Of azerbaijan high technical educational institutions

PAHTEI 
PROCEEDINGS OF AZERBAIJAN HIGH TECHNICAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
VOLUME 27 ISSUE 04 2023 
E-ISSN: 2674-5224 
daxil olmaqla, aparılan bələdiyyə islahatlarına uyğundur. Bu islahatlardan təsirlənən Qərbi 
Avropa ölkələrində bələdiyyələrin 5%-dən azının əhalisi 1000 nəfərdən azdır. 
Eyni zamanda, ümumi mənzərənin konkretləşdirilməsi bələdiyyədəki minimum əhalinin sayına 
müxtəlif yanaşmaları və bələdiyyə idarəetmə sistemində kiçik bələdiyyələrin əhəmiyyətini 
göstərir. Eyni zamanda, belə hesab edilir ki, bələdiyyələrin daha kiçik olması yerli demokratiya və 
özünüidarəetmə dəyərlərinin daha çox üstünlük təşkil etdiyi ölkələr üçün xarakterikdir, böyük 
bələdiyyələr isə bələdiyyə xidmətlərinin göstərilməsinin səmərəliliyinə daha çox diqqət 
yetirməklə əlaqələndirilir. Qərb ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, bələdiyyələrin ərazi-təşkilati 
parçalanması bu problemlərin həlli üçün kifayət qədər sabit maliyyə bazası əsasında bələdiyyə 
xidmətlərini səmərəli idarə etmək və təmin etmək imkanları baxımından kifayət qədər problemlər 
yaradır. Xüsusi problem iki səviyyəli modeldə funksiyaların paylanmasıdır. Beynəlxalq təcrübə 
bu problemin həlli üçün iki prinsipial fərqli yanaşma bilir. Bu yanaşmalardan birinə uyğun olaraq, 
bələdiyyə idarəetməsinin iki səviyyəsi arasında ciddi funksiya bölgüsü qurulur. Eyni zamanda, 
bölüşdürmə meyarları ilk növbədə texnokratikdir, maksimum miqyas qənaətinə nail olmaq və 
yayılma təsirlərini neytrallaşdırmaq məqsədi daşıyır (http://belediyye.info/new/details/yerli-
budce-belediyye-maliyyesinin-iqtisadi-esasidir--4704.htm). 
Qeyd edək ki, fikir ayrılığına baxmayaraq, demək olar ki, bütün tədqiqatçılar yerli büdcələrin 
subsidiyalaşdırılması probleminin həllini özlərinin vergi daxilolmalarının artması ilə 
əlaqələndirirlər. Hal-hazırda yerli büdcə gəlirlərinin formalaşması yerli vergilərin və ödənişlərin 
bələdiyyələrin büdcələrinə köçürülməsi yolu ilə həyata keçirilir (Azərbaycan Respublikasının 
vergilər və rüsumlar haqqında qanunvericiliyinə uyğun olaraq yerli özünüidarəetmə orqanlarının 
qərarları ilə müəyyən edilmiş dərəcələrlə, habelə tutulma standartlarına uyğun olaraq). 
Yerli büdcələrin müstəqillik dərəcəsi, yerli özünüidarəetmə orqanlarının öz maliyyə vəsaitlərinin 
adekvatlığı təhlil edilərkən yerli və xarici maliyyə praktikasında büdcə tənzimləməsi 
(tənzimləyici) qaydasında qanuni olaraq müəyyən edilmiş (özünün) və dövlətdən alınan gəlirlərin 
təsnifatı geniş istifadə olunur. Beləliklə, Avropa Yerli Özünüidarəetmə Xartiyası yerli özünüidarə 
orqanlarının maliyyə resurslarının strukturunun mühüm xarakteristikaları kimi “öz” və 
“köçürülmüş” resurslar anlayışlarını ayırır (Mishina S.V., 2011: s. 26). 
Yerli büdcənin müstəqilliyi o zaman təmin edilə bilər ki, müvafiq orqanın kifayət qədər öz 
maliyyə vəsaiti mənbələri olsun və onlara həyata keçirilən funksiyalara uyğun olaraq sərbəst 
sərəncam vermək hüququ olsun, büdcə vəsaitlərinin səmərəli istifadəsi üçün qanunla müəyyən 
edilmiş qaydada tam məsuliyyət daşısın. Bu prinsip yalnız hər səviyyədə hakimiyyət orqanları 
arasında gəlir mənbələrinin müəyyənləşdirilməsi mexanizminin fəaliyyət göstərdiyi şəraitdə tam 
şəkildə həyata keçirilə bilər ki, bu mexanizmdə istənilən hökumət səviyyəsində gəlirlərin 
maliyyələşdirilən xərclərə uyğunluğu təmin edilir. 
Hazırda Azərbaycan Respublikasının büdcə sisteminin bələdiyyə səviyyəsinin müstəqilliyi büdcə 
hüquqlarının əsaslandırılmasına qədər azaldılır, lakin ərazilərin özünü təmin etmək, iqtisadi 
potensialın özünü inkişaf etdirmə qabiliyyəti qiymətləndirilmir. Büdcədə islahatların aparılması 
yollarını seçərkən nəzərə almaq lazımdır ki, bələdiyyələr üçün əsas problem yerli büdcələrin 
minimum zəruri xərclərini ödəmək üçün öz vergitutma bazasının kifayət qədər olmamasıdır. 
Dövlət və regional vergi və rüsumların yerli büdcələrə təyin edilməsi yerli büdcələr üçün kifayət 
qədər muxtariyyətin təmin edilməsi zərurətindən irəli gəlməlidir. Bu o deməkdir ki, təkcə 
ayırmalar üçün standartların müəyyən edilməsi prinsipini (müvəqqəti deyil, daimi əsaslarla) 
dəyişdirmək deyil, həm də gəlir və məxaric səlahiyyətlərinin aydın şəkildə müəyyənləşdirilməsi 
üçün vergi daxilolmalarının büdcə sisteminin səviyyələri arasında bölüşdürülməsi 

---

52