Of azerbaijan high technical educational institutions

 
Mənbə: 
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3913045
 
İşğal nəticəsində yeni tikililər üçün gətirilən bütün maddi-texniki baza dağıdılıb, nəzərdə tutulan 
layihələr həyata keçirilməyib. İşğal olunmuş ərazilərdə fəaliyyət göstərən sənaye sahələri 

---

132 
PAHTEI 
PROCEEDINGS OF AZERBAIJAN HIGH TECHNICAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
VOLUME 27 ISSUE 04 2023 
E-ISSN: 2674-5224 
respublikanın iqtisadiyyatında mühüm yer tuturdu. Burada yeyinti və yüngül sənaye müəssisələri, 
tikinti materialları müəssisələri üstünlük təşkil etmişdir. 
Bu bölgədə sənaye sahələrinin inkişafına güclü kənd təsərrüfatı, xammal və yerli təbii ehtiyatlar 
müsbət təsir göstərmişdir. İşğal olunmuş ərazilərdə yerli əhalinin ərzaq məhsulları ilə təmin 
edilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edən sənayenin ən inkişaf etmiş sahələri kərə yağı, pendir 
istehsalı, şərabçılıq və qismən də yüngül sənaye idi. 
Reqionda güclü kommunikasiya xətləri, obyektlər yaradılmışdır. Ümumi uzunluğu 25 min km 
olan avtomobil və torpaq yollar, ümumi uzunluğu 3984 metr olan 160 körpü, 14,5 min km 
uzunluğunda elektrik verilişi xətləri, 2500 transformator; 2,3 min km su təchizatı xətti; 2,0 min 
km qaz kəmərləri; ümumi uzunluğu 240 km olan kanalizasiya şəbəkəsi; 160 su çəni, 34-dən çox 
qazpaylayıcı, 35 min abonentlik telefon stansiyaları, eyni zamanda 4 hava limanı, Bakı-Ağdam və 
Horadiz-Ordubad dəmir yolu xətləri, Bakı-Stepanakert-Naxçıvan qaz kəməridağıdılıb. 
Ermənistanın işğal etdiyi rayonlarda 310-dan çox sənaye və tikinti obyekti qalıb.Bu müəssisələrdə 
Azərbaycanda istehsal olunan tamamlayıcı materialların 11 faizi, ayaqqabı istehsalının 11 faizi, 
kərə yağı istehsalının 25,2 faizi, şərab materiallarının 35 faizi, xam ipək istehsalının 13,5 faizi, 
mineral suyun 15 faizi və s.istehsal edirdi (https://azerbaijan.az/ru/information/907). 
Nəzərə almaq lazımdır ki, Dağlıq Qarabağ ən çox istehlak mallarının istehsalında ixtisaslaşıb. 
Belə ki, 1980-ci ildə rayonda istehsal olunan və keyfiyyət sertifikatı alan 35 adda məhsulun 26-sı 
istehlak malları olub. Statistikaya görə, rayonda 15 sənaye sahəsi var idi. Şərabçılıq sənayenin 
əsasını təşkil edirdi. Bəzi illərdə onun payı ümumi sənayenin 55%-nə çatmışdır. 
Hələ 2018-ci ildə Azərbaycan hökuməti Qarabağda mədənçıxarma şirkətlərinin iştirak etdiyi 
ölkələrin beynəlxalq məhkəmə və hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət etmək niyyətində 
olduğunu bəyan etmişdi. Onilliklər ərzində yataqlar otuz ölkə tərəfindən qeyri-qanuni istismar 
edilmişdir. 
Hazırda artıq “Yol Xəritəsi” hazırlanıb və orada azad edilmiş torpaqlarda qiymətləndirmənin nə 
vaxt və necə aparılacağı müəyyənləşib. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyində komissiya 
yaradılıb və mütəxəssislər artıq bu istiqamətdə iş aparırlar. 
Bu gün Dağlıq Qarabağın işğalından əvvəlki dövrdə qeydə alınmış faydalı qazıntı ehtiyatlarının 
ümumi dəyəri 50 milyard manata yaxın qiymətləndirilir. “Azərkosmos” ASC-nin son vizual 
müşahidələrinə əsasən, orada relyefdə ciddi dəyişikliklər müşahidə olunub. Müşahidələr göstərir 
ki, sahələrdə kifayət qədər iş görülüb. Bunu kosmosdan çəkilmiş şəkillərdə görmək olar. Ancaq 
bu, yalnız vizual məlumatdır. Yaxın vaxtlarda orada monitorinq və qiymətləndirmə aparılacaq. 
2019-cu ildə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin “AzərKosmos”la birgə hazırladığı 
“Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində qeyri-qanuni fəaliyyətlər” adlı yeni hesabat dərc edilib. 
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi təkcə ekoloji ekspertiza aparmaq deyil, həm də təbii 
sərvətlərimizin 30 il ərzində oğurlanması zamanı Azərbaycana dəyən ziyanı qiymətləndirmək 
niyyətindədir. 
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin “Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində qeyri-qanuni 
iqtisadi və digər fəaliyyətlər” adlı hesabatında Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində mineral 
ehtiyatların qeyri-qanuni işlənməsi ilə məşğul olan şirkətlər barədə məlumat verilib. Bu ərazilər 
təbii sərvətlərlə - 155-ə yaxın qiymətli daşlar, faydalı qazıntılar və dəmir yataqları, o
cümlədən əlvan metallar, qızıl, civə, qurğuşun, kömür və sink, perlit və s. zəngin idi. 
İşğal olunmuş ərazilərdə qeyri-qanuni olaraq ekoloji normalara riayət edilmədən hasil edilən dağ-
mədən sənayesinin məhsulları xammal kimi Ermənistana verilib, zavodlarda emal olunub, sonra 
isə xammal və ya yarımfabrikat kimi ixrac edilirdi. 

---

133