Of azerbaijan high technical educational institutions

PAHTEI 
PROCEEDINGS OF AZERBAIJAN HIGH TECHNICAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
VOLUME 27 ISSUE 04 2023 
E-ISSN: 2674-5224 
17. Xarici nəzarət. Xarici idarəetmə həm daxili, həm də xarici səbəblərdən böhran vəziyyətində 
istifadə edilə bilər. Şirkətin bərpası üçün xarici idarəetmənin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: 
- zərərli fəaliyyətin azaldılması (ləğv edilməsi); 
- yenidən profilləşdirmə fəaliyyətləri; 
- əmlakın satışı; 
- debitor və kredit borcları ilə bağlı problemlərin həlli (A.Özdemir, 2014: s.225). 
İlk iki istiqamət - zərərli fəaliyyət növlərinin azaldılması (ləğv edilməsi) və onun yenidən 
profilləşdirilməsi zamanı təqdim olunan ssenarilərə uyğun olaraq həyata keçirilə bilər. Şirkətin 
əmlakının satışı vaxtı keçmiş borcların ödənilməsi üçün lazım olan vəsaiti tez bir zamanda əldə 
etmək məqsədilə istifadə olunur. Əmlakın satışı aşağıdakı ardıcıllıqla həyata keçirilə bilər: 
- əmlakın yenidən qiymətləndirilməsi; 
- alıcıların axtarışı; 
- əmlakı satmaq üçün alıcılarla danışıqların aparılması, şirkət üçün optimal və sərfəli şərtlərin 
işlənib hazırlanması; 
- əmlakın satışı üzrə əməliyyatın aparılması (A.Özdemir, 2014: s.229). 
Debitor və kredit borcları ilə bağlı problemlərin həlli çərçivəsində borcların strukturlaşdırılması, 
faktorinq, mülkiyyət hüquqlarının və ya qiymətli kağızların (səhmlərin) verilməsi, qarşılıqlı 
hesablaşmalar, borcların yenidən rəsmiləşdirilməsi tətbiq edilə bilər. 
Şirkətdə böhran vəziyyətinin yaranma səbəbləri həm onun fəaliyyət göstərdiyi bazarda ümumi 
tənəzzül, həm də onun səmərəsiz işləməsi, həm də ki məqsədlərinə çatmaq üçün inteqrasiya 
edilmiş fəaliyyət modeli olan inkişaf strategiyası ola bilər. Böhrandan çıxmağın yolları bir çox 
cəhətdən onun baş vermə səbəblərindən və aşkarlanmasının tezliyindən asılıdır. İnkişaf prosesində 
böhran dörd əsas mərhələdən ibarətdir: 
- mənfəətin həcminin və kapitaldan istifadənin səmərəliliyinin azalması; 
- zərərli fəaliyyətin baş verməsi; 
- şəxsi vəsaitlərin və ehtiyat fondların olmaması; 
- şirkətin likvidliyinin və ödəmə qabiliyyətinin kəskin azalması (Bolşakov A.S., 2016: c.308). 
Böhran prosesləri zamanı şirkətin dövriyyə kapitalının bir hissəsi qısamüddətli borc öhdəliklərinin 
ödənilməsinə yönəldilmə ilə müşayiət olunur. Şirkət fəaliyyətini maliyyələşdirə və əvvəlki dövrlər 
üzrə borclarını ödəyə bilmir. Bu da birbaşa onun fəaliyyətinin dayanmasına və müflisləşməsinə 
gətirib çıxarır. Şirkət böhrandan yalnız onun yaranma səbəblərini aradan qaldırdıqdan sonra çıxa 
bilər. Bu zaman həm daxili, həm də xarici mühitin hərtərəfli və ətraflı təhlilini aparmaq, şirkət 
üçün həqiqətən əsas əhəmiyyət kəsb edən elementləri (kadrlar, ehtiyatlar, əsas vəsaitlər) müəyyən 
etmək, hər bir element üzrə məlumat toplamaq və real vəziyyəti qiymətləndirmək lazımdır. 
Böhranın inkişafının mümkün səbəblərinin kompleks diaqnostikasına aşağıdakılar daxildir: 
1. Şirkətin cari strategiyasının funksional komponentlərinin (istehsal, satış, maliyyə) 
effektivliyinin qiymətləndirilməsi. Bu qiymətləndirmə çərçivəsində funksional sahələr üzrə əsas 
fəaliyyət göstəricilərinin dinamikasının monitorinqi həyata keçirilir; 
2. SWOT təhlilinin aparılması (şirkətin üstünlüklərinin, təhdidlərinin, güclü və zəif tərəflərinin 
müəyyən edilməsi); 
3. Şirkətin qiymətlərinin və xərclərinin rəqabət qabiliyyətinin təhlili. Təhlilin əsas aspekti 
rəqiblərin monitorinqi və dövri marketinq tədqiqatlarıdır (Bolşakov A.S., 2016: c.314). 
Sadalanan prosedurların əksəriyyəti mürəkkəbliyinə görə, şirkətin əsas fəaliyyət göstəricilərinin 
monitorinqi istisna olmaqla, aylıq olaraq həyata keçirilə bilməz. Buna görə də, diaqnostikanın hər 
il, yaxud şirkətin fəaliyyətinin xarici və daxili şərtlərində dəyişiklik olduğu zaman aparılması 

---

109