M ATEM ATIK TASAVVURLARNJ SHAKLLANTIRISH NAZARIYASI VA
METODIKASINING M AQSAD VA VAZIFALAR1
Tayanch so‘z va iboralar: " T a ’lim to 'g 'r is id a ’gi Qonun, ilmiy va uslubiy
ta 'minlanganlik,
kasbiy tayyorgarlik,
maktabgacha tarbiya,
miqdor,
son,
narsalarning kattaliklari, geom etrik figuralar, matematik bilim, ta'limiy faoliyatlar,
m atem atik tushunchalam i shakllantirishning mexanizmi.
Matematik tasawurlarni shakllantirish metodikasi nazariyasining tarixi,
hozirgi
holati va
zamonaviyligi.
0 ‘zbekiston
Respublikasining
“T a’lim
to ‘g 'risid a”gi Qonuni va Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi taiablari asosida
maktabgacha yoshdagi bolalarga ta ’lim-tarbiya berishning asosiy maqsadi yosh
avlodni istiqlol mafkurasi asosida so g lo m , har tomonlama rivojlangan shaxs
sifatida tarbiyalash va maktab ta ’limiga tayyorlashdan iboratdir.
M aktabgacha yoshdagi bolalarga ta ’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari
bolalarni jism oniy, aqliy va m a’naviy jihatdan rivojlantirishda ularning tug‘ma
layoqati, qiziqishi, ehtiyoji va imkoniyatlarini hisobga olgan holda, milliy va
umuminsoniy qadriyatlar asosida muntazam ta ’lim olishga tayyorlashdan iborat.
M aktabgacha
ta ’lim
yoshidagi
bolalarga
ta’Jim
berish
jarayonini
takomillashtirishning asosiy vazifalaridan biri bo‘lajak pedagogning ilmiy va
uslubiy ta ’minlanganligi, uning kasbiy tayyorgarligini oshirishdan iborat.
M aktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda miqdor va son, narsalarning kattaliklari va
shakli, geometrik figuralar haqidagi tushunchalami shakllantirish uchun bir xil
harakat usullarini har xil vaziyatlarda va har xil ko‘rsatma materiallar bilan ko‘p
martalab aytib ko'rsatish ularni bolalar o ‘zlashtirishlariga imkon beradi.
M atematik bilimlar bolalarga, ular nimani bilib olganliklari va nimaning
uddasidan chiqa olishlarini hisobga olgan holda, aniq tizim va ketma-ketlikda
beriladi. Bolalarning matematik tushunchalami muvaffaqiyatli o ‘zlashtirishi,
ularning idrokim. ya'ni sensor tuyg'ularini o ’stirish bilan bevosila bog'liqdir.
L 'm u m k i s h t in s h
va
a b s lr a k tla s h tir is h
qobi li vali
predrr'.etlarning
x u s u s ij a tl a r ir . : ur;k:!ash va sh u x u s u s i \ a l l a r g a q a r a b m a z k u r pre d m c 'Ja rn i bir-
biriga taqqoslash ham da gum hlarga ajratish
as o s i d a
o ‘sib boradi.
S h u n i n g u c h u n
bola maktabga borguniga qadar unda matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun
maktabgacha ta'lim tashkilotlarida barcha o'quv-tarbiya ishlari
bir-b ir i
bilan uzviy
bog‘liq ravishda
is h
olib boriladi. Fan-texnika nihoyatda
j a d a l
rivojlanayotgan
bugungi davrda bolalarning turli sohalardagi tajribalarni sodda holda
o 'r g a n i s h i
va
ulardan am aliyotda foydalana olishi uchun ularning maktabgacha yoshdan kerakli
va zarur bilimlarni egallashlariga jiddiy e ’tibor berishimiz lozim.
A y n i q s a ,
matematik bilimlar bola hayotida, uning har tom onlam a
r i v o j l a n i s h i d a
katta
ahamiyatga ega. Ilk m atem atik tushunchalarning qanchalik aniq va mustahkam
bo'lishi bolalar tafakkurining, ulardagi analiz va sintez, mantiqiy fikrlash, xulosa
ehiqarish jarayonlarining kuchli bo'lishini tu’minlaydi.
Bizga m a'lum ki, sodda matematika orqali maktabgacha yoshdagi bolalar son
va sanoq, geometrik shakllar. vaqt va fazo haqida, kattaliklar haqida
b o s h l a n g ‘ic h
bilimlarni oladilar. Bu bilimlar yordam ida bolalar idrok qilinadigan obyektlarning
xususiyatlarini analiz va sintez qilish, taqqoslash va umum lashtirishning eng sodda
bog‘lanishlari ham da ular orasidagi munosabatlarni tushunib oladilar.
Ilk sodda m atem atik tasavvurlarni shakllantirish natijasida bolalarda:
- geom etrik shakllar va predmetlarning shakli haqidagi tasavvurlar
shakllantiriladi;
- fazoviy munosabatlarni tushunish va fazoda m o‘ljal olish k o ‘nikmasi hosil
qilinadi;
- vaqt haqida tasavvurlar shakllantiriladi;
- miqdor (kattalik) haqida tasavvurlar hosil qilinadi;
- son va sanoq haqida bilimlar berilib, birinchi va ikkinchi o ‘nlik
ichida miqdoriy m unosabatlar haqida tushunchalar hosil qilinadi.
T a’limiy faolivatlar mavzusi, maqsad-vazifalari, kutilayotgan natijalar,
kerakli jihozlar, ta’limiy faoliyatning borishi to‘liq yoziladi. T a’limiy faolivatlar
davomida mavzular bolalarga sodda holda tushuntirilib, amaliv ishlar va turli
inu-rfaol ('■' ,n!ar y-rdaniida m ustnhkanlanadi. Har bir taTimiv ';»>liy:!” 'ing
oxirida b oh: i-ning b ■
jimlarini aninla^l’. va mustahkamlash uchun savo!':!r be: »di.
