Ocak 2003 sayisinin ücrets‹z ek‹D‹R

k›nda  Dünya’ya  çok  de¤erli  bilgiler

iletecek.

Günefl Sistemi’nin öteki gezegenle-

ri  olan  Uranüs,  Neptun,  Plüton  ve

bunlar›n aylar›, ana y›ld›za afl›r› uzak-

l›klar›  nedeniyle,  kendi  yaflam  ortam-

lar›n› hiç bir flekilde gelifltirme olana-

¤› bulamam›fl olmal›lar. Sistemin di¤er

üyeleri  olan  göktafl›  ve  meteorlarda

karbon bilefliklerinin, kuyruklu y›ld›z-

lardaysa, karbon bileflikleri ve buz hal-

de suyun varl›¤› ilginç olgular. Hatta,

yeryüzündeki  suyun  önemli  bir  bölü-

münün  (belki  de  tümünün),  yeryüzü-

ne  çarpan  kuyruklu  y›ld›z  ve  meteor-

larca  tafl›nm›fl  olabilece¤i,  Ay  ve  Mer-

kür  kutuplar›nda  buz  y›¤›naklar›  ola-

bilece¤i  yolundaki  son  bulgularla  da

destekleniyor.  Ancak,  yaflam  için  ge-

rekli  ilkel  malzemenin  gözlenmifl  ol-

mas›na  karfl›n,  bu  gök  cisimlerindeki

fiziksel  koflullar  göz  önüne  al›nd›¤›n-

da,  yaflama  do¤ru  daha  ileri  evrelere

geçilmifl  olmas›  flans›n›n  buralarda

pek yüksek olmad›¤› anlafl›l›yor. 

Samanyolu’nda Yaflam

Günefl’in  de  bir  üyesi  bulundu¤u,

devasa bir y›ld›zlar sistemi olarak Sa-

manyolu, yeryüzü benzeri ya da farkl›

temellerde yaflam bafllang›çlar› ve geli-

flimleri  için  yeni  ve  çok  genifl  bir  de-

ney  alan›  oluflturmakta.  Bu  ‘dene-

me’lerden ne kadarl›k bir bölümün ba-

flar›  ya  da  baflar›s›zl›kla  sonuçlanm›fl

oldu¤u (daha do¤rusu, olabilece¤i) ko-

nusunda,  yeryüzü  örne¤imizden,  Gü-

nefl Sistemi ve genelde y›ld›zlar›n evri-

mi ve istatisti¤i hakk›nda bilgilerimiz-

den  yola  ç›karak  ‘e¤itimli’  tahminler-

de bulunmak olas›. Bu tür bir hesapla-

ma,  ilk  kez,  1960’larda  radyo  gökbi-

limci Frank Drake (Dreyk ok.) taraf›n-

dan  yap›ld›.  Bu  nedenle,  Samanyolu

içindeki  ‘ak›ll›  uygarl›klar›n’  say›s›na

ulaflma  hedefindeki  eflitlik,  ‘Drake

Denklemi’ olarak bilinir. Bu denklem,

Samanyolu içindeki y›ld›z ve gezegen-

lerin  say›s›,  y›ld›zlar›n  ömür  süreleri

gibi oldukça iyi bilinen ve çok büyük,

her  anlamda  ‘astronomik’  faktörlerle,

kimyasal/biyolojik süreçlerin yaflam›n

oluflturabilmesi olas›l›¤›n› kapsar. Bu-

nun  içinde,  bunlar  gibi  fazlaca  bilin-

meyen  baz›  temel  bilimsel  faktörlerin

yan›nda,  hakk›nda  daha  da  zor  tah-

minlerde  bulunabildi¤imiz  (canl›larda

‘ak›l’›n  ortaya  ç›kmas›,  geliflmesi,  bir

medeniyet  kurmas›,  bilimsel  metodu

keflfetmesi,  astronomiyi  gelifltirmesi,

benzeri  ak›ll›larla  temas  kurmak  iste-

mesi  ve  bu  arada,  ‘kendini  yoketme-

mesi’  gibi  olas›l›klar›  içeren)  baz›  psi-

kolojik/sosyolojik faktörleri de içerir.

