Ocak 2003 sayisinin ücrets‹z ek‹D‹R

Yüklə 342,98 Kb.

Pdf görüntüsü

səhifə	7/10
tarix	17.04.2018
ölçüsü	342,98 Kb.
	#38960

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Dünyam›z üzerinde kendili¤inden

ortaya ç›kt›¤› hakk›nda güçlü kan›tlar

bulunan yaﬂam sürecinin, evrende

baﬂka gezegen ve ortamlarda da orta-

ya ç›km›ﬂ olabilece¤i düﬂüncesi, ol-

dukça çekici. Büyük Patlama’dan, ya-

ﬂam› oluﬂturabilme ve akla ulaﬂabilme

yetene¤iyle ortaya ç›kt›¤›, Dünya üze-

rindeki son 5 milyar y›ll›k geçmiﬂiyle

‘kan›tlanm›ﬂ’ say›labilecek olan evre-

nin bu göz kamaﬂt›ran gösterisini, mil-

yar kere trilyonlar› aﬂan y›ld›z ve geze-

genlerden yaln›zca Güneﬂ ve Dün-

ya’m›z için haz›rlad›¤›n›, art›k çok az

bilimci ve felsefeci kabul edebiliyor.

Yani, evrenin di¤er y›ld›z ve gezegen-

lerinde de çeﬂitli geliﬂim düzeylerinde

yaﬂam süreci ve ‘ak›ll›-ak›ls›z’ canl›lar-

la dolu olabilir.

Büyük fizikçi Enrico Fermi ‘nin y›l-

larca önce sordu¤u gibi, biz de tekrar-

layal›m : “Öyleyse herkes nerede?”

Bunun yan›t›n› aramaya Güneﬂ Siste-

mimizden baﬂlayabiliriz.

Güneﬂ Sisteminde

Yaﬂam

Dünya d›ﬂ›ndaki gezegen ve aylar-

dan 30 kadar›, son 40 y›ld›r robot

araçlarla ziyaret edilmiﬂ, yak›ndan fo-

to¤raflar› çekilmiﬂ ve haklar›nda ol-

dukça ayr›nt›l› veriler toplanm›ﬂ bu-

lunuyor. Bu aç›dan gezegenlerimizi s›-

rayla ele alal›m:

Merkür, Ay’a benzer bir yap›da

üzerinde yaﬂam olmad›¤›n›n kesin ka-

n›tlar›, yüzey s›cakl›¤›n›n yüksekli¤i,

atmosferin yoklu¤u ve gece gündüz

›s› farklar› (gündüzleri 425 °C, gecele-

ri –180 °C).

Venüs, çok yo¤un atmosferi (90 at-

mosfer bas›nç), kurﬂunu eriten yüzey

s›cakl›¤› (450 °C) ve atmosfer kompo-

zisyonuyla hayat için bir umut b›rak-

m›yor.

Ay›m›z üzerinde de hayat›n olmad›-

¤› ve hiçbir zaman baﬂlamam›ﬂ oldu-

¤unu kesinlikle biliyoruz.

Mars’›n durumu yukar›da ele al›n-

d›¤› için burada üzerinde fazla durma-

yaca¤›z. Ancak, tek hücreli yaﬂam›n

3,5 milyar y›l önce baﬂlam›ﬂ olabilece-

¤i, yüzey üzerinde suyun akt›¤› dö-

nemlerin oldu¤u yolunda güçlü kan›t-

lar ortaya ç›k›yor. Önümüzdeki dö-

nemde Mars’a yap›lacak insanl›/insan-

s›z yeni yolculuklar, bu konudaki tar-

t›ﬂmalara son noktay› koyacak.

