NəSĠman yaqublu

Mikayıl  isə  yalnız  ikinci  qədəhini  yarısına  qədər  içmişdı.  Arada  Mikayıl  iki  dəfə 
pulu ödəmək bəhanəsi ilə çölə çıxmış və yaxınlıqda yaşayan usta Faustledən çəkic 
götürmüş, Fətəlibəylini də əvvəlcə məhz  həmin alətlə  vurub ölümcül hala salmış, 
sonra boğub öldürmüşdü. (389) 
Ə.  F.  Düdənginski  Münhen  yaxınlığında  Noy-Ulm  şəhərindəki 
qəbirstanlıqda  qardaşı  Seyfullanın  məzarı  yanında  dəfn  edildi.  Ə.  F. 
Düdənginskinin  qardaşı  Seyfulla  1951-ci  ilin  aprelində  41  yaşında  Münhendə 
avtomobil  qəzasında  həlak  olmuşdu.  Qeyd  edək  ki,  M.  İsmayılov  Azərbaycana 
qayıtdıqdan sonra izi itirmək üçün onu öz evində öldürmüşdülər. Bəzi mənbələrdə 
qayıtdıqdan sonra evində asıldığı deyilir. 
Mərhumun  ölümü  münasibəti  ilə  Azadlıq  radiosunun  Azərbaycan  şöbəsi 
dostlarına  və  yaxınlarına  bildirirdi:  “Azadlıq  radiosu”nun  Azərbaycan  şöbəsi 
idarəmizin  unudulmaz  müdiri  və  “Azadlıq”  Radiosunun  görkəmli  başçılarından 
Əbdürrəhman  Fətəlibəylinin  20.11.1954  tarixdə  vəhşicəsinə  öldürüldüyünü  və 
5.12.1954  tarixdə  Noy-Ulm  məzarlığında  yatan  mərhum  qardaşı  Seyfulla 
Fətəlibəylinin  məzarı  yanında  dəfn  edildiyini  mərhumun  əqrəba,  dost  və 
tanıdıqlarına  dərin  təəssüflərlə  bildirir.”Azadlıq”  radiosunun  Azərbaycan  şöbəsi”. 
(120) 
Ə. Fətəlibəylinin ölümü münasibəti ilə Türkiyədə  - İstanbulda Azərbaycan 
Kültürünü  Tanıtma  Dərnəyində  və  Ankaradakı  Azərbaycan  Kültür  Dərnəyində 
matəm toplantısı keçirildi. Toplantıda M. Ə. Rəsulzadə çıxış edib, mərhum mayor 
haqqında öz xatirələrini söylədi”. (121) 
Ə.  Fətəlibəylinin  ölümü  münasibəti  ilə  yaxın  dostu  Əziz  Alpaut  yazırdı: 
“Daha  gün  kimi  sevgi  ilə  dolu  gözləri,  gülər  üzü  gözümün  önündə.  Münhen 
təyyarə  meydanında  qarşılayırdı  məni...  Əbdürrəhmanın  başlıca  qayəsi,  bütün 
düşüncəsi, canından çox sevdiyi yurdu Azərbaycanın qurtuluşu idi”. (19, s. 6) 
Ə.  Fətəlibəylinm  ölümündən  sonra  onun  ailəsinin  də  maddi  vəziyyəti  çox 
ağırlaşdı.  Bununla  əlaqədar  “Azadlıq”  radiosu  Azərbaycan  redaksiyasının  baş 
redaktoru  İsmayıl  Əkbərin  (Ə.  Fətəlibəylinin  ölümündən  sonra  onun  yerinə  İ. 
Əkbər  gətirilmişdi)  Avropadakı  Amerikan  Komitəsinin  vitse-prezidenti  Robert 
Kellə məktubunda yazılmışdı: “Çox hörmətli cənab Kell! İcazə verin, aşağıdakıları 
diqqətinizə çatdırım: “Azadlıq” radiostansiyası Azərbaycan redaksiyasınm mərhum 
baş redaktoru Əbo Fətəlibəyli, məlum olduğu kimi, ailəli idi və onun həyat yoldaşı 
oğlu  ilə  birgə  Ankarada  yaşayırdı.  Hazırda  da  orada  yaşamaqdadır.  Ə. 
Fətəlibəylinin  ölümündən  sonra,  Sizə  məlum  olduğu  kimi,  biz  Amerikan 
Komitəsindən xahiş etdik ki, mərhumun ailəsinə maddi kömək etsin. Və biz ümid 
edirdik  ki,  komitə  bu  işdə  yardımçı  olacaqdır.  Lakin,  komitə  ilə  uzunmüddətli 
yazışmalardan  sonra  Nyu-Yorkdan  belə  xəbər  gəldi  ki,  guya  Fətəlibəylinin  həyat 
yoldaşı  ailə  həyatı  qurmuş  və  öz  oğlu  ilə  heç  nəyə  ehtiyacı  olmadan  rahat  və 
təminatlı  yaşayır.  Biz,  əlbəttə  ki,  Amerikan  Komitəsinin  bu  məlumatına  inanıb 
sakitləşdik. Lakin, alınan məlumat həqiqətə uyğun gəlmir. Belə ki, mən Türkiyədə 

