O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti
Bolg’alash va shtamplashni metall strukturasi va xossalariga ta’siri
Yüklə 7,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1.4. Bolg’alash va shtamplashni metall strukturasi va xossalariga ta’siri
Bolg’alash uchun boshlang’ich zagotovka sifatida dendrit strukturaga ega bo’lgan quymalar xizmat qiladi. Po’lat quymaning oddiy tuzilishi 1.9-rasmda ko’rsatilgan. Po’lat quymaning yuza qismi kichkina kristall qatlamlardan iborat. Bu qism birinchi navbatda qotadi. Ikkinchi qatlam mayda va ustun ko’rinishiga ega bo’lgan kristallardan iborab bo’lib, ular issiqlik ketish tomon yo’nalgan bo’ladi, ya’ni qolipga perpendikulyar. Quymaning o’rtasida metallning qotishi sekin kechadi va u yerda o’rtacha va yirik teng o’qli dendritlar xosil bo’ladi. Bundan tashqari quymada sovush jarayonida o’yiqlar, gazli pufaklar va boshqa turdagi nuqsonlar xosil bo’lishi, hamda quymaning kimyoviy tarkibi bir jinsli emasligi bilan farqlanadi. Masalan, oltingugurt bilan fosfor quymaning markazida mujassamlashadi va uning sifatini pasaytiradi. Shunday qilib, dona va xajm bo’yicha kimyoviy tarkibi va strukturasi bir jinsli bo’lmaganligi, hamda nuqsonlar borligi sababli turli joylarda xossalarning notekisligi va ayniqsa markaziy qismlarda mexanik xossalari past bo’lishi kuzatiladi. Yuqorida aytib o’tilgan nuqsonlarni bartaraf etish uchun zagotovkalarga issiq holda ishlov beriladi, masalan bolg’alanadi. Quyma odatda shunday deformatsiyalanadiki, bunda quymaning ko’ndalang kesim joyi kichrayadi va uzunligi esa ortadi. Ko’ndalang kesim maydonini o’zgargarishi ukov deb ataladi va u quyidagi formula orqali aniqlanadi 𝑦 = 𝐹 𝑏 𝐹 𝑚 , (1.2) 𝐹 𝑏 , 𝐹 𝑚 - mos ravishda katta va kichik ko’ndalang kesim maydoni. Bolg’alashda ko’ndalang kesim kattalashishi (cho’ktirish) va kichrayishi (bolg’alab cho’zish) mumkin. Xar qanday holatda ham ukov 1 dan yuqori bo’ladi. 33 1.9 rasm-Po’lat quyma tuzilishi: 1 – kirishilgan qavariq; 2 – kirishilgan g’ovaklik; 3 – mayda kristallar soxasi; 4 – qolip devorlariga perpendikulyar yo’nalgan mayda kristallar soxasi; 5 – tikka kristallar soxasi; 6 – qolip devoriga og’ilgan yirik dendrit soxasi; 7 – o’rtacha va yirik dendrit soxalari; 8 – quymaning tag qismi Struktura tolali bo’lganda po’latning mexanik xossalari tolalarning yo’nalishiga bog’liq bo’ladi. Shu bilan bir paytda turli xil yo’nalishda kesilgan namunalarni sinov natijalari asosida zagotovkalarning xossalarini baholash qabul qilingan. Odatda namunalarni tolalar bo’yicha ularga ko’ndalang va ularga nisbatan ma’lum bir burchak ostida kesish qabul qilingan. Tolalarga nisbatan kondalang kesishda tangetsial, radial va oraliq namunalar farqlanadi. Ko’ndalang va bo’ylama namunalar xossalari orasidagi farqni kamaytirish maqsadida cho’ktirish operatsiyasi qo’llaniladi. Bunda ham optimal bo’lib, boshlang’ich balandlikning yarimigacha cho’ktirish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Natijada bo’ylama va ko’ndalang namunalar xossalarining bir jinsliligi ta’minlanadi. Keyinchalik pokovkalardan tayyor maxsulotni olishda pokovka strukturasining tolaliligi e’tiborga olinishi kerak. Masalan (1.10-rasm), agarda tirsakli valni plastina ko’rinishidagi pokovkadan metall kesish dastgohida oladigan bo’lsak, u holda 34 tolalar kesilgan holatda bo’ladi (1.10a-rasm) va kesilgan tolalardagi joylarning mustahkamligi pasayadi. 1.10-rasm. Plastinadan yasalgan tirsakli val strukturasi: (a) kesish yo’li bilan olingan val va (b) bolg’alash operatsiyasi hisoblangan bukish bilan olingan val Ikkinchi holatda esa valni bukish orqali olishgan. Bunda tolalar shikastlanmagan va ular ohistalik bilan pokovka konturi bo’yicha bukilgan (1.10b- rasm). Bunda olinadigan detal mustahkamligi va turg’unligi oshadi. Yüklə 7,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|