Güneﬂ sisteminde yaﬂam için en

az›ndan baﬂlang›ç yapm›ﬂ olabilme

olas›l›¤›n›n en yüksek oldu¤u di¤er

gök cisimleri, Jüpiter’in yak›n aylar›n-

dan Europa ve Ganymede ve Sa-

türn’ün ay› Titan. Europa’n›n ve Gany-

mede’nin yüzeylerini kaplayan buzla-

r›n alt›nda oldukça derin okyanuslar

taﬂ›yabilece¤i düﬂünülüyor. Bu konu-

da, Jupiter’de incelemelerini tamamla-

yan NASA’n›n Galileo uzay arac›ndan

ulaﬂan resim ve verilerle desteklenen

ipuçlar› bulunuyor. Jupiter’in neden

oldu¤u gel-git etkileri bu uydulardaki

Ocak 2003

B‹L‹M

TEKN‹K

Herkes NerEde?

Gökada yaﬂam bölgesi

Mars’›n yörüngesi

Dünya’n›n yörüngesi

Venüs’ün yörüngesi

Jüpiter’in yörüngesi

Güneﬂ çevresi yaﬂam bölgesi

GÜNEﬁ

Venüs’ün yörüngesi

s›v› ortama gerekli fazladan enerjiyi

sa¤layabilir ve yeryüzü okyanus diple-

rinde de gözlenen türden, Güneﬂ ›ﬂ›¤›-

na ve fotosenteze do¤rudan gereksi-

nim göstermeyen (ya da hiçbir ﬂekilde

tahmin edemiyece¤imiz yeni) türden

yaﬂam biçimleri ortaya ç›km›ﬂ ve hatta

geliﬂmiﬂ olabilir.

Merkür’den büyük kütleli ve Güneﬂ

Sistemi’inde atmosfere sahip tek uydu

olan Titan’daysa, yeryüzünde biyolo-

jik yaﬂam›n ortaya ç›kmas› öncesi

(pre-biotic) koﬂullar›n varl›¤› hakk›nda

iﬂaretler var. Yüzeyinde hidrokarbon

(metan ve etan) denizleri ve bu mole-

küllerin atmosfer ve Titan’›n yüzeyi

aras›nda çevrimini sa¤layabilecek hid-

rokarbon ‘ya¤mur’lar› olabilece¤i, ge-

çirgen olmayan metan-yo¤un atmosfe-

rinin (yüzeydeki bas›nç 1,5 atmosfer

s›cakl›k –180 °C olarak hesaplan›yor)

spektroskopik ve di¤er yollarla ince-

lenmesi, bu tahminlerin temelini oluﬂ-

turuyor. Ekim 1997’de yola ç›km›ﬂ

olan NASA-ESA arac› Cassini-Huy-

gens, 2004 y›l›nda Satürn sistemine

ulaﬂacak ve bu arada Titan’a ait hipo-

tez ve öngörülerin s›nanmas›na ola-

nak sa¤layacak. Özellikle Huygens

sondas›, Satürn’e var›ﬂtan 4 ay sonra

(27 Kas›m 2004’te!) ana gemi Cassi-

ni’den ayr›larak Titan atmosferine gi-

rerek atmosfer ve yüzey koﬂullar› hak-

Ocak 2003

B‹L‹M

TEKN‹K

‘Goldilock’ (Alt›n Bukleli K›z) adl› küçük ço-

cuk masal›ndaki ‘3 küçük ay›c›k’ için ormandaki

gizemli kulübede kendilerine 3 ayr› tasta sunulan

‘s›cak, ›l›k ve so¤uk’ çorbalar motifinden ilhamla,

Goldilock hipotezi’ olarak isimlendirilen bir tasni-

fe göre, bir y›ld›z›n çevresindeki gezegenlerin bu-

lundu¤u bölgeler de, yaﬂam aç›s›ndan, ‘s›cak’,

‘›l›k’ ve ‘so¤uk’ olarak s›n›fland›r›labilir:

Y›ld›za çok yak›n bölgeler yaﬂamla ilgili sü-

reçler (özellikle suyun s›v› halde bulunabilece¤i

gezegen yüzey s›cakl›klar›na olanak verme) aç›-

s›ndan uygun olmayan ‘s›cak’ bölüm, çok uzak

bölgelerse ‘so¤uk’ bölümler. Güneﬂimiz için,

Merkür s›cak bölgede, Mars-ötesi gezegenlerse

so¤uk bölgede yer al›yorlar. Il›k bölgede Dünya,

Mars ve baz› çal›ﬂmalara göre de, Venüs bulunu-

yor. Bu say›, Drake denkleminde Samanyolu’nda-

ki uygarl›klar›n say›s›n›n hesaplanmas›nda önem-

li.

