrın 5-də C. Hacıbəyliyə göndərdiyi məktubda bu
haqda maraqlı məlumatlar vardır. O, məktubunda yazırdı: “Mənim əzizim Ceyhun
bəy! Fuad mənə məlumat verdi ki, tez-tez xəstələnirsiniz. Özünüzü qoruyun. Olsun
ki, tezliklə, böyük Allahın köməyi ilə biz yenidən mübarizəmizi başlayaq.
Beynəlxalq vəziyyət getdikcə bizim xeyrimizə dəyişir. Mən daha çox 1948-ci ilə
ümidlə baxıram.
Avropa düşərgələrindəki həmvətənlərimizin vəziyyəti dözülməzdir.
Üçüncü ildir ki, burada çırpınırıq, lakin qardaşlarımız hamımıza biganədir. Olsun
ki, Misirin köməyi ilə adamlarımızı İtaliyadan göndərə bildik. Artıq ikinci aydır ki,
Dostları ilə paylaş: |