Ogólnopolska interdyscyplinarna konferencja studencko-doktorancka „Zmysłowe – ponadzmysłowe. Sensualność w literaturze I kulturze od starożytności do współczesności”

Dominujące  odczytania  Judyty  i  Holofernesa,  naznaczone  z  jednej  strony  podejściem 

formalnym, z drugiej zaś biografizmem, nie starają się zupełnie, lub choćby w zadowalającym 

stopniu  przywiązywać  odpowiedniej  wagi  do  głębokich,  kulturowych  sensów,  których 

zbiornikami są ukazane na płótnie barwy, przedmioty, postaci, części ciała i stosunki między 

nimi panujące. Wychodząc już od samego formalno-symbolicznego ustrukturyzowania barw 

obecnych  w  dziele,  przychodzi  nam  stwierdzić, że  przedstawiona  dekapitacja  nie  może  być 

odczytywana  dosłownie,  ale  musi  być  rozumiana  symbolicznie.  Tym  samym  nie  jest  ona 

śmiertelnym  zamknięciem  zmysłów,  ale  przeciwnie  –  egzystencjalnym  otwarciem 

dokonującym  się  poprzez  zmysły.  Przekroczeniem,  które  realizując  się  dzięki  sensualnej 

transgresji, prowadzić ma do fantazmatycznego uwolnienia się od zmysłów i cielesności. 

Zwrócenie  się  ku  analizie  porównawczej  przedstawień  alchemicznych  –  emblematów 

pochodzących  z  tzw.  różańców  filozofów  –  cykli  rycin  obecnych  w  dziełach  takich  jak 

anonimowe  De  Alchemia  Opuscula  complura  veterum  philosophorum,  quorum  catalogum 

sequens  pagella  indicabit,  czy    Philosophia  reformata  Johanna  Daniela  Myliusa,  a  także 

hermetycznych  treści  obecnych  w  obrazach  (zaznajomionego  z  neoplatonizmem  Marsilia 

Ficino) Sandra Botticellego – przedstawień silnie naznaczających myślenie wizualne epoki – 

tylko  upewnia nas w twierdzeniu,  że najwyższą stawką zobrazowanej  dekapitacji może być 

jedynie  wyzwolenie  umysłu.  Ta  optymistyczna,  soteriologiczna  wizja  duchowego 

przezwyciężenia materii, skontrapunktowana jednak być musi przez to, co do jej ziszczenia 

prowadzi, a więc przez nieusuwalną obecność przemocy.  

Śmierć zadawana Holofernesowi przez Judytę (czy też raczej figuratywną diadę Judyta-stara 

służąca)  jest,  jak  się  zdaje,  niczym  innym  jak  reprezentacją  dialektyki  solarno-lunarnej 

aeternitas.  Łoże  staje  się  tu  zbiornikiem  transformacji  –  miejscem  rozpuszczenia  się  w 

nieukonstytuowanej  materia  prima  (którą  psychoanalitycznie  rozumieć  trzeba  jako 

nieświadomość). Kobieca księżycowość Judyty podkreślona została przez hermetyczny miecz 

i perłę. O solarności Holofernesa zaświadcza jego otoczona rudymi włosami i brodą – głowa, 

która  zdaje  się  być  przemierzającym  nieboskłon  słońcem  par  excellence.  W  takim  ujęciu 

rysuje  się  przed  nami  mit  solarny,  którego  istotą  jest  pochłonięcie  przez  pierwiastek 

macierzyński i regres do „świata dolnego” wyobrażonego przez czekający na przyjęcie głowy 

–  brązowy  fartuch  starej  (co  w  sensie  psychoanalitycznym  wiązać  należy  z  introwersją 

libido).  

Czy  zatem  Holofernes  jako  syn-słońce  pochłaniany  jest  przez  matkę-ziemię?  Najpewniej. 

Patrząc  jednak  na  całą  scenę  pod  innym  kątem  (także  w  sensie  optycznym)  bez  trudu 

dojrzymy  w  samym  Holofernesie  figurę  kanibala  (jeśli  w  czerwonej  zasłonie  będziemy 

---

widzieć  zasadę  męską,  to  porównanie  asyryjskiego  wodza  do  –  wyobrażającego  materia 

prima  –  alchemicznego  Króla  pożerającego  syna,  wydaje  się  nieuniknione),  a  także  nie 

będziemy  w  stanie  oprzeć  się  wrażeniu,  że  ujawnia  się  przed  nami  symboliczny  minus 

pochłaniania  –  womitacja.  Ta  uraniczna  dialektyka  zdaje  się  nas  odsyłać  do  figury 

pożerającego i wymiotującego boga, a tym samym wskazywać na motyw kastracji. 

Głowa mężczyzny jest siedliskiem jego płodnej potencji, a utożsamienie jej ze słońcem jest 

symbolizacją samego libido. Konsekwencje tego są dramatyczne – przedstawienie dekapitacji 

jest przedstawieniem symbolicznej kastracji. Jednak – co należy podkreślić – to, co widzimy 

na płótnie jest jedynie dekapitacją in statu nascendi i dlatego istotne jest określenie roli tego, 

co zostało zobrazowane – a więc perwersyjnej rany. Odwołując się do psychoanalitycznego 

ujęcia  problemu  ran  symbolicznych,  można  zinterpretować  to  przedstawienie  jako  wyraz 

transformacji  mężczyzny  w  kobietę  (i  to  kobietę  menstruującą),  a  całość  przedstawić  w 

postaci  następującej  sekwencji:  głowa  (męskość)  →  dekapitacja  (autoemaskulacja)    → 

złożenie  do  grobu-łona  (symboliczna  przemiana  w  kobietę).  Ten  scenariusz  musi  jednak  z 

całą pewnością zostać skontrapunktowany mizoginistycznym fantazmatem alchemicznym, w 

którym  kobiecość  ujmowana  jest  jako  anima  mundi,  żeńska  phýsis  tęskniąca  za 

doskonałością. Na tym właśnie polega, jak się zdaje, cały tragizm zawarty przez Caravaggia 

w Judycie i Holofernesie. Tragizm wielopiętrowej męskiej fantazji. Fantazji ufundowanej na 

antynomii kompleksu kastracyjnego i męskiej zazdrości o waginę. Deprecjacji kobiecości i jej 

idealizacji.  Marzeniu  o  cielesnym  przekroczeniu  siebie,  które  ma  być  jednak  działaniem 

duchowym.  Destrukcji,  która  ma  być  konstrukcją  –  wyjściem  poza  zmysły  i  niemożliwym 

wyzwoleniem umysłu.  

 

 

12:30-14:00, Sala Śniadeckich  

 

Dawid Gostyński, Sensoryczne medium poezji cyfrowej wobec tradycji  

 

Abstrakt 

Jak    powszechnie  wiadomo,  żadna  epoka  nie  jest  wyciętą  w  czasie  komórką,  żywiącą  się 

jedynie stworzonymi przez siebie prądami, gatunkami,  sposobami  mówienia. Także historia 

poezji cybernetycznej nie jest odosobniona, nie zaczyna się wraz z powstaniem konkretnego 

terminu; na jej rozwój wpłynęły przede wszystkim osiągnięcia awangardy i neoawangardy, a 

---