Niftullayev Vaqif Sahibkarlığın əsasları ‘Zaman nəşriyyatı’

Sahibkarlıq riskləri

§ 1. Sahibkarlıqda risklərin mahiyyəti və növləri

Keçmiş sosialist planlı iqtisadiyyat şəraitində təsərrüftt subyektlə- Imin iqtisadi riskləri, demək olar İci, qəbul edilməmişdÜfıBazar müna- sibotlərinə keçid və onun formalaşması şəraitində isə risk sahibkarlığın ən mühüm elementi sayılıı/. Vaxtında risk etmək qabiliyyətinə malik olan sahibkar etdiyi bu “fədakarlığa” görə əlavə gəlir əldə edix'l Kisk dedikdə çox zaman hüquqsuz fəaliyyətin yaradılması da başa düşülür. Bu anlayışın digər xarakterik cəhətləri də vardır.^ Risklərin xa- lakterik xüsusiyyətlərindən biri qarmaqarışıqlıq, gözlənilməzlik, inamsızlıq və təxmini fərziyyədiB.

Sahibkarlıq fəaliyyəti müəyyən təşkilati-hüquqi formaya malik ıniiossisələrin əmlak məsuliyyəti çərçivəsində, yəni öz etdikləri risklər baxımından həyata keçirilir. Sahibkarların məlumatsızlığından istifadə rimoklə bazarda aparılan əməliyyatlar hesabına öz fəaliyyətini canlan- ılırmağa cəhd göstərən xırda və orta firmaların təklifləri daim reklam edilir. Risklərin nəticəsini aradan qaldırmaq üçün təkcə dərrakə və təc- nıbo deyil, həm də kifayət qədər maliyyə vəsaitlərinin olması da zəru-

1. 
   ul ir. Konsultant firmalar, mal göndərənlər və podratçılar adətən risklə- ım kompensasiyası üçün məhdud pul vəsaitlərinə malik olurlar.
   

Bu və digər layihələrin yüksək dərəcədə risklərə malik olması işçiləri məcbur edir ki, onun aşağı salınması imkanlarını axtarsınlar. Uisklərin azaldılmasının əsas vəsaitlərinə aşağıdakılar daxildir:

• 
  layihənin hazırlanmasına kompotent tərəf müqabilləri və məsləhətçilərin cəlb edilməmsi;
  

- proqramla bağlı layihə ərəfəsindəki işlərin və hazırlıq mərhələsi- nın genişləndirilməsi;

- bazar konyukturunun inkişaf tendensiyasının, məhsul və xidmətlərə olan tələbin proqnozlaşdırılması;

• 
  layihənin iştirakçıları, onun icraçıları arasında risklərin bölüş- ılıiriilməsi;
  
• 
  sığorta ilə bağlı məsələlərin vaxtında yerinə yetirilməsi;
  
• 
  gözlənilməz risklərin aradan qalıdıriması üçün vəsait ehtiyatının hıi.:ırlanmasi.
  

Risklərin bölüşdürülməsində layihənin işində iştirak edən şərtlə-

2. 
   do daxil etmək zəruridir. Bu halda riskləri hesablamaq və onlara nə- /ıııot etmək imkanları güclüdür. Risklərin bölüşdürülməsi layihənin maliyyə planının və müqavilə sənədlərinin hazırlanması zamanı reallaşdırılır.
   

80

Layihənin iştirakçıları arasında risklərin bölüşdürülməsi kəmiyyət və

keyfiyyət ifadəsində həyata keçirilir. Risklərin kəmiyyət ifadəsində bölüşdürülməsi zamanı əsasını ehtiyatlar təşkil edən ehtiyat metodlara əsaslanan konseptual modellərdən istifadə olunur.

Risklərin kəmiyyət baxımından bölüşdürülməsi zamanı layihənin iştiirakçıları tərəfindən potensial investisiyaların sayının artmasına və ya azalmasına yönəldilən qərarların qəbul edilməsi nəzərdə tutulur. Bu da iştirakçıların investisiyalar üzrə etdikləri riskin həcmindən asılıdır. Bu proses layihənin icrası zamanı investisiyaların cəlb edilməsi zamanı çətinləşir. Risklərin bölüşdürülməsi ilə bağlı danışıqlarda iştirak edən tərəflər öz üzərinə götürdükləri risklərin xüsusi çəkisi ilə bağlı məsələnin həllində maksimum çeviklik göstərir.

Kəmiyyət ifadəsində risklərin bölüşdürülməsi aşağıdakı sxemdə göstərilmişdir (sxem N« 3).

' Sahibkarlıq təcrübəsində risklərin aşağıdakı növləri formalaşır: maliyyə (kredit), investisiya və bazar. İstehsal riskləri məhsul istehsalı və satışı, istehsal fəaliyyətinin hər hansı növünün həyata keçirilməsi ilə bağlıdır. Risklərin bu növünə məhsul istehsalı və satışının həcminin ixtisar edilməsi, planda nəzərdə tutulmuş maddi və əmlak məsuliyyətinin yüksəldilməsi, qiymətlərin aşağı düşməsi və s. olduqca əhəmiyyətli təsir edir.

' V Kommersiya riskləri məhsulun satışı və xidmətlərin göstərilməsi prosesində yaradılır. Kommersiya risklərinə təsir edən mühüm faktorlara aşağıdakılan göstərmək olar ki, onları da kommersiya əməliyyatları zamanı nəzərə almaq zəruridir.)

^ alınmış istehsal vasitələrinin qiymətlərinin səmərəsiz olaraq dəyişməsi, yəni artması;

- reallaşdırılan məhsulun qiymətinin aşağı düşməsi; ' - tədavül prosesində məhsulun itkisi;

I - tədavül xərclərinin yüksəldilməsi.

^ l Maliyyə riskləri maliyyə sahibkarlığının həyata keçirilməsi və ya maliyyə (pul) əməliyyatlan zamanı yaranır. Maliyyə risklərində maliyyə əməliyyatlan zamanı tərəflərdən birinin ödəniş qabilİ5 ^ətinin olmaması, valyuta əməliyyatlarının məhdudlaşdırılması da nəzərə alınmalıdır. ’

( İnvestisiya risklərinin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri cəlb edilmiş qiymətli kağızlardan ibarət investisiya-maliyyə portfelinin qiymətdən düşməsidir. )

Bazar riskləri isə bazarda faiz dərəcəsinin, milli pul vahidinin və ya valyutanın xarici kurslarının ayrı-ayrılıqda mümkün olan tərəddüdləri ilə əlaqədardır, ^u faktorların təsiri eyni zamanda baş verə bilər.

Sahibkarlıq risklərinin hər bir növü əməliyyatların iştirakından daha çox asılıdır. Layihələrin həyata keçirilməsi zamanı potensial partn- yorların iştirakının məqsədəuyğunluğu ilə bağlı qərarların qəbul edilməsi üçün risklərin təhlili aparılır.

^{IV fəsil. Sahibkarlıq riskləri} 81