NəSĠman yaqublu

Amerikan  Komitəsinin  yardımı  ilə  1951-ci  il  yanvarın  16-da  bir  çox  rus 
partiyalarının  iştirakı  ilə  Füssen  konfransı  keçirildi.  (132,  s.200)  Konfransda 
mühacir  ruslar  yalnız  Rusiyanın  ərazi  bütövlüyünün  qorunması  şərtilə  qeyri-rus 
təşkilatları ilə işbirliyini mümkün saydılar. 
Bu  işin  davamı  olaraq  yenə  Amerikan  Komitəsinin  yardımı  ilə  1951-ci  il 
avqustun  28-də  Qərbi  Almaniyanın  Ştutqart  şəhərində  mühacir  ruslar  konfrans 
keçirdilər. Bu konfransda onlar Rusiya Millətlərinin Qurtuluş Şurası yaradılmasına 
qərar verdilər. Bununla bərabər, Rusiyadakı milli azlıqların da nümayəndələrini bu 
Şuraya cəlb etmək məqsədi ilə bir Büro da yaradılmışdı. 
Vəziyyəti belə görən M. Ə. Rəsulzadə  Amerikan Komitəsini ciddi tənqidə 
başladı.  Qeyri-rus  xalqların  uzun  illər  idi  ki,  apardığı  qurtuluş  davasına  etinasız 
yanaşan mühacir rus təşkilatlarının maliyyələşdirilməsini düzgün olmayan hərəkət 
adlandırdı. Vəziyyətin getdikcə gərginləşdiyini, əsgi mühacirlərin güclü etirazlarını 
hiss  edən  Amerikan  Komitəsi  rus  mühacir  təşkilatlarına  qeyri-rus  mühacir 
təşkilatları ilə işbirliyinin vacibliyini bildirmişdi. 
Bunun davamı olaraq 1951-ci il noyabrın 7-də Qərbi Almaniyanın Visbaden 
şəhərində  beş  mühacir  rus  təşkilatının  (1.“Rusiyanın  hürriyyəti  üçün  mücadilə 
birliyi”, 2.“Milli Əmək Birliyi”, 3.“Rus Xalq Hərəkatı”, 4.“Xalqın hürriyyəti üçün 
mücadilə  cəmiyyəti”,  5.“Rusiya  xalqlarının  qurtuluşu  üçün  mücadilə  birliyi”  və 
beşi  də  rus  olmayan  millətlərə  mənsub  təşkilatın  nümayəndələrinin  iştirakı  ilə 
konfrans keçirildi. (195, s. 229-230) 
Konfransda  çıxış  edən  A.  Kerenski  “Bölünməz  Rusiya”  fikrini  müdafiə 
edirdi. Qeyri-rus mühacirlər isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının insan haqlarına aid 
prinsiplərini müdafıə edirdilər. Konfransın yekunu kimi bir bəyannamə imzalandı. 
Bəyannaməni azərbaycanlı təmsilçilər da imzaladılar. 
“Rusiyanın  bölünməzliyi”  ideyası  ilə  çıxış  edən,  Azərbaycanın  istiqlalını 
(eləcə  də  digər  rus  məhkumu  xalqların)  xalqın  öz  “iç  işi”  kimi  qəbul  etməyən, 
Azərbaycan davasını (yenə digər xalqların) Rusiyanın daxili məsələsi kimi anlayan 
rus  mühacirləri  ilə  bəyannaməni  imzaladığına  görə  “Milli  Birlik  Məclisi”  M.  Ə. 
Rəsulzadənin  şiddətli  hücumuna  məruz  qaldı.  Bir  çox  şəhərlərdə  hətta  etiraz 
yığıncaqları da keçirildi. 
M.  Ə.  Rəsulzadə  Kerenskinin  hansı  fikirlərlə  yaşadığını  bildiyindən  onun 
başçılıq  etdiyi  rus  təşkilatı  ilə  birgə  işin  əleyhinə  idi.  Kerenski  “Bölünməz 
Rusiya”nın qəti tərəfdarı idi və  hələ  20-ci, 30-cu illərdən  bu  mübarizəsini davam 
etdirirdi. 1930-cu ildə Kerenskinin “Gün” məcmuəsində (N60) “Rus xalqı üzərində 
diktatura”  adlı  məqaləsi  çap  edilmişdi.  Və  elə  həmin  ili  M.  Ə.  Rəsulzadə  “Odlu 
Yurd” dərgisində Kerenskiyə  “Nə ondandır, nə bundan” adlı cavab məqaləsi nəşr 
etdi.  (175)  M.  Ə.  Rəsulzadə  məqalə-məktubda  Sovet  İttifaqındakı  türk 
respublikalarının  istiqlal  və  azad  dövlət  qurmaq  istəklərinə  istehza  ilə  yanaşan 
Kerenskini  tənqid  etdi.  O,  Kerenskini  xalqların  apardığı  milli-azadlıq  hərəkatının 
mahiyyətini  anlamağa  çağıraraq  yazırdı:  “Biz  həmişəlik  olaraq  cənab  Kerenskiyə 