Nm  (medeniyetlerin  say›s›)  =  N

(y›ld›zlar›n say›s›) x f (Günefl türü y›l-

d›zlar›n oran›) x M (gezegenlerin say›-

s›)  x  g  (yaflama  uygun  gezegenlerin

oran›)  x  h  (yaflam  sürecini  gerçekten

bafllatanlar›n oran›) x i (ak›ll› medeni-

14

Ocak 2003

B‹L‹M

ve

TEKN‹K

Jüpiter’in uydular› Europa ve Ganymede’nin kal›n buz tabakalar›n›n alt›nda tüm küreyi kapsayan s›v› su

okyanuslar› bulundu¤u yolunda kan›tlar elde edildi. Uzay araçlar›ndan elde edilen görüntüler buz örtülerinin,

Jüpetir’in kütle çekiminin yaratt›¤› gel-git etkisiyle sürekli olarak yar›ld›¤›n› gösteriyor. Araflt›rmac›lar dipten

gelen s›v› suyun yüzeye ç›kt›¤›n›, böylece uydular›n yüzeyindeki olas› organik maddelerin okyanus sular›na

kar›flabildi¤ini düflünüyorlar.

Buz Örtüsü

Buz alt›ndaki s›v› su okyanusu

H2O katman›

Kayaç iç bölüm

Metalik Çekirdek

Europa’n›n Galileo uydusundan elde edilen veriler ›fl›¤›nda en d›fl 100 km’lik kabuk bölümünün kesiti.

---

15

Ocak 2003

B‹L‹M

ve

TEKN‹K

Radyo SET‹ 

SET‹ konusunun spekülasyon ve fantezi dün-

yas›ndan, ‘sayg› duyulur’ bilimsel u¤rafllar alan›-

na aktar›m›, radyo teknolojisi ve radyo astrono-

minin yeteri kadar geliflti¤i 1950’li y›llar›n sonla-

r›na rastlar. Önce, 1959’da Giuseppe Cocconi ve

Philip Morrison’un Nature dergisinde ç›kan “Se-

arching for Intestellar Communications” (y›ld›zla-

raras› haberleflmenin aranmas›) ve onu takiben,

1960’da, Frank Drake’in Ozma Projesi adl›, mev-

cut radyo astronomi tekniklerinin kullanarak en

yak›n Günefl benzeri 200 y›ld›z› “k›sa süreli din-

lemeler”  fleklinde  ‘gözetleyen’  çal›flmas›,  SE-

T‹’nin  bilimsel  arenaya  transferinin  habercisi

olaylard›. Bundan sonra, ço¤u Amerika ve Sovyet

kökenli bilimciler taraf›ndan olmak üzere 100’e

yak›n SET‹ program› gerçeklefltirildi. Bugün, ar-

t›k sayg›n üniversitelerin lisans ve lisansüstü e¤i-

tim  programlar›nda  SET‹  konulu  dersleri,

gökbilim kitaplar›nda SET‹ konulu bölümleri gö-

rebilir, Bu konuda iyi tan›nm›fl gökbilimci, fizikçi

ya da mühendislerce yaz›lm›fl çekici ders kitapla-

r› ve popüler yay›nlar› bulabilirsiniz.

Optik SET‹

Y›ld›zlararas› haberleflmenin optik dalga boy-

lar›nda da gerçeklefltirilebilece¤i, bizim bu tür ha-

berleflmeleri  de  yakalayabilece¤imiz,  Frank  Dra-

ke’in  ilk  radyo  gözlemlerini  yapt›¤›  y›l›n  hemen

ertesinde,  1961’de  baz›  fizikçilerce  önerilmiflti.

Robert  Schwartz  ve  Charles  Townes,  Dünya  d›fl›

canl›lar› optik dalga boylar›nda aramay› yani op-

tik SET‹’yi (OSET‹) teklif ettiler. Ancak, bu teklif,

uzun  y›llar  SET‹  dünyas›n›  etkisi  alt›nda  tutan

‘radyo  mafyas›’  taraf›ndan  görmezlikten  gelindi.