---

ezamiyyətdə  olarkən  Fətəlibəylinin  ailəsinə  baş  çəkdim  və  onların  yoxsulluq 
içində,  yarızirzəmi  şəraitində  yaşadığını  gördüm.  Fətəlibəylinin  həyat  yoldaşı 
işləyir  və  ayda  iki  yüz  türk  lirəsi  alır  ki,  bu  ailənin  dolanışığına  kifayət  etmir. 
Mərhumun  17  yaşlı  oğlu  Əli  bəy  ötən  il  gimnaziyanı  bitirib  və  maddi  imkan 
olmadığından  təhsilini  davam  etdirə  bilməyib.  Belə  vəziyyət,  əlbəttə  ki,  bizim 
hamımımızı çox  narahat edir  və  həyəcanlandırır. Odur  ki,  mərhum  Fətəlibəylinin 
ailəsinin  acınacaqlı  vəziyyətini  diqqətinizə  çatdırıb  xahiş  edirəm  ki,  cənab  Kell, 
Komitə  heç  olmasa,  mərhum  Fətəlibəylinin  oğlunun  təhsili  üçün  onun  ailəsinə 
müəyyən  maddi  kömək  ayırsın.  Xahiş  edirəm  ki,  mənim  Sizə  dərin  hörmətimin 
olduğunu  qəbul  edəsiniz.  Əvvəlcədən  təşəkkürümü  bildirirəm.  İsmayıl  Əkbər”. 
(Türkiyədən alınmış bir arayış da  məktuba  əlavə edilir.  Arayışda  göstərilir  ki,  Ə. 
Fətəlibəylinin  ölümü  günündən  onun  həyat  yoldaşı  dul  qadın  kimi  qeydiyyata 
alınıb.) (108) 
Qeyd  edək  ki,  Ə.  Fətəlibəyli  “vətən  xaini”  elan  edildikdən  sonra  ailəsi  və 
yaxın qohumları həbs edilib sürgünə göndərildilər. (110) 
Ə.  Fətəlibəylinin  qətlə  yetirilməsindən  sonra  Türkiyədə  yaşayan  həyat 
yoldaşı Leyla xanım isə Əli bəylə birgə Amerikaya getdi. Yaxın qohumları onları 
axtarsalar da, bu günə qədər harada yaşadıqlarını öyrənə bilməmişlər. 
Mayor  Ə.  Fətəlibəylinin  vəfatından  sonra  bir  zamanlar  Amerikada 
“Amerikanın  səsi”  radiosunda  işləyən  İsmayıl  Əkbər  Azərbaycan  redaksiyasının 
baş  redaktoru  təyin  edildi.  Sonradan  İsmayıl  Əkbəri  Əli  Aranlı  əvəz  etdi.  Qeyd 
edək  ki,  Azərbaycan  redaksiyasmda  Məcid  Musazadə,  Murad  Şəkili,  Süleyman 
Təkinər  də  çalışır,  böyük  fəaliyyət  göstərir,  sovet  dövləti  əleyhinə  geniş  təbliğat 
aparırdılar. (106, s.70-81) 
Qeyd edək kı, Sovet hakimiyyətinin mövcudluğu dövründə xarici ölkələrdə 
yaşayan  legionerlər  “vətən  xaini”  elan  edilsə  də  yalnız  70-80-ci  illərdə   
Azərbaycanda  olan  qohumları  ilə  məktublaşmaga  və  onlarla  görüşməyə  icazə 
almışdılar. 
Beləliklə,  legionerlərin  İkinci  Dünya  müharibəsindən  sonrakı  fəaliyyəti 
ümumilikdə  Azərbaycanın  azadlığı  və  istiqlaliyyəti  uğrunda  mübarizəyə 
istiqamətlənmişdi. 
XIV BÖLÜM 
 
AZƏRBAYCAN LEGĠONERLƏRĠNĠN ƏDƏBĠ-BƏDĠĠ,  
ĠDEOLOJĠ-SĠYASĠ ĠRSĠ 
 
İkinci Dünya müharibəsi illərində legioner həyatı yaşamağa məcbur olmuş 
həmvətənlərimiz  ədəbiyyat,  tarix,  incəsənət,  mətbuat,  əllinci  illərdən  isə 
ideologiya, siyasət sahəsində çox zəngin irs yaratmışlar. Şübhəsiz, bu irsi zamanın, 
dövrün,  onların  məcbur  yaşadıqları  mühitin  şərtlərindən  kənarda  tədqiq  etmək 
qeyri-mümkündür. 

---