O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti
Yüklə 7,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Solishtirma issiqlik sig’imi
(J/(kg·grad)) 1 °C ga zagotovka massasining birligini qizdirish uchun kerak bo’ladigan issiqlik miqdori bilan tavsiflanadi. Issiqlik sig’imi qanchalik katta bo’lsa, zagotovkani qizdirish uchun ketadigan vaqt ham shunchalik katta bo’ladi, hamda zagotovkaning kimyoviy tarkibiga bog’liq bo’lib, xaroratga deyarli bog’liq emas. Zagotovkaning zichligi qancha yuqori bo’lsa, uning yuza massasi kattaligiga nisbati shuncha kichik bo’ladi va zagotovkani qizdirish uchun unga ko’proq issiqlik yuborishga to’g’ri keladi. Xarorat o’tkazish koeffitsient (m 2 /s) metallni qizdirish tezligini baxolash uchun xizmat qilishi mumkin. Xarorat o’tkazish koeffitsienti po’latning kimyoviy tarkibiga 22 bog’liq. Masalan, sovuq holdagi past uglerodli po’lat uchun xarorat o’tkazish koeffitsienti kattaligi xrom nikelli po’latnikiga qaraganda besh barobar kattaroq. Kam uglerodli po’latlarda xarorat oshgani sari xarorat o’tkazish koeffitsienti ikki barobar kamayadi. Qizdirish jarayonida metallda termik va strukturaviy kuchlanishlar paydo bo’lishi mumkin. Bu kuchlanishlar metallni buzilishiga olib keladi. Agarda metallning plastikligi yuqori bo’lsa, maksimal termik kuchlanishlar soxalarida plastik deformatsiya vujudga keladi va metall buzulmaydi. Shuning uchun metallning plastikligi qanchalik katta bo’lsa, uni shunchalik katta tezlikda qizdirish mumkin. Alangali pechlarda po’latlarni qizdirganda oqsillanish yoki kuyundi xosil bo’lishi va zagotovka yuzalari uglerodsizlanishi kuzatiladi. Po’latlarni qizdirganda kuyundilarni oldini olish usullariga quyidagilar kiradi: - qizdirish tezligini oshirish; - pechda himoyaviy atmosferadan foydalanish. Bunday sharoitga tabiiy gazni yoqgan holda erishish mumkin . - zagotovkalarda himoyaviy qoplamalardan foydalanish. Masalan, shishaning kolloid eritmasi. Xrom, nikel, kremniy va boshqa elementlar bilan po’latni legirlash natijasida, po’lat yuzasida mustahkam qobiq xosil bo’ladi va bu qobiq uni oqsillanishdan saqlaydi. Kuyundi xosil bo’lishini oldini olish yo’li bo’lmasa, kuyundi turli xil (kuyundi sindiruvchi, gidro urib tushirish va xokazo) usullar bilan tozalanadi. Diametri 100 dan 300 mm gacha bo’lgan sovuq zagotovkalarni, hamda kichik quymalarni qizdirish uchun ketadigan vaqtni aniqlash uchun N. N. Dobroxotovning emperik formulasidan foydalanamiz: 𝑇 𝑛 ≥ 𝑎𝐷 𝑧𝑎𝑔 √𝐷 𝑧𝑎𝑔, (1.1) T n – qizdirish vaqti, s; D zag – ko’ndalang kesimi dumaloq bo’lgan zagotovka diametri, m. 23 Quyidagi formula faqatgina po’latlarni oddiy sharoitda qizdirganda, ya’ni t p = 1300 °C va t n = 1200 °C bo’lganda ishlatish mumkin. 𝑎 – koeffitsienti formulada zagotovka turini e’tiborga oladi va po’latlar uchun 10 dan 25 qiymatni qabul qiladi. Induktsion qizdirish Induktsion ta’sir shakllangan elektromagnit energiya oqimini kichik masofalarga uzatilishi va ularni zagotovkada issiqlik energiyaga aylanishiga asoslangan. Bunday energiya oqimini olishda induktiv – katushkalardan foydalaniladi. Ular suv bilan sovutib turiladigan misli trubalardan iborat. Induktsion qizdirishda katushka – induktor birinchi o’ram hisoblanadi, ikkinchi o’ram bo’lib qizdirilayotgan metall hisoblanadi. U induktorga joylashtiriladi. Turli xil chastotali o’zgaruvchan kuchlanishli maxsus generatorlarga induktorlar ulanadi. Qizdirilayotgan metallda issiqlik energiyasi elektromagnit induktsiyasi qonuni asosida vujudga keladigan o’zgaruvchan elektr toki (Fuko tok bo’ronlari) uning orasidan o’tishi natijasida vujudga keladi. Induktsion qizdirishning asosiy ustunliklari: qizdirishning yuqori tezligi, kuyundiga chiqib ketadigan metallning kamayishi, kuyundilar kamayishi natijasida shtampning turg’unligi oshishi, induktsion qurilmani avtomatlashtirish, mehnat sharoitlarini yaxshilanishi, zagotovkalarni qizdirish rejimi turg’unligi, shtamplashdan oldin