Benzer ﬂekilde, gökadalar›n, bu arada Sa-

manyolu gökadam›z›n da yaﬂam bak›m›ndan uy-

gun (yaﬂam için ‘›l›man’) ve uygun olmayan (‘s›-

cak’ ve ‘so¤uk’) bölümlerinden söz etmek olas›.

Samanyolu merkezine yak›n bölgeler, yo¤un y›l-

d›z oluﬂumu ve buna ba¤l› olarak, süpernova

benzeri felaketli süreçlerin say›ca yüksekli¤i ne-

deniyle, yaﬂam›n ortaya ç›kmas›na olanak vere-

cek ve onu uzun süre destekleyebilecek y›ld›zla-

r›n say›s› aç›s›ndan, Güneﬂ’in de bulundu¤u orta

bölgelere göre daha az ﬂansl›. Y›ld›z kütlelerinin

ve buna ba¤l› olarak, evrim h›zlar›n›n da göz

önüne al›nmas›yla, yaﬂam için gerekli yüksek

atom numaral› elementlerin yeterli zenginlikte

oldu¤u, ayn› zamanda, y›k›c› olaylar›n yeterince

seyrek yaﬂand›¤› gökada bölümlerinde, yaﬂam›n

ortaya ç›kmas› ve teknolojik uygarl›klar geliﬂtire-

bilmesi olas›l›¤› daha yüksek. Samanyolu’nun,

merkezinden yaklaﬂ›k 20-40 bin ›ﬂ›ky›l› uzakl›k-

taki bölümü, bu aç›dan yaﬂam› aramak için daha

fazla zaman harcamam›z›n uygun olaca¤› bölüm-

leri. Ayr›ca, gökada tipleri de, yaﬂam ve uygarl›k-

lar›n var olabilme koﬂullar› aç›s›ndan önemli. Ör-

ne¤in, ‘etkin gökadalar’ denen gruptakiler, yük-

sek etkinlikleri nedeniyle, kararl› yaﬂam bölgele-

ri için uygun olmayan ‘ada’lar. Dolay›s›yla, Sa-

manyolu tipi bir gökadan›n sahip oldu¤u 100-

400 milyar mertebesindeki y›ld›z say›s›, Drake

denklemindeki yerinde %10 merbesinde yer ala-

cakt›r. Samanyolu’ndaki Güneﬂ benzeri y›ld›zla-

r›n say›s› 10-20 milyar civar›nda hesaplan›yor.

