Meandrovun xanım Ruzveltə (Prezident Ruzveltin həyat yoldaşı) məktubunda
yazılmışdı: “SSRİ-dən başqa dünyanın bütün ölkələri düşmən əlinə düşmüş
əsgərlərinə mənəvi və maddi maraq göstərir, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Cəmiyyəti
vasitəsi ilə onların qohumları ilə əlaqələrini təşkil edir. Yalnız Stalinin əmri ilə
ruslar hər köməkdən məhrumdurlar və düşərgələrdə kütləvi ölümə məhkum
ediliblər”. (371, s.247)
Yüksək səlahiyyət sahiblərinə göndərilən məktublarda adamların özünü
öldürməsi hallarına toxunulurdu. 1946-cı ilin fevralında yazılan bir məktubda
bildirilirdi: “Ulduzlu azadlıq bayrağının daldalandığı yerdə biz öz qadınlarımızı və
uşaqlarımızı şüşə qırıntıları ilə öldürməyə, damarlarımızı kəsməyə məcbur idik ki,
qırmızı Moskvaya qayıtmayaq”. (371, s.250)
1945-ci ilin avqustunda Kemptendəki qanlı hadisələrdən sonra, general
Eyzenhauerin göstərişi ilə adamları zorla təhvil vermək müvəqqəti dayandırılsa da,
1945-ci ilin 20 dekabrından, general Maknarniyə əvvəlki qaydanı - gücü yenidən
tətbiq etmək haqqında Vaşinqtondan tapşırıq gəldi. Lakin amerikalı zabit və
əsgərlər əsirlərin təhvil verilməsinə mənfı münasibətlərini gizlətmirdilər.
Bundan əlavə, 1946-cı ilin fevralında Papa XII Piy də adamların məcburi
təhvil verilməsinə mənfı münasibətini bildirdi. Lakin bu etiraza da baxmayaraq,
fevralın 24-də Plattlinqdəki 431 saylı hərbi düşərgəyə iki tabur daxil olub, əsirləri
yaşadığı yerdə əhatəyə alaraq həyətə qovdu və onların özlərini öldürməyinə imkan
yaratmadı. Tezliklə, həmin əsirləri də sovetlərə təhvil verdilər.
Maraqlıdır ki, belə gərgin şəraitdə də almanlar onların tərəfində
vuruşanları unutmur, imkanları daxilində yardım edirdilər. Latviyada, Tkexoda
(Almaniyada) belə hallar olmuşdu. Avstriyanın Liens şəhərində təhvil verilməyə
etiraz olaraq kilsə zəngləri çalınmışdı. Bavariyada Plattlinqdə vağzalda əksəriyyəti
qadınlardan ibarət olan sakinlər təhvil verilmə zamanı yaralılara kömək etmişdilər.
Alman generalı fon Pannvitsə qaçmaq üçün imkan yaradılsa da, ona inanan,
birlikdə döyüşdüyü kazakları qoyub getməmişdi. Alman yarımalbayı Hanzen
“bizim üçün qan tökənləri” xilasa çalışaraq onlara vəsiqələr vermişdi.
Qeyd etdiyimiz kimi, təhvil verilən əsirləri, keçmiş sovet zabit və
əsgərlərinin əksəriyyətini güllələyirdilər. Keçmiş sovet generalı Vlasovu 1946-cı
ildə güllələdilər. Sovet ordusunun inanılmış zabitlərindən olan, “Pravda” qəzetində
ünvanına təriflər yazıları (309) başçılıq etdiyi 99-cu diviziyası nümunə göstərilən
(279) 1941-ci ilin fevralın 23-də SSRİ Ali Sovetinin qərarı əsasında Lenin ordeni
ilə təltif edilən (264, 218) general Vlasov artıq vətən xaini olaraq cəzalandırılırdı.
Maraqlıdır ki, general Vlasov öz ifadələrində “vətən xaini” damğasını qəbul
etməmiş, Stalinə olan nifrətini isə bir daha açıqlamışdı.