---

bildiririk  ki,  heç  bir  “separatizmdən”,  “Rusiyanın  bölünməsi”ndən  söhbət  gedə 
bilməz.  Bizcə  bu  söz  tamam  başqa  anlamda  işlədilir:  birincisi,  öz  ölkəsini  xarici 
işğaldan  qurtarmağa  yönəldən  xalq  hərəkatını  “separatçı”  adlandırmaq  düzgün 
deyildir”. (325, s.31) 
Məhz  buna  görə  də  “Azərbaycan Milli Birlik Məclisi”  təmsilçilərinin belə 
bir şəxslə, hələ də 50-ci illərdə də “bölünməz Rusiya” ideyası ilə yaşayan Kerenski 
ilə eyni sənədə imza atması M. Ə. Rəsulzadədə ciddi narazılıq doğurmuşdu. 
“Amerikanın  Kommunizm  ilə  Mücadilə  Komitəsi”  başqanı  Don  Levin 
1951-52-ci illərdə Müsavat Partiyası ilə işbirliyi aparmaq üçün M. Ə. Rəsulzadəni 
İtaliya ilə Almaniyaya görüşməyə dəvət etmişsə də, Komitənin “Sovetlər Birliyinin 
mövcud  mühafızəsi”  prinsipinə  dayandığı  üçün  görüş  qəbul  edilməmişdi.  (156, 
s.29) 
Belə  gərginliklərə  baxmayaraq,  əllinci  illərin  əvvəllərində  legionerlərin 
siyasi  və  təbliğati  fəaliyyətinin  yüksəliş  dövrü  oldu.  Belə  ki,  1952-ci  ilin  iyun 
ayının 19-dan 21-nə qədər Almaniyanın Ştarnberq şəhərində rus və rus olmayan 9 
milli  təşkilatın  konfransı  keçirildi.  Konfransda  iki  əsas  komissiya  yaradıldı:  a) 
müvəqqəti millətlərarası siyasi komissiya; b) müvəqqəti radio komissiyası. 
Məhz Ştarnberq konfransından sonra “Amerikan Komitəsi” radio təbliğatın 
qurulması ilə bağlı işi daha da sürətləndirdi. Belə ki, yaradılan “radio komissiyası” 
ciddi olaraq çalışır və yaxın vaxtlarda fəaliyyətə keçəcəyi hiss olunurdu. (126, s. 3-
4) SSRİ-dən olan mühacirlərin birləşdirilməsi və ümumi düşmən olan bolşevizmə 
qarşı mübarizəyə güc verməsi baxımdan tanınmış mühacir C. Hacıbəyli bu tədbiri 
əhəmiyyətli  hesab  edirdi.  (242,  s.  1-2)  Birinci  mərhələni  isə  o,  Visbaden 
konfransının  keçirilməsi  kimi  qiymətləndirdi.  Visbadendə  bu  əməkdaşlığın  ilkin 
əsası qoyulmuşdusa da, Ştarnberq konfransında isə bolşevizmə qarşı güclü mətbu 
işin  təşkili  və  şifahi  təbliğat  vasitəsi  olan  radiostansiyanın  yaradılması  haqqında 
qərar qəbul edilmişdi. 
Almaniyada  və  Fransada  yaşayan  mühacir  və  legioner  qrupları  istər 
Visbaden, istərsə də Ştarnberq konfranslarının əhəmiyyətini belə dəyərləndirirdilər: 
“...  Bizim  hamımıza,  istər  ruslara,  istərsə  də  milli  mühacirətə  imkan  verilir  ki, 
inkişaf etmiş müasir dünya qarşısında öz mövqeyimizi müdafiə edək və xalqımıza 
həqiqətləri  söyləyək,  onları  ruhlandıraq,  işıqlı  gələcəyə  olan  ümidlərini  artıraq”. 
(222, s.2) 
Lakin  legioner  və  mühacirlər  Avropa  ölkələrində  ciddi  problemlərlə 
qarşılaşırdılar.  Bəzi  hallarda  təhqir  olunur,  həbs  edilir,  hüquqsuz  bir  vəziyyətdə 
yaşayırdılar. Qeyd edək ki, Amerikada və Qərb ölkələrində yaşayan legionerlərin, 
Sovet  İttifaqından  qaçqın  düşmüş  şəxslərin  hüquqlarının  qorunması  ilə  SSRİ 
xalqlarının azadlığı üzrə Amerikan Komitəsi daha çox maraqlanırdı. Həmin komitə 
1951-ci ilin fevralın 8-də ABŞ-ın Delaver ştatında yaradılmışdı. (223, s.31) 
Bir  neçə  aydan  sonra  təşkilatın  adı  dəyişdirilib  belə  adlanmışdı: 
“Amerikanın  Rusiya  xalqlarını  Qurtuluş  Komitəsi”.  1953-cü  ilin  martında  isə 

---