Of azerbaijan high technical educational institutions

PAHTEI 
PROCEEDINGS OF AZERBAIJAN HIGH TECHNICAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
VOLUME 27 ISSUE 04 2023 
E-ISSN: 2674-5224 
potensialının formalaşdırılması və inkişafı üçün konkret regionun sosial ehtiyaclarına cavab verən 
yüksək keyfiyyətli və səmərəli kadr hazırlığı, yenidənhazırlanma və ixtisasartırma sistemi qurmaq 
lazımdır. Əxlaqi və mənəvi tərbiyəyə, ailə dəyərlərinə və sağlam həyat tərzinə sadiqliyin 
bərpasına, təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsinə, yaradıcı və elmi potensialın inkişafına 
motivasiyaya ayrıca və xüsusi diqqət yetirilməlidir. Yeni nəsildə cəmiyyətə və dövlətə hörmət 
hissinin formalaşması özünüidarəetmənin və könüllülük hərəkatının inkişafına töhfə verəcək. 
Regionun inkişafında yerli özünüidarəetmə orqanlarının daha səmərəli fəaliyyətinə əlavə stimul 
verəcək mexanizmlər işləyib hazırlamaqla həm ayrı-ayrı icmaların əhalisinin, həm də bütövlükdə 
ölkə əhalisinin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdıracaqdır. Yerli özünüidarənin ümumi prinsiplərinin 
həyata keçirilməsi və yerlərdə dövlət orqanlarının tapşırıqlarından vəzifələrin fərdi səlahiyyətlərin 
verilməsi yolu ilə səriştəli şəkildə ayrılması rayonun sosial-iqtisadi inkişafına müsbət təsir 
göstərəcəkdir (Mammadli V.A., 2016: s. 125). 
Digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanın maliyyə və büdcə sistemi, bütövlükdə, onun inzibati-
ərazi quruluşunun törəməsidir. Lakin islahatlar illərində baş vermiş dəyişikliklərə görə (xüsusən 
də bələdiyyələrin çıxdığı yerli özünüidarəetmə sahəsində) o, xüsusi spesifikliyi ilə xarakterizə 
olunur. Azərbaycan Respublikasının əksər subyektlərində maliyyə və büdcə sisteminin 
mərkəzsizləşdirilməsi prosesində keçmiş regional, respublika, rayon əhəmiyyətli şəhərlər və 
inzibati rayonlar səviyyəsində bələdiyyələr yaradıldı.
Qeyd edək ki, bələdiyyənin ölçüsü yerli özünüidarəetmə orqanlarının siyasi və iqtisadi 
səlahiyyətlərini və onların bələdiyyə fəaliyyəti zamanı bu səlahiyyətləri həyata keçirmək 
imkanlarını daha çox müəyyən edir. Bələdiyyə nə qədər kiçik olsa, yerli özünüidarəetmə 
orqanlarının fəaliyyəti vətəndaşların iradəsinə bir o qədər uyğun gələ bilər. Amma bələdiyyənin 
kiçik olması, bir qayda olaraq, həm də maliyyə-iqtisadi potensialın aşağı olması deməkdir 
(Mishina S.V., 2011: s. 25). 
Digər tərəfdən, bələdiyyələrin həddən artıq böyük olması onların fəaliyyətinin səmərəliliyinin 
əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına səbəb olur. Dünya praktikasında belə hesab olunur ki, əhalisi 5 
minə qədər olan bələdiyyənin idarə olunması iqtisadi və inzibati xarakterli çətinliklərlə 
əlaqələndirilir, çünki bu qurumlar öz səlahiyyətləri ilə əlaqəli bütün funksiyaları müstəqil və 
lazımi səviyyədə yerinə yetirə bilmirlər. Bununla belə, bəzi regionlarda əhalinin aşağı sıxlığı digər 
variantları istisna edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, yerli özünüidarə təşkilatının məskunlaşma 
modelinin tətbiqi ilə əlaqədar rayon ərazisinin parçalanması idarəetmə xərclərinin artmasına, 
bələdiyyələrin sosial-iqtisadi inkişaf səviyyələrində differensasiyanın artmasına və onların vergi 
potensialının aşağı düşməsinə səbəb olur. Eyni zamanda, ikipilləli sistemin çatışmazlıqlarını etiraf 
etməklə yanaşı, ekspertlərin əksəriyyəti bu sistemin üstünlüklərinin onun mənfi cəhətlərindən 
daha çox olduğunu iddia edirlər. Bundan əlavə, fikrimizcə, bu model ilk növbədə Azərbaycanın 
işğaldan azad olunan əraziləri üçün xarakterik olan aşağıdakı şərtlərə cavab verir: 
- nisbətən yeni məskunlaşma əraziləri; 
- əhalinin aşağı sıxlığı; 
- iqtisadiyyatın və sosial sferanın ayrı-ayrı "nöqtələrdə" (qəsəbələrdə) əhəmiyyətli dərəcədə 
cəmləşməsi; 
- çatışmazlıq, rabitənin zəifliyi (yollar, nəqliyyat və s.). 
Bir sözlə, belə bir şəraitdə iki səviyyəli model bir tərəfdən hakimiyyəti əhaliyə yaxınlaşdırmağa, 
digər tərəfdən isə resursların zəruri konsentrasiyasını təmin etməyə imkan verir. Bu birləşmə 
kifayət qədər əhəmiyyətli funksiyalar toplusunun yerli səviyyəyə keçməsinə şərait yaradır, onun 
sosial əhəmiyyətini artırır. Bələdiyyələrin məcburi şəkildə genişləndirilməsi, prinsipcə, xaricdə də 

---

51