1946-cı ilin 2 avqustunda “Pravda” qəzetində general Vlasovun edamı
haqqında məlumat dərc edildi. (352)
Tanınmış Azərbaycan zabiti İsrafil bəyin aradan çıxmaq imkanı olsa da, o,
öz əsgərlərini başsız qoymamış, onlarla birlikdə sovetlərə təhvil verilmişdi. İsrafil
bəyi də general Vlasov kimi ağır cəzaya - edama məhkum etmişdilər.
Qeyd edək ki, müxtəlif vasitələrlə Türkiyə ərazisinə keçmiş azərbaycanlı
legionerləri sonradan yerli polis həbs etdi. Türkiyə dövləti isə həmin hərbi əsirləri
Ərzurum - Qars - Sarıqamış marşrutu ilə Türkiyə-SSRİ sərhəddinə gətirib sovet
hökumətinə təhvil vermişdi. (97). Təhvil verilən legionerləri ya cəza “dərəcəsinə”
uyğun olaraq güllələyir, yaxud da Sibirə sürgünə göndərirdilər. Tanınmış yazıçı A.
Soljenitsinın “Arxipelaq Qulaq” əsərində “Vətən xaini”, “Vlasovçular” adı altında
sürgünə göndərilənlərlə bağlı geniş məlumatlar vardır. (340, s. 145; 341,s.32-34)
XIII BÖLÜM
ĠKĠNCĠ DÜNYA MÜHARĠBƏSĠNDƏN SONRAKI ĠLLƏRDƏ
AZƏRBAYCAN LEGĠONERLƏRĠNĠN FƏALĠYYƏTĠ
İkinci Dünya hərbindən sonra mühacir təşkilatların birləşib antisovet
mübarizə aparmasına getdikcə daha çox ehtiyac duyulurdu. Digər tərəfdən isə
müxtəlif ölkələri təmsil edən ayrı-ayrı mühacir təşkilatlarının mövcudluğu və bəzi
hallarda bu qrupların daxili çəkişmələrə meylliyi reallığa çevrilirdi. Bu illərdə bir
neçə rus, gürcü, erməni, tatar təşkilatları ilə yanaşı iki azərbaycanlı təşkilatı da
mövcud idi. Təşkilatlardan biri 1924-cü ildən fəaliyyət göstərən Azərbaycan Milli
Mərkəzi idi. İkinci Dünya hərbindən sonra Azərbaycan Milli Mərkəzi Ankarada
yerləşirdi və Milli Mərkəzin başqanı M. Ə. Rəsulzadə idi.
İkinci mühacir azərbaycanlı təşkilatı “Azərbaycan Milli Birlik Məclisi”
adlanırdı. Təşkilat 1943-cü ildə Berlində yaradılmışdı. Təşkilatın rəhbəri Ə.
Fətəlibəyli Düdənginski idi (sonradan rəhbər C. Hacıbəyli olmuşdu). Başqanlıq
heyətinin üzvləri isə Ceyhun Hacıbəyli, Əkbərağa Şeyxülislam idi. Sonralar
Həsənbəy Kərbəlayi, S. Təkinər, Ə. Aranlı, İ. Əkbər və Səmran Məmmədzadə
təşkilatın rəhbərliyinə daxil idilər. 1972-ci ildə təşkilat bir qrup azərbaycanlının
təşəbbüsü ilə ləğv edildi. Hər iki mühacir azərbaycanlı təşkilat arasında çəkişmələr,
ziddiyyətlər mövcud idi.
Qeyd edək ki, İkinci Dünya müharibəsindən sonra Azərbaycan legionerləri
müxtəlif ölkələrdə dağınıq vəziyyətdə yaşasalar da, yalnız əllinci illərdən ciddi
fəaliyyət göstərməyə başladılar. Bu da, şübhəsiz ki, Qərblə Sovet dövləti arasında
münasibətiərin gərginləşməsi və nəticədə birincinin sovet dövlətindən narazı qalan
qüvvələri daha çox dəstəkləməsi idi. Əslində, Qərbin sərt münasibətini İngiltərənin
Baş naziri U. Çörçill 1946-cı ilin martın 5-də, Amerikanın Fulton şəhərindəki
məşhur nitqində ifadə etmiş və “soyuq müharibə”nin başlandığını göstərmişdi
(263, s. 352)
Dostları ilə paylaş: |