Ortaya ç›kan bir uygarl›¤› yok edebilecek

kozmik felaketler aç›s›ndan göz önüne al›nmas›

gereken olaylar aras›nda, nova patlamalar› (1-10

›ﬂ›k y›l› uzakl›klarda), süpernova patlamalar› (1-

1000 ›ﬂ›k y›l› yak›nlar›m›zdaki olaylar) ve gama

›ﬂ›n patlamalar› (10.000-50.000 ›ﬂ›ky›l›na kadar

uzakl›larda) say›labilir. Y›ld›z ve gezegen çarp›ﬂ-

malar› ve büyük ölçekli meteorlar›n yaﬂam taﬂ›-

yan gezegenlerle çarp›ﬂmalar›, olas› kozmik fela-

ketler listesindeki di¤er olaylar. Güneﬂ Siste-

mi’nin geçmiﬂinde, gezegenleraras› çarp›ﬂmalar

oldu¤una dair ciddi ipuçlar› bulunuyor. Bunlar

aras›nda, Ay’›n, Mars büyüklü¤ündeki bir gök

cisminin 4 milyar y›l kadar önce, Dünyam›z ile

çarp›ﬂmas› sonucu oluﬂmas›; Venüs’ün, kendi

çevresinde, bütün gezegenlerin tersine yönde

dönmesi ve Neptün’ün kutuplar›n›n Güneﬂ’e dö-

nük olmas› say›labilir. Meteor çarpmalar›n›n

ipuçlar› ve sonuçlar› hakk›ndaysa daha ayr›nt›l›

bilgilere sahibiz. Örne¤in, bir kaç yüz milyon y›l

süreyle yeryüzünün mutlak ‘hakimleri’ olan dino-

zorlar›n ortadan kalkmalar›, bundan 65 milyon

y›l önce, 10-100km çapl› bir meteorun dünyam›-

za çarpmas› sonucu (bu meteorun, Amerika’da

Yucatan yar›madas›nda bulunan 300 km çapl›

krateri oluﬂturdu¤u düﬂünülüyor.).

Samanyolu

gökadam›z›n temsili resmi

üzerine çizilen küçük çember, Güneﬂ’in

4000 ›ﬂ›ky›l› çevresindeki bölgeyi, geniﬂ çemberse,

40,000 ›ﬂ›ky›l› yar›çapl› bölgeyi göstermekte. Parlak ›ﬂ›kl› bölge,

Dünyadan bak›ld›¤›nda Yay Burcu bölgesine düﬂen Samanyolu merkezi bölgesini gösteriyor.

Mavi renkli bölgeler, yo¤un y›ld›z oluﬂum bölgeleri. Sol üstte, Andromeda Gökadas› ve onun uydu

gökadalar› NGC32 ve NGC 205 görülüyor.

‘Goldilock’ Hipotezi

ﬁimdiye kadar yürütülen SET‹ programla-

r›yla taranan parametre uzay›n›n bir bölü-

mü, bu ﬂekilde gösterilmekte. K›rm›z› böl-

geler, oldukça yo¤un ﬂekilde taranm›ﬂ ala-

n›, siyah bölge de henüz hiç taranmam›ﬂ

alan› gösteriyor. Ara renkteki bölgelerse,

alttaki ölçekte verildi¤i. ﬂekliyle, o para-

metredeki tarama yüzdesini veriyor. Düﬂey

eksen, ›ﬂ›ma (‘yay›n’) yapan uygarl›¤›n

enerji bütçesini, yatay eksense, yeryüzün-

den taranabilmiﬂ uzakl›klar› gösteriyor.

Örne¤in, Arecibo ile yay›n gücümüz olan

100 triyon (10

) Watt ›ﬂ›maya sahip

uygarl›klar›n 50 ›ﬂ›ky›l› uzakl›¤a kadar bü-

tünüyle, 1000 ›ﬂ›ky›l›na kadar olan bölge-

deyse %30 oran›nda tarand›¤› görülüyor.

4,000 ›ﬂ›ky›l› ötesinde karanl›k (hiç taran-

mam›ﬂ ) bölge baﬂlamakta. Daha fazla ›ﬂ›ma gücüne sahip uygarl›klarsa, 100 Arecibo gücüne kadar olanlar

1000 ›ﬂ›ky›l›, 1 milyon Arecibo gücünde olanlarsa, 100,000 ›ﬂ›ky›l› uzakl›¤a kadar (Samanyolu’nun tama-

m›nda) taranm›ﬂ say›labilir. Bu anlamda, Samanyolu içinde bir ‘süper-uygarl›¤›n’ olmad›¤›n› söyleyebiliriz.

Samanyolu’nun s›n›r›

‹yice taranm›ﬂ

Henüz taranmam›ﬂ

Tip II

uygarl›k

Dünya’dan uzakl›k (›ﬂ›ky›l›)

Taranan y›ld›z sistemlerinin yüzdesi

‹zotropik

olarak

yay›nlananefektif

güç

Tip I

uygarl›k

Dünyam›z

düzeyinde

uygarl›k

(Arecibo)

Dünyam›z

düzeyinde

uygarl›k

(uzaya

radyo

yay›l›m›)

Yerel gökadalar grubunun

s›n›r›

Yüklə 342,98 Kb.

Dostları ilə paylaş:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10