Son dönemlere kadar, çok az say›da OSET‹ çal›fl-

mas› üzerinde duruldu. Çünkü, bu amaçla kullan›-

lacak lazer fizi¤i ve ilgili teknolojileri henüz yete-

rince anlafl›l›p gelifltirilememiflti. Yani, OSET‹’nin

potansiyelinin anlafl›lmas› epey vakit ald›. Özellik-

le, bir y›ld›z›n parlakl›¤›n› aflacak optik ›fl›ma ya-

ratman›n  gerektirdi¤i  devasa  enerji  bütçesi  göz

korkutucu idi. Ancak, son dönemlerde lazer fizi-

¤indeki  geliflmeler,  SET‹  dünyas›n›n  da  dikkatini

çekti. Lazeri keflfi nedeniyle 1964 Nobel ödülünü

de  alm›fl  olan  Townes’in  ›srarl›  çabalar›yla,  Cali-

fornia’daki 1997 SET‹ Çal›fltay› sonras›nda OSE-

T‹’nin  denenmesi  gereken  bir  yol  oldu¤u  genel

kabul gördü. Çok k›sa süreli lazer pulslar›yla bir

y›ld›z›n  optik  parlakl›¤›n›n  çok  üzerinde  parlakl›-

¤a  sahip  sinyaller  gönderilebilece¤i,  bu  sinyalle-

rin,  baz›  bak›mlardan

(örne¤in,  daha  büyük  band  geniflli¤i)  radyodan

daha  üstün  flekilde  y›ld›zlararas›  haberleflmelere

olanak sa¤layabilece¤i anlafl›ld›. Örne¤in, saniye-

nin  trilyonda  1’i  kadar  (10-12  saniye)  bir  süre

için, 1 milyon kere milyar watt’l›k (10

15

W) ener-

jiyi  paketlemek  ve  lazer  pulslar›  olarak  hedefle-

mek olanak dahilindeydi. 

Bu çal›fltaydan 6 ay sonra ilk genifl kapsaml›

OSET‹  araflt›rmas›  60  cm’lik  bir  optik  teleskop

kullan›larak  ABD’de  Oak  Ridge  Gözlemevinde

bafllam›flt›! Yöntem, baflka amaçlarla yap›lan göz-

lemler için teleskopa giren optik y›ld›z ›fl›¤› huz-

mesinin  küçük  bir  bölümünü  kullanarak,  bunun

çok k›sa süreli ve pulslu sinyaller içerip içermedi-

¤inin denetlenmesi idi. Uzun y›llar direnilen OSE-

T‹  fikrinin  bu  kadar  h›zla  uygulamaya  girmesin-

de, 40 y›l› aflk›n süredir olumlu bir sinyal al›nma-

yan radyo taramalar›n›n da etkisi vard›... K›saca

özetlenen  bu  Harvard-Princeton  çal›flmas›  yan›n-

da, Rusya’da Victor Schwartsman’›n 6m’lik Bols-

hoi teleskopuyla sürdürdü¤ü çal›flmalar, Townes

ve  Al  Betz’in  1.7m’lik  teleskopla  yapt›klar›

10.000  Angström  k›z›lötesi  araflt›rmas›,  Stuart

Kingsley’in  Columbus  OSET‹  Gözlemevi  kurma

çal›flmalar›, bunlardan baz›lar›.

Radyo ve Optik SET‹

.

“Dünya d›fl› uygarl›k”lara

mesaj gönderilmesinde ve

onlar›n mesajlar›n›n

dinlenmesinde yararlan›lan

emektar Arecibo teleskopu

(üstte), flimdilerde yeni

sistemlerle donat›l›yor.

Ancak, SET‹ projesi,

umutlar›n› yandaki resimde

görüldügü gibi küçük

antenlerden oluflacak toplam

bir km çapl› bir bileflik

radyoteleskop projesine

ba¤lam›fl görünüyor.

OSET‹ projesi kapsam›nda lazer sinyali gönderebilecek 

6 metrelik Bolshoy teleskopu.

---