Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səfəvilərin Böyük Moğollar dövləti ilə münasibətləri
- Osmanlı Türkiyəsi ilə münasibətlər. Şahzadə Bəyazidin qiyamı və onun Səfəvilərin yanına qaçması
119 müqaviməti davam etdirdilər. Səfəvilərin Kartliyə yürüşləri sonralar da baş vermişdi. Məsələn, qarabağ bəylərbəyi Şahverdi Sultan Ziyad oğlu üç dəfə - hicri 963 (1556) 158 , 964 (1557) 159 , 968
(1560-1561)- ci 160
illərdə qoşunları ilə bura daxil olmuş və dağıntılar törətmişdi. Çar Luarsab onunla döyüşdə həlak olmuşdu. Simon isə qızılbaşların tərəfinə keçmiş qardaşı Davidin (Davud bəyin) təhriki ilə hicri 976 (1568-1569)-cı ildə Şamxal bəy Çərkəz tərəfindən ələ keçirilmiş və şahın gösrərişi ilə Ələmut qalasına salınmışdı 161 .
Səfəvilər dövləti cənub-şərqdə əsası 1526-cı ildə Babur tərəfindən qoyulmuş Böyük Moğollar dövləti ilə həmsərhəd idi. Özlərinin digər qonşularından fərqli olaraq, Səfəvilər hələ I Şah İsmayılın dövründə Baburla ittifaq münasibətləri yaratdılar. Onların qarşılıqlı münasibətləri dini düşmənçilik amilindən uzaq idi. Çünki Babur da şiəliyin qəbul edilməsinə meyl göstərirdi. Onların ümumi düşməni yalnız Xorasana deyil, habelə Əfqanıstana və Şimali Hindistana basqınlar təşkil edən özbək hökmdarları idi. Səfəvilərlə Moğollar arasında münaqişə çox mühüm hərbi-strateji məntəqəyə, Hindistandan İrana və oradan da geriyə aparan qapılar olan şəhər - qalaya – Qəndəhara yiyələnmək uğrunda baş verdi. Qəndəharın həm də böyük ticarət – iqtisadi əhəmiyyəti var idi. “Hindistandan İrana mallarla yüklənmiş təxminən 14 min dəvə hər il buradan keçirdi” 162 . Təbiidir ki, buna görə də şəhər Səfəvilər və Moğollar arasında münaqişə obyektinə çevrildi və o, əldən-ələ keçməyə başladı. Hicri 943 (1537)-cü ilin qışıI Şah Təhmasib Qəndəharı geri almaq üçün Heratdan yola düşdü.Qala rəisi Xacə Kalan müqavimət göstərmədən qızılbaşlara təslim etdi. Şah, Budaq xan Qacarı
120 Qəndəhar vilayətinin hakimi təyin etdi və Herata qayıtdı 163 . Lakin
1538-ci ildə Moğol padşahı Hümayunun qardaşı Mirzə Kamran qoşunla Qəndəhara gələrək qızılbaşları oradan sıxışdırdı 164 .
haqqında xahişlə I Şah Təhmasibə müraciət etməsi əlamətdar hadisə oldu. Hümayun əfqan hakimi Şirxan tərəfindən darmadağın edilmiş və hətta ona qarşı çıxış etmiş qardaşları da onu yalqız buraxmışdılar. Vəziyyət o dərəcədə ağırlaçmışdı ki, o, arvadı, qulluqçusu və 40 etibarlı adamının müşayiəti ilə Səfəvilərin ərazisində təqibdən yaxa qurtarmağa məcbur olmuşdu 165 .
Sultan Şamlı tərəfindən padşaha layiq təmtəraqla qəbul edilərək Herata yola salınmışdı. Hümayun onu qarşılamaq üçün öz məiyyəti ilə şəhər hüdudlarından xeyli kənara çıxmış Xorasan bəylərbəyi Məhəmməd xan Şərəfəddin oğlu tərəfindən də böyük ehtiramla qarşılanmışdı 166
. Hümayun bir neçə gün Heratda qaldıqdan sonra şahın yanına – İraq tərəfə hərəkət etdi. Həsən bəy rumlu yazırdı: “Onun gəlib çatdığı hər bir vilayətdə yerli əmirlər və sərdarlar sədaqət andı içir, ona layiqli hədiyyələr verirdilər” 167 .