kuyundilarni tozalash ishlari yo’qligi, qurilmaning kompaktligi. Induktsion qizdirishning asosiy kamchiliklari: qurilmaning qimmatligi, qizdirishga ketadigan elektr energiya xajmi kattaligi, zagotovkalar o’lchami turlicha bo’lganda bir necha induktorlarga ega bo’lish kerak, fasonli zagotovkalarni qizdirishda maxsus turdagi induktorlarga ega bo’lish. Kontaktli elektrqizdirish Bu usulning ishlash printsipi zagotovkadan yuqori kuchga ega bo’lgan tokni o’tkazishga asoslangan. Tok o’tish paytida qarshilikka uchrab, zagotovkada issiqlik vujudga keladi va zagotovka qiziydi. Konaktli elektrqizdirish qurilmasi transformator ko’rinishida bo’ladi va uning ikkinchi o’rami bitta aylanali misli truba bo’ladi. Bu misli truba suv bilan sovutilib turiladi (1.8-rasm). Birinchi o’ram bir 24 necha bo’limlardan iborat bo’lib, u ikkilamchi kuchlanishni 5÷14 volt oralig’ida sozlash imkonini beradi. Qizdirilayotgan prutok ikkilamchi o’ram qatoriga ulanadi. Qurilmalar 50 Gts chastotali tokda ishlaydi. Bu usul bilan profilli zagotovkalarni va doimiy ko’ndalang kesimga ega bo’lgan uzun detallarni qizdirish tavsiya qilinadi. Amaliyotda quyidagi qizdirish sxemalari qo’llaniladi: zagotovkaning uzunligi bo’yicha qizdirish, faqatgina bir uchini qizdirish, uzun zagotovkaning ayrim soxalarini qizdirish, bir vaqtning o’zida zagotovkaning bir necha soxalarini qizdirish. Bu usulning kamchiliklari bo’lib kontaktlarning turg’unligining pastligi va zagotovkaning uzunligi bo’yicha notekisligi. Elektr qarshilik pechlarda qizdirish Elektr qarshilik pechlari alangali qizdirish pechlari singari jihozlangan, lekin ularda forsunkalar o’rniga ishchi bo’shliqda qizdirgich vazifasini bajaruvchi qarshilik elementlari o’rnatilgan. Qarshilik pechlarining qizdirish elementlari katta Om qarshiligiga bardoshli qotishmalardan tayyorlanadi. 1000÷1100 °C oralig’idagi xaroratlarda xromli qotishmalar qo’llaniladi, masalan X15Н60. Undan yuqori xaroratlarda temirxromalyumin qotishmalaridan foydalaniladi. Ishchi xarorati 1300÷1500 °C bo’lgan pechlarda turli o’lchamlarga va sterjen shaklidagi silit va disilitsidmolibdenli qizdirgichlar qo’llaniladi. Po’latlar uchun bu turdagi qizdirish qimmat hisoblanadi. Bundan tashqari bunday pechlarda po’latni qizdirishda kerakli xaroratni olish qiyindir. Buning asosiy sababi pechning qizdirish elementlari turg’unligining pastligidir. Elektrqarshilik pechlarini odatda nisbatan past xaroratda qizdirilishi lozim bo’lgan, rangli metallardan yasalgan zagotovkalarni qizdirishda qo’llaniladi. 25 1.8-rasm. Kontakt elektroqizdirish sxemasi: 1-qizdirilayotgan zagotovka; 2-kontaktlar; 3-transformatorning ikkilamchi o’rami; 4- transformatorning birlamchi o’rami; 5-kontaktor Tuz, shisha va elektrolit eritmalarida zagotovkalarni qizdirish va himoya qatlamlarini xosil qilish Zagotovkalar yuzasini oqsillantirishdan himoya qilish uchun zagotovkalar turli eritmalarda qizdiriladi. Diametri 70 mm bo’lgan zagotovkalar ayrim xollarda BaCl 2 tuz eritmasi bor vannada qizdiriladi. U yerdagi xarorat 1000÷1300 °C bo’lganida metall elektrodlar orqali elektr tokini o’tkazib, ushlanib turiladi. Shtamplashdan oldin tuz zagotovka yuzasidan oddiy suvga tushirish orqali olib tashlanishi maqsadga muvofiqdir. Zagotovkalarni alangali pechlarda qizdirishga qaraganda tuzli eritmalarda qizdirish 20 % ga arzonroq va qizdirish vaqti 2.5÷3 barobar tezroq bo’ladi. Diametri 100÷180 mm gacha bo’lgan zagotovkalar 1300 °C gradusgacha alangali yoki elektr pechlarda eritilgan shisha massasida qizdiriladi. Qizdirilgandan so’ng shishadan zagotovka yuzasida xosil bo’lgan himoya qoplamasi zagotovkani oqsillanishdan va tez sovushdan saqlaydi, hamda moylash materiali sifatida foydalaniladi. Zagotovkalar eritilgan soxalarda qizdirilganda kuymaydi va o’ta qizib 26 ketmaydi. Eritilgan shishada zagotovka qizdirilganda uning yuzasidagi kuyundilar erib ketadi. Yüklə 7,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|