Nigar Hüseynova

Yaradılış dastanı  
Altay-Saxa  Türklәri  arasından  Verbitskiy  vә  Radloff  tәrәfindәn  qeydә  alınmış  dastanın 
iki  versiyası  mövcuddur.  İlk  Türk  dastanlarının  xüsusiyyәtinә  malik  olduğundan  hәddәn  artıq 
önәmlidir.  Dastanda  Ulu  vә  Tәk  olan  Tanrı  inamı  hakimdir.  Varlığın  başlanğıcı  olaraq  suyun 
göstәrilmәsi,  sәmavi  dinlәrә  mәxsus  kitabların  vә  digәr  xalqların  kainatın  başlanışı  ilә  bağlı 
ifadәlәriylә üst-üstә düşür (Gökdağ-Üçüncü, 2015:19).  
Alpərtunqa Dastanı
  
Ən  qәdim  dastanlarımızdan  biridir.  Orxon  abidәlәrindә  Doqquzoğuzlar  arasında 
Alpәrtunqa  üçün  tәşkil  olunan  bir  yuğ  mәrasimi  vә  Turfan  yaxınlığında  “Bәzәlik”  mәbәdinin 
divarında Alpәrtunqanın qanlı rәsmi çәkilib. Müsәlman Qaraxanlı dövlәtinin hökmdarları özlәrini 
Alpәrtunqanın  nәsli  kimi  qәbul  edib.  Tanınmış  tarixçi  Atamәlik  Cüveyniyә  görә  buddist  Uyğur 
hökmdarları da onu özlәrini ulu babası sayıb (Köprülü,1986:47-48).  
Hәm  “Qutadqu  Bilik”  hәm  dә  “Divanı  Lüğatit  Türk”dә  İran-Turan  müharibәlәrinә  işarә 
edilib vә “Divanı Lüğatit Türk”dә Alpәrtunqanın Kaşqar şәhәrindә yaşadığı qeydә alınıb. Bu da 
11-ci  әsrdә  Alpәrtunqa  dastanının  türklәr  arasında  çox  yayğın  olduğunu  sübut  edir  (İnan, 
1987:220).