Hümayunu şahın qardaşları Bəhram və Sam, vəzir Qazi Cahan, qorçibaşı Sevindik bəy və dövlətin digər yüksək rütbəli adamları qarşıladılar.Həsən bəy qeyd edir ki, Hümayun şah alaçığına yaxınlaşanda atdan düşdü və alaçığa doğru yollandı. I Şah Təhmasib onu görüb alalçıqdan çıxdı və bir neçə addım irəli yeridi. Oradakılar iki parlaq ulduzun birləşməsinin şahidi oldular. Hümayunun şaha bağışladığı hədiyyələr arasında “tayı-bərabəri olmayan, taleyin görmədiyi və zamanın eşitmədiyi, çəkisi dörd misqal və dörd danqa olan almazın” da adı çəkilir 168
. Hümayun ona hər cür qonaqpərvərlik və dostluq nişanələri izhar edən I Şah Təhmasib tərəfindən mehribanlıqla qarşılandı. Onun şərəfinə verilən böyük ziyafətdən sonra şah peşkəşlərinin 121 verilməsinə başlandı. Bunların arasında qiymətli daşlarla bəzədilmiş tac və kəmər, qızıl çəkili parçalar, firəng (Avropa) malları, döyüş sursatı və silah, ərəb atları vəs.vardı. Sonra Hümayun şahdan ayrıldı, Təbriz və Ərdəbilə yollandı. Təbriz yerli sakinlərin əmri ilə bayramsayağı bəzədilmişdi: bazarlar və xüsusilə mərkəzi Qeysəriyyə bazarı yaraşıqlı libasa bürünmüşdü. Təbrizlilər yüksək qonağın şərəfinə Sahibabad meydanında keçirilən çovgan oyununda və digər əyləncə növlərində öz məharətlərini nümayiş etdirirdilər. Hümayun Ərdəbildə Şeyx Səfiəddinin türbəsi qarşısında “baş əydi”, bundan sonra isə saraya qayıtdı. Müxtəlif məlumatlara görə, I Şah Təhmasib tərəfindən Budaq xan Qacar və Şahverdi bəy Ustaclı başda olmaqla 6 mindən 12 min nəfərədək qızılbaş Hümayunun sərəncamına verildi 169 . Hümayun həmin hərbi yardımla Hindistana yola düşdü, öz düşməni Şirxanı darmadağın etdi və taxt-tacı özünə qaytardı. O, bu köməyin müqabilində hər il 40 min tümən gəlir verən Qəndəharı Səfəvilərə güzəştə getdi 170
. Osmanlı Türkiyəsi ilə münasibətlər. Şahzadə Bəyazidin qiyamı və onun Səfəvilərin yanına qaçması
1555-ci ildən sonra Səfəvilər dövlətinin Osmanlı Türkiyəsi ilə münasibətlərində I Şah Təhmasibin hakimiyyətinin sonuna qədər sülh dövrü davam etdi. Hicri 967-ci ilin məhərrəmində (1559-cu ilin sonunda) şahzadə Bəyazid öz ailəsi və 12 min nəfərlik dəstəsi ilə Qəzvinə I Şah Təhmasibin sarayına gəldi.Türk sultanı Süleymanın oğlu Bəyazid atasına qarşı üsyan etmiş, lakin darmadağın olunmuşdu. Ardınca göndərilmiş təqibçi dəstədən canını qurtarmaq üçün o, Çuxursəədə - Səfəvilərin ərazisinə daxil olmuşdu. Onun qızılbaş paytaxtında təntənə ilə qarşılanması Qəzvin meydanında, Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|