qiymatiga ega em as edi, chunki b u n d a y qiym at ju d a k a m b o ‘lib,
faqat ularni tutib turuvchining bunday pullarni almashtirganda muayyan
qiymatni olish huquqidan guvohlik berardi. Bunday holda pul belgilari
faqat qiymatning vositachi vakillari rolini bajarardi.
Birinchi jah o n urushi haddan ortiq moddiy zararlar keltirib, xo'jalik
faoliyatini izdan chiqargani sababli, dunyodagi barcha mamlakatlarning
hukumatlari real qimm atga ega b o im a g a n ju d a katta m iqdordagi pul
belgilarini chiqarishga kirishdi. Buning natijasida urush tugaganidan
keyin bu m am lakatlarda qadri tushib ketgan pullar miqdori ko'payib
qoldi. Inflatsiya jarayonlari 1930-yillargacha ko ‘pgina davlatlarni o ‘z
girdobiga tortdi. B unday jarayonlar sababli iqtisodiy va moliyaviy
sohalarda yuz bergan deformatsiyalar shunchalik jiddiy ediki, Yevro-
pada urushdan keyin bir qator m am lakatlarda oltin standartni yana
qaytadan tiklashga b o ‘lgan urinishlar kerakli natija bermadi.
XX asrning 70-yillarida oltinning denominallashuvi
yuz berib,
buning
natijasida oltin oldiniga mamlakatning ichki aylanishida m uo m ala va
t o io v vositasi funksiyalarini, so‘ngra 1976-yildan boshlab ja h o n pullari
funksiyasini ham bajarmay q o ‘ydi. Ichki aylanishda va jah o n bozorida
ham qog‘oz va kredit pullari oltinni siqib chiqarib tashladi.
Q o g‘oz pullar
— t o ia q o n li pullarni taq d im etuvchi pul belgilaridir.
Tarixiyjihatdan olganda, qog'oz pullar metall pullar muomalasi asosida
kelib chiqqan. U lar bundan oldin m u o m alad a b o ‘lgan kum ush yoki
oltin tangalarining o ‘rniga tatbiq etilgan. Pullar tovarlarning ayirbosh-
lanishida vositachi b o i i b hisoblanadigan voqelikning o ‘zi, pullarning
muomala vositasi sifatida faoliyat yuritishi obyektiv tarzda to ia q o n li
pullar o'rniga chiqarilgan pul belgilarining muomalasi mumkin ekanligini
tasdiqladi. Kum ush va oltin tangalar ishlatib kelingan ko‘p asrlik tarix
m obaynida siyqasi ch iqqan va o ‘z shaklini y o 'q o tg an , y a ’ni real
og‘irligi kamroq b o i g a n tangalar m uom alad a to ia q o n li tangalar bilan
bir qatorda amal qilishi va xuddi shunday qiymatni ifodalashi qayd
qilindi. Bu metall tan g alarn i a m a ld a h e c h q a nday qiym atga ega
b o im a g a n qog‘oz pullar bilan almashtirish haqidagi fikrga olib keldi.
Ilk q o g ‘oz p u lla r e ra m iz n in g
XIT a s rid a X ito y d a, Y e v ro p a va
Amerikada esa — faqat XVTI—XVIII asrlarda paydo b o i d i. Rossiyada
qog'oz pullar (assignatsiyalar) 1769-yilda joriy etilgan.
Qog‘oz pullarning mohiyati shun d an iboratki, ular pul belgilari
hisoblanadi va, odatda, metallga ayirboshlanadi. Shuning u c h u n qog‘oz
pullar m uom alada vakillik qiymatiga ega b o i a d i va xarid qilish h am d a
t o io v vositasi rolini bajaradi.