Ta'lim iy faoliyatlar davom ida bolalar mustaqil amaliv topshiriqlarni bajarib. turli
interfaol usullar yordam ida topshiriqlarni ycchib, o ‘yinlarni o'ynab, ijod qilgan
holda yangi matem atik tushunchalami o'rganib, bilim va ko‘nikmalarini
mustahkamlab boradilar.
Agar bola m asalani yechishdagi yangilikni, masalani qiziqarli yechish
uslubini, doim qoMlab kelgan an’anaviy uslublaridan voz kechib, masalaning yangi
yechimlarini, muam m oning asosiy bog‘Ianish mohiyatini anglash va uni yechish
uchun turli usullarni topish, amaliy masalalarni yechish, muammolardan chiqish,
oldindan aytib berish qobiliyatlariga ega bo‘lsa, unda matematik tushunchalar
rivojlangan hisoblanadi.
Matematik bilim lar bolalarga m a’lum tizim va izchillikda berilishi, bunda
yangi bilim kam roq miqdorda, y a’ni bolalar o ‘zlashtirib oladigan darajada boMishi
kerak. Shuning uchun ham bir vazifa bir qancha mayda qismlarga bo‘linib, ular
birin-ketin o ‘rganib boriladi.
Tarbiyachi har bir yosh guruhining dasturi qanday tuzilganini bilishi lozim.
Bu unga o‘z guruhidagi bolalarning matematikaga doir bilim darajalarini aniqlash
uchungina emas, balki m aktabgacha ta ’lim yoshidagi bolalarda boshlang‘ich
m atem atik tasaw urlarni o ‘stirish yuzasidan olib boriladigan barcha ishlar tizimida
har bir ta ’limiy faoliyatning qanday muhim rol o ‘ynashi va o ‘rin egallashini ko‘z
oldiga keltirish uchun ham im kon beradi. Zero, ta ’lim-tarbiyani izchil rivojlantirish
ona Vatanga sadoqatli, bilimli, chinakam komil insonlarni voyaga yetkazishning
asosiy shartidir.
Davlat talablari k o ‘rsatkichlarini belgilashda davlat va jamiyatning ijtimoiy
buyurtmasi, m aktabgacha yoshdagi bolalarning jismonan sog‘lomligi, qobiliyati,
ehtiyoji va imkoniyatlari, y a ’ni bola shaxsining ustuvorligi nazarda tutilgan.
M aktabgacha yoshdagi bolalar ta ’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat
talablarini bajarish, 0 ‘zbekiston Respublikasi hududida faoliyat ko‘rsatayotgan
mulkchilik shakli va idoraviy uizilishidan qat'iy nazar, barcha la'lim muassasalari
uchun majburiydir. Prezidentim iz Sh.M ir/ivoyev
h a m
rejalashtirilgan barcha
ishlarni amalga oshirish ko'p jihatdan \oshlarim i/. iuqaroiar va ularning
vatanparvarligi, insoniyligiga bog‘liq ekanini ta'kicflaydi: «Biz m am lakatimizning
istiqboli yosh avlodimiz qanday tarbiya topishi, qanday m a'naviy fazilatlar egasi
bo'lib voyaga yetishiga. farzandlarim izning hayotiga necbog'li faol munosabatda
bo ‘lishiga. qanday oliy m aqsadlarga hizm at qilishiga bogMiq ekanini ham isba
yodda tutm og‘imiz kerak».
Yosh avlodni o ‘z xalqi, jam iyati va yurtiga fidoyilik, kelajak taqdiri uchun
m as’ullikni his etish, boy milliy madaniy merosim iz va qadriyatimizga hurmat va
asrab-avaylash ruhida tarbiyalash jam iyatim iz oldida turgan kechiktirib bo‘lmas
vazifa ekan, bunda barcha ta ’lim - tarbiya ishi bilan shug'ullanuvchi xodimlardan
ulkan ishlarni bajarish talab etiladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi (29.08.1997-y)
uzluksiz ta ’limning bir butun tizimini yaratish vazifasini ilgari surdi va
mutaxassislar tayyorlash sifatiga qo'yiladigan talablarni yanada oshirdi. Yana
shunga bog‘liq holda respublikamizdagi pedagogika oliy o ‘quv yurtlaridagi ta’lim-
tarbiya jarayonini takom illashtirish m asalasi dolzarb vazifaga aylandi.
M aktabgacha tarbiya mutaxassislarini tayyorlash tizim ida «M aktabgacha
yoshdagi bolalarda elementar m atem atik tasavvurlarni shakllantirish asoslari va
metodikasi» kursi muhim o ‘rin tutadi. So‘nggi yillarda mamlakatirnizda bolalar
bog‘chasida matematika o ‘qitish tizim ida o ‘z ko‘lami va ahamiyati jihatidan
nihoyatda katta bo ‘lgan o ‘zgarishlar am alga oshirildi.
Maktab oldiga yangi m aqsadlarning qo‘yilishi bilan maktabgacha ta ’lim
tashkilotida matematik ta ’lim berish mazm unining tubdan o ’/garishiga olib keldi.
Bolalariga matem atikadan samarali ta ’lim berish uchun bo’lajak tarbiyachi
maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ishlab chiqilgan «Maktabgacha yoshdagi
bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish» kursini chuqur o ‘zlashtirib
olm og‘i lozim.
Dostları ilə paylaş: |