NəSĠman yaqublu

sözlərinə  görə,  məhz  Əkbər-Ağa  aylıq  yox,  yalnız  dövrü  (yəni  iki-üç  aydan  bir) 
jurnal buraxmağa onların gücü çatar. 
Buna görə də D. L. dedi ki, “aylıq orqan” sözünü yazmayaq və nəşrin ayını 
da göstərməyək. Mən də elə etdim”. (365) 
Ə.  Fətəlibəylinin  C.  Hacıbəyli  ilə  yazışmalarında  “Azərbaycan”  jurnalının 
fransız  dilində  nəşrinə  də  çalışmaları  qeyd  olunurdu.  Təəssüflər  ki,  Amerikan 
Komitəsinin  nümayəndəsi  jurnalın  fransızca  nəşrinə  maraq  göstərməyib 
bildirmişdi:  “Əgər  Hacıbəyli  Parisdə  yaşamasaydı  və  fransız  dilini  bilməsəydi, 
onda o jurnalın fransızca da nəşrinə ehtiyac qalmazdı”. (366) 
Qeyd  edək  ki,  bu  illərdə  Ə.  Fətəlibəyli  Düdənginski  ilə  C.  Hacıbəyli 
arasında  da  müəyyən  soyuq  münasibətlər  yaransa  da,  ötüb  keçmişdi.  Belə  ki, 
“Amerikan  Komitəsi”nin  nümayəndəsi  D.  Layonun  Parisdə  C.  Hacıbəyli  ilə 
görüşməməsindən o, bərk incimiş və günahı Ə. Fətəlibəylidə görmüşdü. Lakin, Ə. 
Fətəlibəyli C. Hacıbəyliyə məktubunda bu məsələyə aydınlıq gətirib yazırdı: “Mən 
cənab  Aleksanderlə  görüşdüm.  O,  mənə  dedi  ki,  D.  Layon  xəstələndiyinə  görə 
Hacıbəyli  ilə  görüşə  bilmədi.  İndi  sizin  daha  bir  məktubunuz  haqqında.  Siz 
yazırsınız  ki,  çox  işləmisiniz  və  jurnalın  redaktoru  kimi  gərək  imza  qoyaydınız. 
Mən başa düşmədim, belə çıxır ki, mən Sizin arxanızda gizlənmişəm. Lakin, Sizə 
məlumdur  ki,  müharibədən  sonra  mən  bütün  ordenlərimi  taxıb  amerikalıların 
yanına  gedib dedim: “Bəli, mən milli azadlıq hərəkatına rəhbərlik etmişəm və bu 
hərəkatla  bağlı  sözü  olan  istənilən  xalqın  məhkəməsi  qarşısında  dayanmağa 
hazıram. Mən o zaman dediklərimi və yazdıqlarımı bu gün də təkrar edirəm”. (367) 
Şübhəsiz  ki,  çətin,  mürəkkəb  siyasi  mübarizə  həyatının  belə  anlaşılmazlıq 
məqamları  olurdu  və  bu  hallar  Ə.  Fətəlibəylini  və  C.  Hacıbəylini  bir-birlərindən 
heç də uzaqlaşdırmırdı. 
Azərbaycan  mühacir  və  legionerlərinin  fəallaşmasında  1952-ci  ilin 
sentyabrın  12-dən  19-na  qədər  Ştarnberqdə  və  Münhendə  keçirilən  Azərbaycan 
konfransının  da  böyük  təsiri  oldu.  Konfransda  Türkiyədən,  İrandan,  Fransadan, 
Avstriya  və  Almaniyadan  olan  nümayəndələr  iştirak  edirdilər.  Konfransda 
Azərbaycanın  müstəqilliyi,  vahid  antibolşevik  mərkəzin  yaradılması,  gələcək 
mübarizənin qısa proqramı məsələləri müzakirə edildi. 
Eyni  zamanda,  konfransda  Azərbaycan  Milli  Məclisinin  “Milli  Birlik” 
adlandırılması məqsədəuyğun sayıldı. 9 nəfərdən ibarət olan İdarə Heyətinin sədri 
vəzifəsinə  C.  Hacıbəyli,  müavinləri  isə  C.  Kazımbəy  və  Əziz  Alpaut  seçildilər. 
Bundan əlavə, konfransda azad dünyaya, müsəlman ölkələrinə, eləcə də prezident 
Xoysa, Amerikan Komitəsinə, admiral Kerkə müraciətlər qəbul edildi, azad dünya 
ölkələrinin Xarici İşlər nazirlərinə memorandium göndərildi. (225, s. 1-4, 8-10) 
Bu  illərdə  D.  Levin  Ə.  Fətəlibəyli,  Avtorxan,  Kanatbay  və  digərləri  ilə 
görüşərək  maraqlı  müzakirələr  aparırdı.  Rus  mühacirlərinin  nümayəndəsi 
Kerenskinin  “Novoe  Russkoe  Slovo”  (“Yeni  Rus  Sözü”)  jurnalında  D.  Levini 

---

tənqid  etməsinə  baxmayaraq  “Amerikan  Komitəsi”  onlarla  məsləhətləşmələri 
davam etdirirdi. (368, 119) 
1953-cü  ilin  martında  ABŞ  dövlətinin  maliyyələşdirdiyi  “Boişevizmlə 
Mübarizə Koordinasiya Mərkəzi” tərəfindən istiqamətləndirilən “Qurtuluş” radiosu 
öz ilk verilişlərinə başladı. Bu münasibətlə yayılan müraciətdə bildirilirdi: “Qulaq 
asın,  qulaq  asın!  Bu  gün  yeni  “Qurtuluş”  radiostansiyası  verilişlərinə  başlayır. 
Həmvətənlər! Axır ki, bizim öz səsimiz var. Stalinin polis terroru bizi öz evimizdə 
susmağa məcbur etsə də, xaricdə azad danışa bilirik. Azadlığa olan əbədi cəhdimiz 
xalqımızın  qəlbində  sönmədi.  Bizim  ilk  tapşırığımız  azadlığa  çağırışdır. 
Kommunist  rejiminə  müqavimət  hissi  də  xalqımızı  tərk  etməyib.  Biz 
azərbaycanlılar,  eləcə  də  Sovet  İttifaqının digər xaqları,  kommunizmi  məhv edib, 
qəsb  edilmiş  azadlığımızı  qaytarmağa  tam  qərarlıyıq.  Bizim  harda  olmağımızdan 
asılı  olmayaraq,  istər  Sovet  İttifaqında,  istərsə  də  azad  xarici  ölkələrdə  olsun, 
yalnız  bir  istəyimiz  vardır:  Kreml  hakimiyyətinin  yıxılması.  Biz,  hamımız  -
gənclərimiz,  yaşlılarımız,  Stalinin  dəmir  pərdəsi  arxasında  yaşayıb  əzab  çəkən 
sizlərlə bir istək və arzudayıq. 
...  1952-ci  ilin  oktyabrın  16-da  xarici  siyasi  qrupların  nümayəndələri 
Vətənimizi  kommunist  diktaturasından  xilas  etmək  üçün  “Bolşevizmlə  Mübarizə 
Koordinasiya  Mərkəzi”  yaratdılar.  Biz  mövcud  diktaturaya  qarşı  öz  xalq 
hakimiyyəti  prinsiplərimizi  qoyuruq...  Biz  bilirik  ki,  mübarizə  üçün  burdan  hazır 
reseptlər  vermək  mümkün  deyildir.  Vaxtı  çatanda  xalq  özü  necə  etməyi  başa 
düşəcək.  Bizim  radiostansiyanın  başlıca  vəzifəsi  Sovet  İttifaqında  eşidilməyən 
həqiqi  informasiyalarla  dinləyicilərimizi  təmin  etmək,  neçə  illərdir  ki,  aparılan 
sovet  təbliğatının  yalanlarından  azad  olmaqdır!  Bizim  radiostansiyanı  dinləyin! 
Bolşevizmlə mübarizə aparan koordinasiya mərkəzinin səsini eşidin!” (223, s.1-3) 
Qeyd  edək  ki,  hələ  1949-cü  ilin  may  ayının  sonunda  Nyu-York  şəhərində 
ABŞ dövlət rəsmilərinin iştirakı ilə gizli bir müşavirə keçirilmiş və SSRİ-yə, eləcə 
də  digər  sosialist  ölkələrinə  qarşı  ideoloji  hücumu  gücləndirmək  məqsədi  ilə 
nəhəng  bir  orqan  yaradılması  vacib  sayılmışdı.  General  Kleyy  tərəfindən 
müəyyənləşdirilmiş proqramda deyilirdi: “Kommunist rejimini devirmək məqsədi 
ilə psixoloji müharibə  aparmaq üçün  geniş və  həlledici kompaniya  təşkil edilsin” 
(106, s. 71) 
ABŞ  senatı  isə  federal  büdcənin  hesabına  iki  radiostansiyanın 
maliyyələşdirilməsi barədə qanun layihəsini bəyənib qəbul etdi. 
Həmin müşavirədən sonra 1950-ci ilin iyulun 4-də “Azad Avropa”, 1953-cü 
ilin  martın  1-də  isə  “Azadlıq”  radiostansiyaları  Almaniya  Federativ 
Respublikasında  fəaliyyətə  başladılar.  Əvvəlcə  stansiyaların  illik  büdcəsi  34 
milyon dollar idi ki, bunun da 13 milyon dolları təkcə “Azadlıq” radiostansiyasının 
payına düşürdü. Sonradan isə “Azad Avropa” və “Azadlıq” radiostansiyalarına hər 
il 100 milyon dollardan çox vəsait sərf edilirdi. 

---